Από την Αθηνά Γκόρου
Σε μια νέα μελέτη του Johns Hopkins University School of Medicine, σε συνεργασία με το Kennedy Krieger Institute, οι ερευνητές εντόπισαν δύο βασικές περιοχές του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται όταν οι άνθρωποι βιώνουν νοητική κόπωση — περιοχές που φαίνεται να «ζυγίζουν» το κόστος της συνέχισης της πνευματικής προσπάθειας σε σχέση με την εγκατάλειψή της.
Αξιοσημείωτο είναι ότι οι συμμετέχοντες χρειάζονταν υψηλά οικονομικά κίνητρα για να συνεχίσουν δύσκολες ασκήσεις μνήμης, κάτι που υποδηλώνει ότι το κίνητρο μπορεί να υπερνικήσει τη γνωστική εξάντληση.
Αυτές οι νέες γνώσεις ενδέχεται να ανοίξουν τον δρόμο για την αντιμετώπιση της «νοητικής ομίχλης» (brain fog) σε διαταραχές όπως το μετατραυματικό στρες (PTSD) και η κατάθλιψη, με τη βοήθεια εγκεφαλικής απεικόνισης και θεραπειών βασισμένων στη συμπεριφορά.
Όταν το μυαλό «κουράζεται»: Τι δείχνει η μαγνητική απεικόνιση
Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε στις 11 Ιουνίου στο Journal of Neuroscience και χρηματοδοτήθηκε από τα National Institutes of Health (NIH), χρησιμοποίησε λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI) σε 28 υγιείς εθελοντές, ηλικίας 21 έως 29 ετών (18 γυναίκες και 10 άνδρες). Οι συμμετέχοντες υποβλήθηκαν αρχικά σε μια βασική εγκεφαλική απεικόνιση και στη συνέχεια εκτέλεσαν απαιτητικές δοκιμασίες εργαζόμενης μνήμης, κατά τη διάρκεια των οποίων καταγράφονταν οι εγκεφαλικές λειτουργίες τους.
Το τεστ περιελάμβανε την παρακολούθηση μιας ακολουθίας γραμμάτων και την ανάκληση της θέσης συγκεκριμένων γραμμάτων στη σειρά — μια άσκηση που απαιτεί αυξανόμενο πνευματικό κόπο όσο πιο μακριά στη σειρά βρίσκεται το γράμμα. Πριν και μετά από κάθε τεστ, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να αυτοαξιολογήσουν το επίπεδο της νοητικής τους κόπωσης.
Δύο εγκεφαλικές περιοχές που καθορίζουν την πνευματική επιμονή
Τα αποτελέσματα έδειξαν αυξημένη δραστηριότητα σε δύο περιοχές του εγκεφάλου όταν οι συμμετέχοντες ένιωθαν έντονη γνωστική εξάντληση:
- Η δεξιά νήσος (right insula): μια βαθιά εγκεφαλική περιοχή που σχετίζεται με την εσωτερική αίσθηση κόπωσης και δυσφορίας.
- Ο ραχιαίος πλάγιος προμετωπιαίος φλοιός (dorsolateral prefrontal cortex): περιοχή που ελέγχει την εργαζόμενη μνήμη και τις εκτελεστικές λειτουργίες.
Η δραστηριότητα και η διασύνδεση των δύο αυτών περιοχών διπλασιάστηκαν σε σχέση με τις αρχικές, «ξεκούραστες» εγκεφαλικές μετρήσεις των συμμετεχόντων, υποδεικνύοντας ότι αυτές οι περιοχές πιθανώς συνεργάζονται για να αποφασίσουν αν αξίζει να συνεχιστεί η πνευματική προσπάθεια ή όχι.
Το κίνητρο ως «αντίδοτο» στην ψυχική κόπωση
Εντυπωσιακό είναι το εύρημα ότι οι συμμετέχοντες ήταν διατεθειμένοι να συνεχίσουν μόνο όταν υπήρχε ισχυρό οικονομικό κίνητρο: τα ποσά που προσφέρονταν για πιο δύσκολες δοκιμασίες μνήμης κυμαίνονταν από 1 έως 8 δολάρια, πάνω από τη βασική αμοιβή των 50 δολαρίων για τη συμμετοχή στη μελέτη.
Όπως εξηγεί ο Vikram Chib, Ph.D., αναπληρωτής καθηγητής βιοϊατρικής μηχανικής στο Johns Hopkins και ερευνητής στο Kennedy Krieger Institute, το εύρημα δεν προκαλεί έκπληξη. «Γνωρίζουμε από προηγούμενες μελέτες μας ότι το υψηλό εξωτερικό κίνητρο ενισχύει και τη φυσική προσπάθεια. Φαίνεται ότι το ίδιο ισχύει και για τις πνευματικές δοκιμασίες».
Ελπίδα για ασθενείς με κατάθλιψη και PTSD
Η διανοητική κόπωση ή εξάντληση των γνωστικών λειτουργιών, αποτελεί κοινό σύμπτωμα σε πολλές νευρολογικές και ψυχιατρικές διαταραχές, όπως το PTSD και η κατάθλιψη. Ο Chib και οι συνεργάτες του — Grace Steward και Vivian Looi — θεωρούν ότι η κατανόηση των νευρωνικών κυκλωμάτων που ρυθμίζουν την πνευματική προσπάθεια μπορεί να οδηγήσει σε νέες παρεμβάσεις, όπως φαρμακευτικές αγωγές ή θεραπείες γνωσιακής συμπεριφορικής κατεύθυνσης, για την αντιμετώπιση της λεγόμενης «νοητικής ομίχλης».
Επιπλέον, σύμφωνα με τους επιστήμονες, η εν λόγω μελέτη ίσως αποτελέσει ένα εργαλείο για να αξιολογούμε αντικειμενικά την ψυχική κόπωση (και όχι μόνο με βάση το πώς λέει κάποιος ότι νιώθει) και αυτό θα γίνει συνδυάζοντας: την εγκεφαλική απεικόνιση (όπως fMRI) αλλά και τα πειράματα λήψης αποφάσεων, που δείχνουν πώς αλλάζει η συμπεριφορά όταν κάποιος νιώθει πνευματικά κουρασμένος
Προκλήσεις και προοπτικές για μελλοντική έρευνα
Ο Chib τονίζει ότι, αν και η λειτουργική μαγνητική τομογραφία μπορεί να καταγράψει τη ροή αίματος στον εγκέφαλο — ένδειξη ευρείας νευρικής δραστηριότητας — δεν καταγράφει άμεσα την ενεργοποίηση νευρώνων ή τις πιο λεπτές αποχρώσεις της εγκεφαλικής λειτουργίας. Επιπλέον, η μελέτη έγινε με συγκεκριμένα τεστ μνήμης, σε περιβάλλον μαγνητικού τομογράφου, κάτι που περιορίζει τη γενίκευση των ευρημάτων σε καταστάσεις της καθημερινής ζωής.
Ωστόσο, το πλαίσιο που θέτει η παρούσα έρευνα μπορεί να οδηγήσει στο μέλλον σε πρακτικές εφαρμογές για τη διάγνωση και θεραπεία διαταραχών που επηρεάζουν την ψυχική ενέργεια και την πνευματική επιμονή.
Journal Reference:
Grace Steward, Vivian Looi, Vikram S. Chib. The Neurobiology of Cognitive Fatigue and Its Influence on Effort-Based Choice. The Journal of Neuroscience, 2025; 45 (24): e1612242025 DOI: 10.1523/JNEUROSCI.1612-24.2025
Johns Hopkins Medicine. (2025, July 7). Feeling mental exhaustion? These two areas of the brain may control whether people give up or persevere. ScienceDaily. Retrieved July 7, 2025
