Από τη Γιάννα Τριανταφύλλη.
Κάθε χρόνο, η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας μας θυμίζει κάτι απλό αλλά ζωτικής σημασίας: η ψυχική υγεία δεν είναι προνόμιο ή πολυτέλεια, αλλά αποτελεί το θεμέλιο για την ποιότητα της ζωής, την παραγωγικότητα και την κοινωνική συνοχή.
Τι ορίζουμε όμως ως ψυχική υγεία; Γιατί τα τελευταία χρόνια η επιβάρυνση της ψυχικής υγείας από ψυχικές διαταραχές αυξάνει σε παγκόσμιο επίπεδο και πόσο κρίσιμη είναι η αναζήτηση έγκαιρης βοήθειας; Και το πιο σημαντικό: τι μπορούμε να κάνουμε για να φροντίσουμε και να βελτιώσουμε την ψυχική μας υγεία;
Στα κρίσιμα αυτά ερωτήματα απαντά ο Δρ. Γεώργιος Λυράκος, Κλινικός Ψυχολόγος Υγείας και Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής Αθηνών.
«Η ψυχική υγεία είναι δυναμική, εξελίσσεται μέσα στο χρόνο και επηρεάζεται από βιολογικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Δυστυχώς όμως τα τελευταία χρόνια η επιβάρυνση της ψυχικής υγείας από ψυχικές διαταραχές αυξάνει σε παγκόσμιο επίπεδο, με αποτέλεσμα εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι να ζουν με κατάθλιψη, άγχος και άλλες διαταραχές που επηρεάζουν την καθημερινότητά τους και την σωματική τους υγεία.
Οι διεθνείς εκτιμήσεις δείχνουν ότι πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι παγκοσμίως ζουν με ψυχικές διαταραχές, γεγονός που υπογραμμίζει την ανάγκη για ευρεία πρόληψη και προσβάσιμη φροντίδα.
Η ψυχική υγεία δεν ορίζεται απλώς από την απουσία ψυχικής νόσου, αλλά από την παρουσία θετικών στοιχείων ευεξίας. Δηλαδή, ένα ψυχικά υγιές άτομο:
• έχει αυτογνωσία και αναγνωρίζει τα δυνατά του σημεία,
• μπορεί να διαχειρίζεται αποτελεσματικά το στρες και τις προκλήσεις,
• διατηρεί παραγωγικότητα και ικανοποίηση από τη δουλειά ή τις δραστηριότητές του,
• αναπτύσσει και διατηρεί ουσιαστικές κοινωνικές σχέσεις,
• συνεισφέρει ενεργά στην κοινότητα ή το περιβάλλον του.
Οι νεότερες επιστημονικές προσεγγίσεις όπως του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, τονίζουν επίσης την έννοια της ψυχικής ευημερίας (mentalwell-being), που περιλαμβάνει:
• τη συναισθηματική ευεξία (θετικά συναισθήματα, ευχαρίστηση).
• τη ψυχολογική ευεξία (αυτονομία, προσωπική ανάπτυξη, σκοπός στη ζωή),
• την κοινωνική ευεξία (συμμετοχή, αποδοχή, αίσθημα του «ανήκειν»)».
Γιατί η ψυχική υγεία είναι αναγκαιότητα
Η ψυχική και η σωματική υγεία αποτελούν δύο αλληλένδετες πτυχές της συνολικής ευεξίας του ανθρώπου. Η έγκαιρη αναζήτηση βοήθειας είναι κρίσιμη καθώς βοηθά στη διατήρηση της λειτουργικότητας μας, προλαμβάνει χρόνιες παθήσεις, βελτιώνει την ποιότητα ζωής και μειώνει το συνολικό βάρος της ασθένειας.
Όπως μας εξηγεί ο Δρ. Λυράκος, «η ψυχική και η σωματική υγεία αλληλεπιδρούν στενά: η ανεπεξέργαστη κατάθλιψη και το χρόνιο άγχος σχετίζονται με χειρότερη έκβαση χρόνιων παθήσεων (π.χ. καρδιοπάθειες, σακχαρώδης διαβήτης), μειωμένη λειτουργικότητα και μικρότερο προσδόκιμο επιβίωσης με πλήρη υγεία «healthylifeexpectancy».
Επιπλέον, οι ψυχικές διαταραχές αποτελούν σημαντικό μέρος του συνολικού φορτίου ασθένειας (DALYs) παγκοσμίως, χωρίς εμφανή μείωση τις τελευταίες δεκαετίες σύμφωνα με τα στοιχεία του Global Burden of Disease.
Αυτές οι σταθερές επιβαρύνσεις δείχνουν ότι η ψυχική υγεία απαιτεί μόνιμη και συστηματική επένδυση και όχι περιστασιακή σαν να είναι από “συμπόνια”».
Η σημασία της πρώιμης παρέμβασης
«Επί χρόνια, η διεθνής βιβλιογραφία δείχνει σαφώς ένα πράγμα, ότι όσο νωρίτερα ένας άνθρωπος με ψυχικά συμπτώματα αναζητήσει και λάβει κατάλληλη βοήθεια, τόσο καλύτερα θα είναι τόσο τα βραχυπρόθεσμα όσο και τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα, λέει ο Δρ. Λυράκος.
Όπως εξηγεί, «στον τομέα των πρώιμων ψυχιατρικών παρεμβάσεων (π.χ. πρώιμη ψύχωση), οι δομές πρωινής παρέμβασης αποδίδουν σαφώς καλύτερα αποτελέσματα σε σύγκριση με την καθιερωμένη φροντίδα (μικρότερη νοσηρότητα, καλύτερη επανένταξη). Γενικότερα, η έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση μειώνει την εντατικοποίηση των συμπτωμάτων, επιτρέπει πιο σύντομη αποκατάσταση της λειτουργικότητας και μειώνει τις συνολικές κοινωνικοοικονομικές επιβαρύνσεις.
Ειδικά για τη χώρα μας, οι εθνικές αξιολογήσεις και αναφορές δείχνουν αυξημένη αναγνώριση της ανάγκης για ενίσχυση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας μετά την οικονομική κρίση και την πανδημία· οι εθνικές στρατηγικές και σχέδια συχνά υπογραμμίζουν την ανάγκη πρόληψης, προσβασιμότητας και πρώιμης φροντίδας. Η αλήθεια όμως είναι ότι η πρόσβαση σε υπηρεσίες, ειδικά για νέους και κατοίκους απομακρυσμένων περιοχών, παραμένει κρίσιμο ζήτημα πολιτικής».
Πρακτικές συμβουλές για καθημερινή φροντίδα της ψυχικής υγείας
Τι μπορούμε όμως να κάνουμε για να φροντίσουμε και να βελτιώσουμε την ψυχική μας υγεία;
Σύμφωνα με τον Δρ. Λυράκο, «υπάρχουν απλές, εφαρμόσιμες στρατηγικές που έχουν υποστηριχθεί από συστηματικές ανασκοπήσεις και κατευθυντήριες οδηγίες που μπορούμε να εντάξουμε στην καθημερινότητα μας:
• Κινηθείτε τακτικά — Βάλτε την άσκηση στην ζωή σας για τη βελτίωση της διάθεσης
Η τακτική σωματική δραστηριότητα μειώνει τα συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους και βελτιώνει γενικά την ευεξία. Στόχος πρέπει να είναι τα 150 λεπτά μέτριας έντασης/εβδομάδα ή ανάλογη δραστηριότητα.
• Προτεραιότητα στον ύπνο
Η καλή ποιότητα ύπνου αποτελεί βασική προϋπόθεση της ψυχικής ισορροπίας· Τα προβλήματα ύπνου επιδεινώνουν τόσο την κατάθλιψη όσο και το άγχος. Εφαρμόστε σταθερό ωράριο, ρουτίνες πριν τον ύπνο και περιορίστε την έκθεση σε οθόνες όπως κινητά τηλέφωνα ή τηλεόραση πριν κοιμηθείτε.
• Διατήρηση κοινωνικών σχέσεων
Η κοινωνική στήριξη και οι ποιοτικές αλληλεπιδράσεις προστατεύουν από την απομόνωση και την επιδείνωση των συμπτωμάτων. Επιδιώξτε τακτική επαφή με φίλους/οικογένεια ή συμμετοχή σε ομάδες.
• Μικρές πρακτικές αυτοφροντίδας και έλεγχος του άγχους
Τεχνικές χαλάρωσης, διαφραγματική αναπνοή, σύντομες μορφές ενσυνειδητότητας (mindfulness) και περιοδικά «διαλείμματα» από τις καθημερινές μας απαιτήσεις έχουν αποδειχθεί χρήσιμες για τη μείωση του στρες.
• Αναζητήστε βοήθεια νωρίς — η επαγγελματική υποστήριξη έχει αξία
Αν τα συμπτώματα επηρεάζουν τον ύπνο, την όρεξη, τη δουλειά ή τις σχέσεις για περισσότερο από λίγες εβδομάδες, αναζητήστε επαγγελματική εκτίμηση (γενικός ιατρός, ψυχολογική υποστήριξη, ψυχιατρική αξιολόγηση). Η πρώιμη παρέμβαση συνδέεται με καλύτερη ποιότητα ζωής και λιγότερες σωματικές επιπλοκές.
• Μειώστε εθιστικές ή επιβαρυντικές συμπεριφορές
Περιορίστε αλκοόλ, κάπνισμα και χρήση ψυχαγωγικών ουσιών. Όλα αυτά μπορούν να επιδεινώσουν τα ψυχικά συμπτώματα και να αποτρέψουν την ανάκαμψη
Η πρόληψη και η έγκαιρη πρόσβαση σε φροντίδα απαιτούν υποδομές: ενσωμάτωση της ψυχικής υγείας στην πρωτοβάθμια φροντίδα, επένδυση σε υπηρεσίες πρώιμης παρέμβασης, εκπαίδευση επαγγελματιών και καμπάνιες αποστιγματισμού.
Αυτό που πρέπει να μας μείνει πολύ καλά στο μυαλό μας, είναι ότι η φροντίδα της ψυχικής υγείας δεν είναι «πολυτέλεια» που αφήνουμε για αργότερα. Αντίθετα, αποτελεί καθημερινή ανάγκη, για κάθε ηλικία και κοινωνική ομάδα. Ας κάνουμε όλοι ένα βήμα: να μιλήσουμε, να ακούσουμε, να στηρίξουμε, και να απαιτήσουμε προσβάσιμες υπηρεσίες για όλους», καταλήγει ο Δρ. Λυράκος.
