Από τον Χαράλαμπο Πετρόχειλο
Οι ελλείψεις φαρμάκων αποτελούν ένα σημαντικό θέμα δημόσιας υγείας που απασχολεί όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια τα ΜΜΕ αλλά και τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, όλους όσους εμπλέκονται με το φάρμακο και βέβαια τους ασθενείς.
Το BBC σε άρθρο του αναφέρεται στο εν λόγω πρόβλημα προσπαθώντας να αναδείξει τις αιτίες του.
Σε αυτήν την προσπάθεια καταγραφής του τι κρύβεται πίσω από τις επίμονες ελλείψεις δημοφιλών φαρμάκων που παρατηρούνται διεθνώς υπάρχουν σημεία στα οποία θα πρέπει κανείς να σταθεί ιδιαίτερα.
Ένα από αυτά είναι το ότι, όπως αναφέρεται στο άρθρο, οι εμπορικοί δασμοί – ιδιαίτερα στην Κίνα – έχουν ασκήσει περαιτέρω πίεση στην αλυσίδα εφοδιασμού φαρμάκων στις ΗΠΑ καθώς περισσότερο από το 92% των εγκαταστάσεων που παράγουν γενόσημα φάρμακα για την αμερικανική αγορά βρίσκονται σε ξένο έδαφος με μεγάλο μέρος της παγκόσμιας προμήθειας δραστικών συστατικών για φάρμακα να προέρχεται από την Κίνα.
Πάνω σε αυτό το θέμα η Erin Fox, αναπληρώτρια επικεφαλής φαρμακοποιός στο University of Utah Health, η οποία παρακολουθεί τις ελλείψεις συνταγογραφούμενων φαρμάκων στις ΗΠΑ τα τελευταία 20 χρόνια σημειώνει ότι «εάν μια εταιρεία δεν μπορεί να αντέξει το πρόσθετο κόστος των δασμών στις πρώτες ύλες ή σε άλλα συστατικά ή συσκευασίες, τότε μπορεί απλώς να επιλέξει να διακόψει την παραγωγή του προϊόντος», με την Fox να σημειώνει ότι αυτό πιθανότατα δεν θα συμβεί «άμεσα, αλλά περισσότερο στους έξι έως δώδεκα μήνες μετά την εφαρμογή των δασμών», εκτίμηση που σημαίνει ότι τα δύσκολα μπορεί να είναι μπροστά μας.
Πριν ξεκινήσει άλλωστε την παράθεση των αιτιών για τις ελλείψεις το άρθρο αναφέρει ότι «οι γιατροί και οι φαρμακευτικοί εμπειρογνώμονες έχουν εκφράσει αυξανόμενες ανησυχίες σχετικά με τις ελλείψεις τους τελευταίους μήνες. Η Αμερικανική Ιατρική Ένωση επανέλαβε την ανησυχία της ότι οι ελλείψεις φαρμάκων αποτελούν «επείγουσα κρίση δημόσιας υγείας» και απειλή για την εθνική ασφάλεια.
Ενώ όμως οι κυβερνητικές υπηρεσίες, οι φαρμακευτικές εταιρείες και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής προσπαθούν να βρουν τρόπους για να αντιμετωπίσουν τους παράγοντες που κρύβονται πίσω από τις ελλείψεις, ορισμένοι εικάζουν ότι η έλλειψη θα επιδεινωθεί, τουλάχιστον τα επόμενα δύο χρόνια, προτού βελτιωθεί».
Για τους ασθενείς που επωμίζονται το μεγαλύτερο βάρος αυτών των ελλείψεων, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αντιμετωπίσουν την επιδείνωση των συμπτωμάτων, να βρουν άλλους τρόπους διαχείρισης της πάθησής τους ή να λάβουν λιγότερα φάρμακα από όσα θα έπρεπε για να επεκτείνουν περαιτέρω στο χρόνο τη φαρμακευτική τους αγωγή. Άλλοι πάλι θα βρουν λύση με το να πληρώνουν παραπάνω απ’ όσο θα έπρεπε για την αξία των φαρμάκων που λαμβάνουν ή θα αποθηκεύουν φάρμακα όταν αυτά γίνουν διαθέσιμα, γεγονός που και αυτό ανακυκλώνει το πρόβλημα των ελλείψεων.
Ο αριθμός των φαρμάκων που αντιμετωπίζουν ελλείψεις έχει αρχίσει πρόσφατα να μειώνεται, όπως αναφέρει το άρθρο. «Μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου 2025 υπήρχαν 214 ενεργές ελλείψεις φαρμάκων στις ΗΠΑ, ο χαμηλότερος αριθμός από τις αρχές του 2018, σύμφωνα με στοιχεία που συγκέντρωσε η Αμερικανική Εταιρεία Φαρμακοποιών του Συστήματος Υγείας (American Society of Health-System Pharmacists – ASHP), μια ένωση που εκπροσωπεί 60.000 επαγγελματίες του φαρμάκου στις ΗΠΑ. Οι ελλείψεις κορυφώθηκαν το πρώτο τρίμηνο του 2024, όταν ο αριθμός έφτασε στο ιστορικό υψηλό των 323. Ωστόσο, πολλά σημαντικά φάρμακα, όπως η λοραζεπάμη, η οποία χρησιμοποιείται για τη θεραπεία του άγχους, και το στεροειδές τριαμκινολόνη, παραμένουν δυσεύρετα, επηρεάζοντας «μεγάλο αριθμό ασθενών», σύμφωνα με την ASHP. Αναφέρει ότι οι ασθενείς με χρόνιο πόνο επηρεάζονται επίσης από ελλείψεις οπιοειδών από το στόμα.
Και αλλού στον κόσμο υπάρχει παρόμοια εικόνα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, υπήρχαν 135 φάρμακα σε έλλειψη στις 20 Οκτωβρίου 2025. Ωστόσο, μια πρόσφατη κοινοβουλευτική έκθεση τόνισε ότι τα αποθέματα φαρμάκων δημιουργούσαν «σοβαρή» πίεση στο σύστημα υγείας και μια ξεχωριστή έκθεση βουλευτών τον Ιούλιο προειδοποίησε ότι είχε γίνει μια «χρόνια, διαρθρωτική πρόκληση». Προειδοποίησε ότι αυτές οι πιέσεις είναι πιθανό να κλιμακωθούν αυτόν τον χειμώνα. Μια έρευνα που διεξήχθη από τον Βρετανικό Σύνδεσμο Κατασκευαστών Γενόσημων Φαρμάκων (BGMA) το 2024 έδειξε ότι σχεδόν οι μισοί ασθενείς στο Ηνωμένο Βασίλειο δυσκολεύονταν να λάβουν συνταγές, ενώ ένας στους έξι έμεινε εντελώς χωρίς το φάρμακό του.
Το όργανο εκπροσώπησης των Φαρμακοποιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (PGEU) σημείωσε επίσης ότι οι ελλείψεις φαρμάκων συνέχισαν να επηρεάζουν όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Σχεδόν οι μισές χώρες που απάντησαν σε μια έρευνα ανέφεραν ότι είχαν μεταξύ 400 και 800 διαφορετικά φάρμακα που αντιμετώπιζαν ελλείψεις μεταξύ Νοεμβρίου 2024 και Ιανουαρίου 2025.
Η επίλυση αυτών των ζητημάτων, ωστόσο, δεν είναι εύκολη υπόθεση. Αυτό συμβαίνει επειδή υπάρχει ένας μόνο λόγος για τις ελλείψεις φαρμάκων. Οι μεταβολές στη ζήτηση και η πολυπλοκότητα της φαρμακευτικής αλυσίδας εφοδιασμού παίζουν ρόλο, λέει η Ilaria Passarani, γενική γραμματέας του PGEU. Μετά την πανδημία Covid-19, πολλές χώρες παρουσίασαν έξαρση άλλων αναπνευστικών ασθενειών – και η ζήτηση για φάρμακα για τη θεραπεία τους, όπως τα αντιβιοτικά, αυξήθηκε κατά 10%. Περισσότερες από 40 χώρες έχουν βιώσει τουλάχιστον ένα κύμα μολυσματικής νόσου που είναι 10 φορές χειρότερο από ό,τι πριν από την πανδημία.
Εν τω μεταξύ, αυτές οι μεταβολές στη ζήτηση επιδεινώνονται από τη γήρανση του πληθυσμού, ο οποίος είναι πιο πιθανό να χρειάζεται φάρμακα από τους νεότερους, λέει η Passarani.
Οι πολιτισμικές και κοινωνικές μεταβολές μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε αλλαγές στη ζήτηση. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το ντοκιμαντέρ του 2021 Davina McCall: Sex, Myths and the Menopause πιστεύεται ότι οδήγησε σε αύξηση κατά 30% των γυναικών στην εμμηνόπαυση που ζητούν φάρμακα ορμονικής υποκατάστασης, συμβάλλοντας σε μια εθνική έλλειψη.
Οι ελλείψεις φαρμάκων για τον διαβήτη σεμαγλουτίδη και τιρζεπατίδη, έχουν παρόμοια προέλευση. Καθώς έχουν περάσει από φάρμακα για τον διαβήτη σε συνταγογράφηση για απώλεια βάρους γενικότερα, τα φάρμακα έχουν προσελκύσει μια μεγαλύτερη ομάδα ασθενών. Αυτή η τάση έχει τροφοδοτηθεί σε μεγάλο βαθμό από επιθετικές στρατηγικές μάρκετινγκ, όπως συνεργασίες με influencers των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και viral hashtags στο Instagram και το TikTok τα τελευταία δύο χρόνια. Σύμφωνα με ορισμένες έρευνες, έχει οδηγήσει στο να αντιλαμβάνεται ο κόσμος τα φάρμακα αυτά ως φάρμακα που βελτιώνουν τον τρόπο ζωής και όχι ως ιατρικά προϊόντα.
Ένα πολύ σημαντικό σημείο στο άρθρο του BBC είναι εκείνο που αναφέρεται στο ρόλο των γενόσημων φαρμάκων και στην ανάγκη στήριξης των εταιρειών αυτών από τις αρμόδιες εθνικές αρχές.
«Είναι ασυνήθιστο να βλέπουμε ελλείψεις κατοχυρωμένων με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, επώνυμων φαρμακευτικών προϊόντων, επειδή οι εταιρείες έχουν πολλά χρηματικά κίνητρα για να διατηρήσουν την αλυσίδα εφοδιασμού σε λειτουργία, λέει η Fox.
Η πλειονότητα των ελλείψεων επηρεάζει τα γενόσημα φάρμακα – φάρμακα χωρίς εμπορικό σήμα που περιέχουν τις ίδιες χημικές ουσίες με ένα επώνυμο φάρμακο του οποίου η ευρεσιτεχνία έχει λήξει. Αυτά ανταγωνίζονται στην αγορά με βάση το κόστος τους, όχι με την επωνυμία τους. Αυτό έχει οδηγήσει ορισμένα φάρμακα να γίνουν τόσο φθηνά – το κόστος των αντιβιοτικών μειώνεται κατακόρυφα σε χαμηλότερο από ένα πακέτο τσίχλας, λέει η Fox – που γίνονται ζημιογόνα προϊόντα για τους κατασκευαστές. Ως αποτέλεσμα, πολλοί κατασκευαστές σταματούν εντελώς να παράγουν αυτά τα φάρμακα, αφήνοντας ένα κενό στην αλυσίδα εφοδιασμού.
Αυτό συμβαίνει με τα γενόσημα φάρμακα, συμπεριλαμβανομένων των φαρμάκων για τη ΔΕΠΥ, στο Ηνωμένο Βασίλειο, λέει ο Mark Samuels, διευθύνων σύμβουλος της BGMA. «Έχετε περίπλοκα φάρμακα που είναι ακριβά στην παρασκευή τους, αλλά οι τιμές είναι πολύ χαμηλές», λέει ο Samuels.
Η τιμολόγηση των γενόσημων φαρμάκων στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι η χαμηλότερη στην Ευρώπη, όπως λέει, πράγμα που σημαίνει ότι αυτά τα φάρμακα «θεωρούνται δεδομένα» από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής που είναι υπεύθυνοι για τη διασφάλιση της διαθεσιμότητας των φαρμάκων στους ασθενείς τους.
Εφόσον είναι τόσο φθηνά στην πώληση, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής δεν λαμβάνουν υπόψη το κόστος παραγωγής και την εργασία της αλυσίδας εφοδιασμού που απαιτείται για να φτάσουν τα φάρμακα στον ασθενή και δεν επενδύουν στο κόστος κατασκευής νέων εγκαταστάσεων παραγωγής. Ωστόσο, τα γενόσημα φάρμακα αντιπροσωπεύουν τέσσερα στα πέντε συνταγογραφούμενα φάρμακα που χρησιμοποιούνται από ασθενείς στο Ηνωμένο Βασίλειο, λέει ο Samuels. Περίπου το 91% όλων των συνταγών στις ΗΠΑ εκτελείται με γενόσημα φάρμακα.
Εν τω μεταξύ, χώρες όπως οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο αντιμετωπίζουν καθυστερήσεις τόσο στην προμήθεια όσο και στις επιθεωρήσεις.
Αφού σταμάτησε τις επιθεωρήσεις των φαρμακευτικών μονάδων παραγωγής τα τελευταία πέντε χρόνια, εν μέρει λόγω της πανδημίας, η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) προσπαθεί να καλύψει το χαμένο έδαφος. Αλλά εξετάζοντας τις καθυστερήσεις, διαπίστωσε μια συσσώρευση προβλημάτων ποιότητας τα χρόνια που ακολούθησαν την πανδημία – προκαλώντας επιπλέον διακοπές λειτουργίας. «Προσθέτουμε νέες ελλείψεις επιπλέον των ελλείψεων που δεν επιλύονται», λέει η Fox.
Μία σημαντικότατη επισήμανση που κάνει το άρθρο είναι το ότι οι ειδικοί προτείνουν πως θα πρέπει να είναι υποχρεωτικό για όλες τις φαρμακευτικές εταιρείες να έχουν σχέδια πρόληψης και μετριασμού των ελλείψεων. Αυτές οι ελλείψεις επηρεάζουν ασθενείς αλλά υπονομεύουν επίσης τη σχέση μεταξύ ασθενών και φαρμακοποιών, ένα θέμα ασφαλώς γνώριμο και στους Έλληνες φαρμακοποιούς που στην καθημερινότητά τους αγωνίζονται να εξυπηρετήσουν τους ασθενείς που ψάχνουν να βρουν το πολύτιμο για την υγεία τους ή και για την ίδια τους τη ζωή σε κάποιες περιπτώσεις, φάρμακο
