Από την Αθηνά Γκόρου
Το να αναπνέουμε ρυπαρό αέρα μπορεί να βλάπτει όχι μόνο τους πνεύμονες αλλά και τον εγκέφαλο, σύμφωνα με μία από τις μεγαλύτερες μελέτες του είδους της. Ερευνητές ανέλυσαν δεδομένα από σχεδόν 30 εκατομμύρια ανθρώπους και εντόπισαν σημαντική συσχέτιση μεταξύ μακροχρόνιας έκθεσης σε ατμοσφαιρικούς ρύπους – όπως τα καυσαέρια και οι βιομηχανικές εκπομπές – και αυξημένου κινδύνου εμφάνισης άνοιας.
Η παγκόσμια επιβάρυνση από την άνοια
Η νέα αυτή ανασκόπηση έρχεται σε μια εποχή που η άνοια, συμπεριλαμβανομένου του Αλτσχάιμερ, επηρεάζει πάνω από 57 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Ο αριθμός αυτός αναμένεται να αυξηθεί δραματικά, φτάνοντας τα 152,8 εκατομμύρια έως το 2050. Οι επιπτώσεις είναι τεράστιες – για τα άτομα, τις οικογένειες, τα συστήματα υγείας και τις εθνικές οικονομίες.
Αν και ορισμένες περιοχές όπως η Ευρώπη και η Βόρεια Αμερική καταγράφουν μείωση στα ποσοστά νέων διαγνώσεων, η κατάσταση παραμένει ανησυχητική σε πολλά άλλα μέρη του κόσμου.
Η μεγαλύτερη μέχρι σήμερα επιδημιολογική μελέτη για τον ρόλο της ρύπανσης
Οι επιστήμονες της Επιδημιολογικής Μονάδας του Ιατρικού Ερευνητικού Συμβουλίου (MRC) του Πανεπιστημίου του Cambridge πραγματοποίησαν μια εκτενή συστηματική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση, δημοσιευμένη στο The Lancet Planetary Health (24 Ιουλίου 2025).
Η τελική ανάλυση περιλάμβανε 51 επιμέρους μελέτες, με δεδομένα από 29 εκατομμύρια άτομα, κυρίως από πλούσιες χώρες. Από αυτές, οι 34 συμμετείχαν στη μετα-ανάλυση: 15 από Βόρεια Αμερική, 10 από Ευρώπη, 7 από Ασία και 2 από Αυστραλία.
Οι τρεις βασικοί ρύποι που συνδέονται με την άνοια
Οι επιστήμονες διαπίστωσαν στατιστικά σημαντική συσχέτιση μεταξύ τριών τύπων ρύπανσης και του κινδύνου εμφάνισης άνοιας:
- Αιωρούμενα σωματίδια PM₂.₅: Μικροσκοπικά σωματίδια με διάμετρο έως 2,5 μικρόμετρα, που εισχωρούν βαθιά στους πνεύμονες. Προέρχονται από καύση καυσίμων, ξυλόσομπες, βιομηχανικές δραστηριότητες και την κυκλοφορία.
- Διοξείδιο του αζώτου (NO₂): Ρύπος κυρίως από τα καυσαέρια πετρελαιοκίνητων οχημάτων και βιομηχανικών πηγών. Συνδέεται με βλάβες στο αναπνευστικό σύστημα.
- Αιθάλη (soot): Μαύρα σωματίδια από καύση, όπως των κινητήρων και των ξύλων. Εισχωρούν στους πνεύμονες και αυξάνουν τον κίνδυνο για καρδιαγγειακές και αναπνευστικές παθήσεις.
Πόσο αυξάνει τον κίνδυνο η ρύπανση;
- PM₂.₅: Κάθε αύξηση κατά 10 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο (μg/m³) συνδέεται με 17% αύξηση του σχετικού κινδύνου για άνοια.
- NO₂: Κάθε 10 μg/m³ συνδέεται με 3% αύξηση του κινδύνου.
- Αιθάλη: Κάθε αύξηση 1 μg/m³ σχετίζεται με 13% αύξηση του σχετικού κινδύνου.
Για παράδειγμα, το 2023 στο κεντρικό Λονδίνο οι μέσες τιμές ήταν:
- PM₂.₅: 10 μg/m³ (ίσως ήδη αρκετό για αύξηση του κινδύνου)
- NO₂: 33 μg/m³
- Αιθάλη: 0,93 μg/m³
Πώς επηρεάζει η ρύπανση τον εγκέφαλο;
Οι ερευνητές εξηγούν ότι η ρύπανση:
- Προκαλεί φλεγμονή στον εγκέφαλο
- Ενισχύει το οξειδωτικό στρες, που βλάπτει τα κύτταρα και το DNA
- Τα μικροσκοπικά σωματίδια της ρύπανσης μπορούν να εισέλθουν στους πνεύμονες και από εκεί να περάσουν στο αίμα (αιματική κυκλοφορία), το οποίο μεταφέρει τα σωματίδια ή τις τοξίνες σε όλο το σώμα, συμπεριλαμβανομένου και του εγκεφάλου.
- Εναλλακτικά, ορισμένα από αυτά τα σωματίδια μπορούν να περάσουν απευθείας μέσω της ρινικής κοιλότητας, δηλαδή από τη μύτη, μέσω των νευρικών οδών που συνδέουν τη μύτη με τον εγκέφαλο, χωρίς να περάσουν πρώτα στο αίμα.
Αυτοί οι μηχανισμοί εμπλέκονται άμεσα στην εμφάνιση και εξέλιξη της άνοιας.
Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο;
Η πλειονότητα των ατόμων στις μελέτες ήταν λευκοί, κάτοικοι πλούσιων χωρών. Όμως, οι κοινωνικά ευάλωτες ομάδες – που ζουν συχνά πιο κοντά σε πηγές ρύπανσης – εκτίθενται περισσότερο και ωφελούνται περισσότερο από τη μείωση της ρύπανσης.
Οι ερευνητές τονίζουν την ανάγκη για μεγαλύτερη εκπροσώπηση πληθυσμών από χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος σε μελλοντικές μελέτες.
Έκκληση για πολιτικές παρεμβάσεις
Η Δρ. Haneen Khreis, ανώτερη συγγραφέας της μελέτης, υπογράμμισε:
«Η καταπολέμηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης μπορεί να φέρει σημαντικά οφέλη για την υγεία, την κοινωνία και την οικονομία. Τα ευρήματά μας ενισχύουν την άποψη ότι η μακροχρόνια έκθεση στη ρύπανση είναι παράγοντας κινδύνου για άνοια σε υγιείς ενήλικες.»
Η ομάδα προτείνει:
- Αυστηρότερα όρια στις εκπομπές από τη βιομηχανία και τα οχήματα
- Σχεδιασμό πόλεων που μειώνουν την ανάγκη για ρύπανση (μετακινήσεις, πράσινο)
- Διεθνείς πολιτικές συνεργασίες για την αντιμετώπιση της ρύπανσης σε παγκόσμια κλίμακα
Προληπτική στρατηγική πέρα από την ιατρική
Ο Δρ. Christiaan Bredell, συν-συγγραφέας της μελέτης, δήλωσε:
«Η πρόληψη της άνοιας δεν αφορά μόνο την ιατρική. Ο αστικός σχεδιασμός, η περιβαλλοντική πολιτική και η μεταρρύθμιση στον τομέα των μεταφορών είναι εξίσου καθοριστικοί παράγοντες.»
Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να ανατρέξετε στην έρευνα;
“Long-term air pollution exposure and incident dementia: a systematic review and meta-analysis” by Clare B Best Rogowski, Christiaan Bredell, Yan Shi, Alexandra Tien-Smith, Magdalena Szybka, Kwan Wai Fung, Lucy Hong, Veronica Phillips, Zorana Jovanovic Andersen, Stephen J Sharp, James Woodcock, Carol Brayne, Annalan Navaratnam and Haneen Khreis, 24 July 2025, The Lancet Planetary Health.
