«Η ευεξία είναι ανάγκη όχι πολυτέλεια»
Από την Τάνια Η. Μαντουβάλου
Το νέο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ψυχική Υγεία εκπονεί το υπουργείο Υγείας σε συνεργασία με τον ΠΟΥ, ανακοινώνει σε συνέντευξη της στο DailhyPharmaNews, η υφυπουργός Υγείας, αρμόδια για θέματα Ψυχικής Υγείας Ζωή Ράπτη. Παράλληλα, όπως, αναφέρει συγκροτείται Εθνική Επιτροπή Ψυχικής Υγείας για να εξειδικεύσει τα απαραίτητα βήματα αυτού του σχεδίου. «Στόχος είναι μέσα στους επόμενους μήνες να ολοκληρωθεί το νέο εθνικό σχέδιο δράσης και να αξιοποιήσουμε στο έπακρο κάθε χρηματοδοτική δυνατότητα του νέου ΕΣΠΑ και του ταμείου ανάκαμψης».
Σχετικά με τις ψυχικές επιπτώσεις της πανδημίας, η κ. Ράπτη λέει ότι κανένας δεν έχει μείνει ανεπηρέαστος και εξηγεί τις δράσεις ψυχοκοινωνικής στήριξης που υλοποιούνται όχι μόνο για ασθενείς με covid19, ή άλλα νοσήματα, αλλά και για υγειονομικούς, καθώς επίσης και για άλλες κατηγορίες πολιτών.
Η υφυπουργός μιλάει ακόμη για έναν από τους βασικούς στόχους του υπουργείου το επόμενο διάστημα, που δεν είναι άλλος από την ενίσχυση (σε συνεργασία και με άλλα υπουργεία) δράσεων και προγραμμάτων, τα οποία συντελούν στο ευ-έχειν και στο ευ-είναι του γενικού πληθυσμού. Η ευεξία, στην εποχή μας ταυτίζεται με την πρόληψη, με την ποιότητα ζωής και είναι ανάγκη, όχι πολυτέλεια, λέει χαρακτηριστικά. «Προγράμματα που αφορούν την ψυχική υγεία και την Τέχνη, την ψυχική υγεία και τον Αθλητισμό καθώς και την ένταξη επαγγελματιών ψυχικής υγείας στους εργασιακούς χώρους σε συνδυασμό με τους ιατρούς εργασίας, που ήδη υπάρχουν για το εργασιακό στρες, αποτελούν κάποια από τα εργαλεία που έχουμε στο σχεδιασμό μας».
Έπρεπε να δημιουργηθεί η μεγαλύτερη υγειονομική κρίση του αιώνα για να αποκτήσει η ψυχική υγεία στη χώρα μας χαρτοφυλάκιο. Λέτε να χρειασθούμε και υπουργό μοναξιάς, όπως διόρισε πρόσφατα η Ιαπωνία, μετά την αύξηση των αυτοκτονιών;
Κάθε χώρα αξιολογεί τις ανάγκες και τις προτεραιότητές της, με τα δικά της κριτήρια. Η Ιαπωνία, που είναι ένα κράτος ισχυρό, και με θεσμούς που στηρίζονται σε πολύ καλές βάσεις κι έναν σπουδαίο πολιτισμό, έχει τον τρόπο της να αντιμετωπίζει τα πράγματα. Η Ελλάδα θεσμοθέτησε –έπειτα από απόφαση του πρωθυπουργού κ. Κυριάκου Μητσοτάκη- θέση υφυπουργού Υγείας με αρμοδιότητες και καθήκοντα στον τομέα της Ψυχικής Υγείας. Αυτό καλύπτει όλο το φάσμα των ζητημάτων της ψυχικής υγείας και των εξαρτήσεων.
Πως αποτυπώνεται αυτό που ζούμε ένα χρόνο τώρα στην ψυχοσύνθεση του Έλληνα;
Αυτό που ζούμε με την πανδημία είναι το άγχος και ο φόβος μετάδοσης του ιού, η συναισθηματική καταπίεση που προκαλεί η καραντίνα και η απομόνωση, τα οικονομικά προβλήματα που επιφέρει η απώλεια επαφής με τον εργασιακό χώρο, η ανεργία και η απομάκρυνση από τον κοινωνικό περίγυρο. Καμία κατηγορία πληθυσμού ή ηλικιακή ομάδα δεν έχει μείνει ανεπηρέαστη. Οι ηλικιωμένοι βιώνουν έντονα αισθήματα ανασφάλειας, απομόνωσης και μοναξιάς, ενώ έχουν και αυξανόμενο άγχος για το εισόδημά τους και τον τρόπο με τον οποίο θα αντεπεξέλθουν στις καθημερινές τους ανάγκες, τις δικές τους και των οικογενειών τους. Οι νέοι με τα κλειστά σχολεία, τον δραματικό περιορισμό (σχεδόν μηδενισμό) των κοινωνικών εκδηλώσεών τους κ.ά επίσης νιώθουν δυσάρεστα.
Πως διαχειρίζεστε τις ψυχικές επιπτώσεις της πανδημίας;
Το υπουργείο Υγείας έχει ήδη προβεί σε μια σειρά ενεργειών για να περιορίσει τις επιπτώσεις στο πεδίο της ψυχικής υγείας, που θα αφήσει πίσω της η πανδημία. Ήδη από τις 4 Απριλίου 2020 έχει τεθεί σε λειτουργία η πενταψήφια Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης 10306 για τις επιπτώσεις της COVID-19 . Επίσης, αυτή τη στιγμή υλοποιούμε τις εξής δράσεις: Ψυχολογική υποστήριξη σε ασθενείς με Covid-19 και σε συγγενείς τους, σε ασθενείς με χρόνιες παθήσεις και πάσχοντες από καρκίνο, σε παιδιά και εφήβους, καθώς και εκπαιδευτικά προγράμματα σε όσους έχουν την επιμέλειά τους. Όσον αφορά τους ασθενείς με covid19, 24 φορείς ψυχικής υγείας έχουν διασυνδεθεί με νοσοκομεία αναφοράς, και με συγκεκριμένο πρωτόκολλο και σε συνεργασία με τις διοικήσεις των νοσοκομείων προσφέρουν ψυχολογική στήριξη μέσω ψηφιακών εφαρμογών, με εξειδικευμένους επαγγελματίες ψυχικής υγείας, ακόμα και μέσα από το θάλαμο νοσηλείας, που ως γνωστόν τα δια ζώσης επισκεπτήρια απαγορεύονται. Μαζί με τα παραπάνω, δημιουργήσαμε προγράμματα για την πρώιμη παρέμβαση για άτομα με ψύχωση, καθώς και προγράμματα για την ψυχοκοινωνική υποστήριξη φοιτητών Πανεπιστημίου. Νομοθετήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα η δημιουργία μονάδων έγκαιρης παρέμβασης στην ψύχωση, ένα ζήτημα που απασχολεί πάνω από 3 χιλιάδες παιδιά και εφήβους, ετησίως, στη χώρα μας. Επίσης, παρέχεται για πρώτη φορά η δυνατότητα στα Ιδρύματα της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης να δημιουργήσουν Κέντρα Ημέρας με σκοπό την ψυχολογική υποστήριξη των φοιτητών τους.
Η πανδημία επιφέρει επιπτώσεις και στην ψυχική υγεία του υγειονομικού προσωπικού που βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της μάχης και στα όρια του εδώ και καιρό. Έχει απασχολήσει αυτό το ζήτημα το υπουργείο και αν ναι τι σκοπεύει να κάνει;
Το θέμα που αναφέρετε είναι ένα από τα πρώτα που μας απασχόλησαν έντονα από το ξέσπασμα της πανδημίας. Γι’ αυτό τώρα υλοποιούμε προγράμματα ψυχολογικής υποστήριξης με τηλε-συμβουλευτική, μέσω διαδικτυακών εφαρμογών επικοινωνίας (skype,messengerκ.λ.π) για το υγειονομικό προσωπικό των Νοσοκομείων μας, με τη συνεργασία εξειδικευμένων συνεργάτες των Κέντρων Ημέρας και των Κινητών μονάδων από τους 24 φορείς ψυχικής υγείας που ήδη σας ανέφερα. Επίσης, για να βοηθήσουμε το νοσηλευτικό προσωπικό, του οποίου οι αντοχές δοκιμάζονται καθημερινά, υλοποιούμε έρευνα με τη μορφή ερωτηματολογίων, για το σύνδρομο εργασιακής εξουθένωσης (BurnOutSyndrome) στα Εθνικά Κέντρα Αναφοράς COVID-19. Η κατανόηση των δικών τους ορίων και αντοχών μπορεί να βοηθήσει την Πολιτεία στη λήψη περαιτέρω μέτρων που θα τους ενισχύσουν και θα βελτιώσουν την εργασιακή καθημερινότητά τους.
Είστε ικανοποιημένη από την διαδικασία του εμβολιαστικού σχεδιασμού στη χώρα μας; Είστε αισιόδοξη για την επόμενη μέρα;
Ναι, είμαι ικανοποιημένη. Και οι αριθμοί το αποδεικνύουν αλλά και οι εντυπώσεις των ανθρώπων που προσέρχονται στα εμβολιαστικά κέντρα. Στις 9 Μαρτίου, ο υφυπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης Γιώργος Γεωργαντάς εξέφρασε την άποψη ότι μέχρι το τέλος Απριλίου θα έχουν γίνει 2.500.000 εμβολιασμοί. Επιπλέον, εκτιμάται ότι από τα μέσα Απριλίου η ροή των εμβολίων θα ενταθεί. Μέχρι το τέλος Απριλίου έχει υπολογιστεί ότι θα έχουν γίνει 2.500.000 εμβολιασμοί. Αυτή την περίοδο γίνονται 33.000-34.000 την ημέρα και το υπουργείο Υγείας έχει κάνει την κατάλληλη προετοιμασία για να επιταχυνθεί ο ρυθμός και να μεγαλώσει πολύ αυτό το νούμερο. Σε λίγο καιρό θα έχουμε και το εμβόλιο της Johnson&Johnson που είναι μονοδοσικό ενώ περιμένουμε 1.200.000 δόσεις για το τρίμηνο Απρίλιο-Μάιο-Ιούνιο, και από την Pfizer 1.071.000 δόσεις για τον Απρίλιο.
Ο τομέας της Ψυχικής Υγείας στην Ελλάδα πάσχει διαχρονικά. Μετά από έξι μήνες στο χαρτοφυλάκιο σας ποιες είναι οι πρώτες διαπιστώσεις που κάνετε για την κατάσταση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Που εντοπίζετε τα μεγαλύτερα προβλήματα – πολλά υπήρχαν και προ πανδημίας- και πως σχεδιάζετε να τα αντιμετωπίσετε;
Ενώ σαν χώρα μπορούμε να υπερηφανευτούμε για αρκετά επιτεύγματα όπως το κλείσιμο 6 ψυχιατρικών νοσοκομείων από τα 9 που είχαν αναπτυχθεί, την αποασυλοποίηση χιλιάδων ασθενών και την επανένταξή τους στον κοινωνικό ιστό, αρκετά κρίσιμα σχέδια έμειναν μετέωρα, ενώ ταυτόχρονα αναπτύχθηκαν στρεβλώσεις που παραμένουν έως και σήμερα: Εκατοντάδες ασθενείς διαβιούν ακόμη σε ασυλικές νοσοκομειακές δομές, το κοινοτικό δίκτυο των υπηρεσιών ψυχικής υγείας παραμένει ανολοκλήρωτο (έλλειψη ψυχιατρικών κλινικών στα γενικά νοσοκομεία, έλλειψη κοινοτικών δομών ψυχικής υγείας, απουσία δομών για παιδιά και εφήβους, καθώς και για άτομα με διαταραχές μνήμης, κ.ά.).
Ιδιαίτερα από το 2009 με την έναρξη της οικονομικής κρίσης μέχρι και σήμερα η ψυχιατρική μεταρρύθμιση στη χώρα έχει βαλτώσει και αυτή η ανεπάρκεια των υπηρεσιών ψυχικής υγείας έγινε ακόμη περισσότερο αντιληπτή κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όπου οι ανάγκες για σχετικές υπηρεσίες πολλαπλασιάστηκαν. Ταυτόχρονα, ποτέ δεν ελήφθη υπόψη στο συνολικό σχεδιασμό του εθνικού συστήματος ψυχικής υγείας, ο ιδιωτικός τομέας, όπου χιλιάδες ασθενείς νοσηλεύονται για χρόνια χωρίς να συνυπολογίζονται στο σχεδιασμό της αποασυλοποίησης. Για όλους αυτούς του λόγους η χώρα μας χρειάζεται το σχεδιασμό και την εφαρμογή ενός νέου Εθνικού σχεδίου δράσης για την ψυχική υγεία. Προς την κατεύθυνση αυτή πρέπει να κινητοποιήσουμε τόσο εθνικές δυνάμεις όσο και να αξιοποιήσουμε την διεθνή εμπειρία. Ήδη με τον ΠΟΥ εκπονούμε από κοινού ανασκόπηση των τελευταίων 20 ετών, η οποία θα καταλήξει και σε συστάσεις-εισηγήσεις για την συγκρότηση ενός νέου μακρόπνοου εθνικού σχεδίου δράσης. Παράλληλα συγκροτείται η Εθνική Επιτροπή Ψυχικής Υγείας για να εξειδικεύσει τα απαραίτητα βήματα αυτού του σχεδίου. Στόχος είναι μέσα στους επόμενους μήνες να ολοκληρωθεί το νέο εθνικό σχέδιο δράσης και να αξιοποιήσουμε στο έπακρο κάθε χρηματοδοτοική δυνατότητα του νέου ΕΣΠΑ και του ταμείου ανάκαμψης. Πρέπει να αφήσουμε πίσω την αδράνεια των προηγούμενων ετών και να εκμεταλλευτούμε την εμπειρία που αποκτήθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας ώστε να δράσουμε άμεσα για να δοθεί πίσω η ζωή σε χιλιάδες ανθρώπους, αλλά και να υποστηριχθούν οι νέοι ασθενείς λόγω πανδημίας που χρήζουν άμεσης υποστήριξης.
Το wellbeing θεωρείτε ότι είναι πολυτέλεια ή ανάγκη; Και πως σκοπεύετε να το διαχειριστείτε;
Υπάρχει μια όμορφη ελληνική λέξη για να αποδώσει αυτό τον όρο: ευεξία. Η ευεξία, στην εποχή μας ταυτίζεται με την πρόληψη, με την ποιότητα ζωής και είναι ανάγκη, όχι πολυτέλεια! Η εξέλιξη της επιστήμης μας παρέχει πλέον τη δυνατότητα να διαλέξουμε ανάμεσα σε πολλές προσεγγίσεις και εργαλεία για την βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων. Βασικός στόχος του υπουργείου είναι το επόμενο διάστημα να ενισχυθεί, σε συνεργασία και με άλλα υπουργεία (π.χ. το Υπουργείο Πολιτισμού, το Υπουργείο Εργασίας, το Υπουργείο Αθλητισμού), η προώθηση δράσεων και προγραμμάτων που συντελούν στο ευ-έχειν και στο ευ-είναι του γενικού πληθυσμού. Προγράμματα που αφορούν την ψυχική υγεία και την Τέχνη, την ψυχική υγεία και τον Αθλητισμό καθώς και την ένταξη επαγγελματιών ψυχικής υγείας στους εργασιακούς χώρους σε συνδυασμό με τους ιατρούς εργασίας που ήδη υπάρχουν για το εργασιακό στρες αποτελούν κάποια από τα εργαλεία που έχουμε στο σχεδιασμό μας. Ελπίζω ότι αμέσως μετά την απαλλαγή μας, μέσω των εμβολιασμών, από τις πιεστικές συνθήκες της πανδημίας, θα είμαστε σε θέση να δρομολογήσουμε αυτόν τον σχεδιασμό.
