Από το Χαράλαμπο Πετρόχειλο

Το ισχυρό ιατροκεντρικό σύστημα, η απουσία προπτυχιακής κυρίως εκπαίδευσης των επαγγελματιών υγείας στη συνεργασία μέσα σε μία ομάδα, οι ελλείψεις στο απαραίτητο προσωπικό, η απουσία καλής οργάνωσης και συγκεκριμένων διαδικασιών που να κατοχυρώνουν ρόλους και ευθύνες μέσα στο πλαίσιο της ομάδας υγείας αλλά κυρίως η νοοτροπία που θέλει τον κάθε επαγγελματία υγείας να μην αντιλαμβάνεται τα οφέλη της διεπιστημονικής συνεργασίας για τον ίδιο αλλά και για τον πολίτη, ήταν ορισμένα από τα βασικά συμπεράσματα που προέκυψαν από το 4^ο «στρογγυλό τραπέζι» του FORUM που διοργάνωσε το DailyPharmaNews.gr στο ξενοδοχείο Divani Caravel με θέμα «Η Συμμόρφωση στη Θεραπεία και η Σημασίας της για τους Ασθενείς και το Σύστημα Υγείας» και είχε ως αντικείμενο τη «Διεπιστημονική συνεργασία των επαγγελματιών Υγείας και τη σημασία της στη συμμόρφωση των ασθενών.

Το τραπέζι το οποίο συμμετείχαν ο κ. Αντώνιος Μπατίκας: Γενικός Γραμματέας Ελληνικής Εταιρείας Γενικής Ιατρικής, η κ. Ευγενία Βλάχου: Αντιπρόεδρος του 1ου Περιφερειακού Τμήματος της Ένωσης Νοσηλευτών Ελλάδας, ο κ. Θανάσης Παπαθανάσης, Αντιπρόεδρος του Πανελληνίου Φαρμακευτικού Συλλόγου, η κ. Δέσποινα Μακριδάκη, πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Φαρμακοποιών Νοσηλευτικών Ιδρυμάτων και Β' Αντιπρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων, ο κ. Νικόλαος Κόλμαν: Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Φαρμακοποιών, η κ. Δέσποινα Βαράκλα, Κλινικός Διατροφολόγος, Ψυχολόγος, Εκπαιδευτικός Υγείας και ο κ. Πέτρος Λυμπερίδης: Πρόεδρος του Πανελληνίου Συλλόγου Φυσικοθεραπευτών συντόνιζε ο υπογράφων το άρθρο.

Ο κ. Μπατίκας, τόνισε ότι το θέμα της συμμόρφωσης είναι πάρα πολύ σημαντικό αλλά δεν επιτυγχάνεται στο μέγιστο βαθμό λόγω του κατακερματισμού της προσφοράς των παρεχόμενων  υπηρεσιών υγείας σε πρωτοβάθμιο, δευτεροβάθμιο και τριτοβάθμιο επίπεδο. Εκεί όπως ανέφερε, θα παίξει σημαντικό ρόλο η ουσιαστική λειτουργία του θεσμού του οικογενειακού ιατρού και της ΠΦΥ. Ο οικογενειακός Ιατρός, που θα παρακολουθεί 1500-2000 πολίτες που θα είναι εγγεγραμμένοι στη λίστα του,  μέσα από μία ολιστική και ασθενοκεντρική προσέγγιση  θα μπορέσει να παίξει σημαντικό ρόλο στην βελτίωση της συμμόρφωσης. 

Για τον κ. Μπατίκα, η διεπιστημονική συνεργασία είναι «εκ των ων ουκ άνευ», πρέπει ωστόσο να υπάρχουν ξεκάθαρα όρια με τον οικογενειακό γιατρό να έχει συντονιστικό ρόλο. Σημαντικό επίσης είναι, όπως είπε, να υπάρχει συνεχιζόμενη εκπαίδευση από τις επιστημονικές  εταιρείες της κάθε ειδικότητας για να αυξηθούν οι γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις συμπεριφορές των γιατρών που θα βελτιώσουν τη συμμόρφωση των ασθενών. 

Η κ. Βλάχου, έχοντας την εμπειρία ως Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Νοσηλευτικής του ΤΕΙ Αθήνας ανέφερε ότι η διεπιστημονική προσέγγιση είναι κάτι που εφαρμόζεται στο εξωτερικό αλλά που δυστυχώς στην Ελλάδα και στα προγράμματα σπουδών, αυτό το μάθημα δεν υπάρχει αλλά γίνεται αναφορά σε στο θέμα σε άλλα μαθήματα, όπως για παράδειγμα στο μάθημα της Νοσηλευτικής Αποκατάστασης όπου, όπως είπε, ενσωματώνονται με όλη τη σημασία της λέξης βασικές έννοιες της διεπιστημονικής προσέγγισης. Το συγκεκριμένο θέμα πάντως υπάρχει σε ορισμένα μεταπτυχιακά προγράμματα. Πρόκειται για ζήτημα νοοτροπίας και πρέπει να γίνει κατανοητό ότι «κανείς από μόνος του δεν είναι σοφότερος απ’ όλους μαζί. Πρέπει να σέβεται ο ένας τον άλλο και όλοι μαζί να σέβονται τις αποφάσεις και τις επιλογές του ασθενούς».

Ο κ. Παπαθανάσης αναφέρθηκε στο ζήτημα της πρόσβασης των επαγγελματιών υγείας και ειδικά των φαρμακοποιών στις πληροφορίες που αφορούν την υγεία του πολίτη/ασθενή και τόνισε την ανάγκη να προχωρήσει η ηλεκτρονική κάρτα ασθενούς. Δεν μπορεί, όπως είπε η ομάδα εργασίας που έρχεται σε επαφή με τον ασθενή να μη γνωρίζει το πλήρες ιστορικό του. Στη συνέχεια αναφέρθηκε στο ρόλο του φαρμακοποιού λέγοντας ότι δεν νοείται συμμόρφωση του ασθενούς χωρίς την πλήρη συνεργασία του φαρμακοποιού από τη στιγμή που με τη διασπορά των φαρμακείων στη χώρα καλύπτονται υγειονομικά ακόμη και οι πιο απομακρυσμένες περιοχές της, εκεί που δεν υπάρχει γιατρός και σε πολλές περιπτώσεις ούτε καν συγγενής για να «κουράρει» τον ασθενή.

Ο αντιπρόεδρος του ΠΦΣ θέλοντας να τονίσει το μέγεθος του προβλήματος της μη συμμόρφωσης επικαλέστηκε συγκεκριμένα δεδομένα όπως το ότι κάθε χρόνο στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει καταγραφεί ότι χάνονται 194.500 ζωές εξαιτίας λανθασμένων γνώσεων και μη σωστής συμμόρφωσης του ασθενούς με κόστος που ανέρχεται στα 12 δισ. ευρώ το χρόνο ενώ αναφέρθηκε επίσης και σε στοιχεία από τις ΗΠΑ που δείχνουν την αποτελεσματικότητα του φαρμακοποιού στη επίτευξη υψηλών ποσοστών συμμόρφωσης των ασθενών στη θεραπεία τους.

Ο φαρμακοποιός μπορεί, όπως ανέφερε,  να προλάβει ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων, να ενημερώσει για πιθανές παρενέργειες και αλληλεπιδράσεις, να παρακολουθήσει τη συμμόρφωση σε επικοινωνία πάντα και συνεργασία με τον θεράποντα ιατρό. Ένα σοβαρό ζήτημα ωστόσο που έθιξε ο κ. Παπαθανάσης μιλώντας γι’ αυτήν τη συνεργασία ιατρού και φαρμακοποιού είναι το τι γίνεται στις περιπτώσεις χρόνιων ασθενών που λαμβάνουν πολλαπλές θεραπείες, από ιατρούς διαφορετικών ειδικοτήτων.

Η κ. Μακριδάκη επισήμανε ότι στο πλαίσιο της ολιστικής προσέγγισης του ασθενούς πρέπει να υπάρχει συνεργασία του νοσοκομειακού φαρμακοποιού πέρα από τους άλλους επαγγελματίες υγείας μέσα στο νοσοκομείο -κάτι που έτσι κι αλλιώς συμβαίνει λόγω του σημαντικού ρόλου που παίζει το φαρμακείο για το νοσοκομείο- και με τους φαρμακοποιούς της κοινότητας ενώ μεταξύ των άλλων τόνισε την ανάγκη της ισότιμης συμμετοχής όλων των επαγγελματιών υγείας στην ομάδα υγείας λέγοντας χαρακτηριστικά ότι στο πλαίσιο της διεπιστημονικής προσέγγισης του ασθενούς θα πρέπει να κάθονται όλοι γύρω από ένα στρογγυλό τραπέζι με τον ασθενή στο κέντρο.   

Για μία σημαντική διαφορά νοοτροπίας ανάμεσα στους επαγγελματίες υγείας στη χώρα μας και σε άλλες προηγμένες χώρες, όπως για παράδειγμα στις ΗΠΑ, όπου έχει εργαστεί μίλησε η κ. Βαράκλα: υποστηρίζοντας ότι εδώ ο κάθε επαγγελματίας προσπαθεί να δείξει το πόσο σημαντικό είναι το δικό του επάγγελμα και τι ρόλο παίζει, γεγονός που κατά την ίδια δείχνει ότι δεν σέβεται το ένα επάγγελμα το άλλο και δεν υπάρχει σωστή συνεργασία.  Περιγράφοντας δε την εμπειρία της σε ΜΕΘ στις ΗΠΑ ως διαιτολόγος, επισήμανε το γεγονός ότι συμμετείχε στη διεπιστημονική ομάδα συζήτησης της κάθε περίπτωσης ασθενούς με συγκεκριμένη διαδικασία όπου όλοι σε ειδικά έντυπα έγραφαν τις παρατηρήσεις τους και αποφάσιζαν βάζοντας τις υπογραφές τους για το πώς θα έπρεπε να αντιμετωπιστεί, με τον κάθε επαγγελματία υγείας να έχει την ευθύνη για τα ζητήματα που αφορούν το επιστημονικό του πεδίο.

Η άποψη της κ. Βαράκλα είναι ότι στα προγράμματα σπουδών των επαγγελματιών υγείας είναι καλό να υπάρχουν κάποια μαθήματα που να δίνουν τις γενικές γνώσεις γύρω από τη δουλειά των άλλων επαγγελματιών, όχι στη λογική ο ένας να νομιμοποιείται να μπαίνει στα «χωράφια» του άλλου  αλλά περισσότερο στη λογική ο ένας να γνωρίζει κάποια πράγματα για τη δουλειά του αλλού ώστε να μπορούν να συνεννοηθούν μεταξύ τους.

Η διεπιστημονικότητα  αποτελεί σημαντικό στοιχείο στην εργασία στο χώρο της υγείας και είναι σημαντικό να καλλιεργείται θετική στάση γύρω από αυτήν σύμφωνα με την κ. Γκώρου, Η υποστελέχωση όμως των υπηρεσιών συχνά αποτελεί παράγοντα που δυσχεραίνει τη λειτουργία της. Η διεπιστημονική συνεργασία δεν είναι δυνατό να επιτευχθεί σε ικανοποιητικό βαθμό όταν ένας Κοινωνικός Λειτουργός αντιστοιχεί σε 180 κλίνες τη στιγμή που τα διεθνή πρότυπα αλλά και η θέση του συνδέσμου Κοινωνικών Λειτουργών  είναι 1/50.

Σύμφωνα με στοιχεία από την απογραφή του Συνδέσμου Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος για τις θέσεις των Κοινωνικών Λειτουργών  στα νοσοκομεία (Νοέμβριος του 2013) από τα 116 Νοσοκομεία, τα 20 δεν είχαν κοινωνικό λειτουργό στο προσωπικό τους (ποσοστό 15,8%) με την κατάσταση, όπως εκτιμάται να έχει επιδεινωθεί καθώς δεν γίνονται προσλήψεις τα τελευταία χρόνια  και επιπλέον υπάρχει  σημαντικός αριθμός αποχωρήσεων.

Και η κ. Γκώρου πάντως αναφέρθηκε σε παραδείγματα που η διεπιστημονική συνεργασία είναι καθημερινή πραγματικότητα π.χ. σε πολλές δομές ψυχικής υγείας όπου υπάρχει κανονισμός λειτουργίας της διεπιστημονικής ομάδας και προβλέπονται τακτικές συναντήσεις.

Για ένα ισχυρά και πολύ έντονα ιατροκεντρικό πρωτοβάθμιο σύστημα υγείας στη χώρα μας μίλησε ο κ. Λυμπερίδης, κάτι που, όπως είπε δεν είναι καλό για τον ασθενή ενώ έθεσε και εκείνος στο τραπέζι τον προβληματισμό του για τις ελλείψεις σε προσωπικό θεωρώντας αδιανόητο να υπάρχουν αυτή τη στιγμή κέντρα αποκατάστασης χωρίς φυσικοθεραπευτή.

Εκτίμησε ωστόσο ως μία θετική κίνηση από την πλευρά του υπουργείου Υγείας την υλοποίηση του προγράμματος ΗΠΙΟΝΗ για την πρόληψη των πτώσεων που προάγει τη συνεργασία των επαγγελματιών υγείας αλλά και αναδεικνύει το ρόλο που έχει ο κάθε επαγγελματίας μέσα στην ομάδα υγείας. 

Ο κ. Λυμπερίδης ανέφερε ότι θα πρέπει τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στην δευτεροβάθμια περίθαλψη ο ρόλος των επαγγελματιών υγείας –πλην των ιατρών- να είναι ενισχυμένος. Επικαλέστηκε μάλιστα το παράδειγμα της Μεγάλης Βρετανίας, όπου από 1^η Ιανουαρίου του 2018 οι φυσικοθεραπευτές θα έχουν ακόμη περισσότερο τον πρώτο λόγο στην αντιμετώπιση του ασθενούς με μυοσκελετικά προβλήματα, καθώς η πιλοτική εφαρμογή αυτού του εγχειρήματος απέδειξε ότι εκτός από την ταχύτερη εξυπηρέτηση του ασθενούς θα επιφέρει και μεγάλη εξοικονόμηση πόρων.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ήταν και η τοποθέτηση του κ. Κόλμαν, ο οποίος ανέφερε ότι η συμμόρφωση για να έχει νόημα θα πρέπει να στηρίζεται στη λογική της λειτουργίας μίας ομάδας που έχει δημιουργηθεί για να αντιμετωπίσει ένα συγκεκριμένο ζήτημα με βάση συγκεκριμένες γνώσεις και δεξιότητες και εμπειρίες. Δεν πρέπει να συγκαλείται, πρέπει να δουλεύει μόνιμα με αυτή τη λογική. Έφερε ως παράδειγμα τη διαχείριση του τέλους ενός ασθενούς σε ογκολογικές κλινικές. Εκεί χρειάζεται ήδη να δουλεύει μία ομάδα, να είναι εκπαιδευμένη, να έχει εξειδικευθεί για να χειρίζεται με γρήγορο και αποτελεσματικό τρόπο τέτοιες περιπτώσεις κάθε φορά που χρειάζεται. Να ξέρουν πώς να συνεργαστούν και τι να κάνουν για να τις αντιμετωπίσουν και όχι να συνεργάζονται για να βρουν τον τρόπο να το κάνουν. Και σε αυτό το σημείο διευκρίνισε ότι έχει μεγάλη σημασία όταν μιλάμε για συμμόρφωση, να εννοούμε συμμόρφωση σε διαδικασίες και πρακτικές που έχουν πράγματι όφελος για τον ασθενή και το σύστημα υγείας. Η συμμόρφωση στο λάθος δεν ωφελεί κανέναν. Αναφέρθηκε μάλιστα στη σύνθεση της συνταγογραφίας στη χώρα μας τονίζοντας τη μη λειτουργία των θεραπευτικών πρωτοκόλλων, όπου π.χ. στην υπέρταση, όπως είπε η ακριβή κατηγορία φαρμάκων συνταγογραφείται 3-4 φορές  παραπάνω σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Η συμμόρφωση, ανέφερε είναι σαφέστατα σημαντική παράμετρος για να γίνει σωστή αξιολόγηση της όποιας αγωγής φτάνει η αγωγή να ακολουθεί κανόνες επιστημονικούς, δεοντολογικούς.