Από την Αθηνά Γκόρου
Πώς διαμορφώνεται η αισιοδοξία μας; Είναι έμφυτη ή επηρεάζεται από τις πρώτες εμπειρίες ζωής; Μια νέα εκτεταμένη διεθνής μελέτη έρχεται να ρίξει φως σε ένα ερώτημα που απασχολεί επιστήμονες και πολιτικούς σχεδιαστές κοινωνικής πολιτικής: ποιοι παράγοντες στην παιδική ηλικία επηρεάζουν τη θετική στάση απέναντι στη ζωή στην ενήλικη περίοδο;
Η απάντηση, όπως φαίνεται, βρίσκεται στα πρώτα μας χρόνια.
Η μελέτη με τίτλο «When the glass is half full: early life experiences and adult optimism in 22 countries», που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Nature Mental Health, ανέλυσε δεδομένα από 202.898 ενήλικες σε 22 χώρες, αξιολογώντας πώς οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας –θετικές και αρνητικές– σχετίζονται με τα επίπεδα αισιοδοξίας στην ενήλικη ζωή.
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της Global Flourishing Study, με δείγματα που ήταν εθνικά αντιπροσωπευτικά ανά χώρα. Οι συμμετέχοντες, ηλικίας 18–99 ετών, απάντησαν σε ερωτήσεις για την παιδική τους ηλικία, όπως:
- Ποιότητα σχέσης με μητέρα και πατέρα
- Κατάσταση υγείας και οικονομική ευχέρεια στην παιδική ηλικία
- Εμπειρίες κακοποίησης ή διαζυγίου γονέων
- Θρησκευτική συμμετοχή (σε ηλικία περίπου 12 ετών)
- Αίσθημα κοινωνικής αποδοχής μέσα στην οικογένεια
- Δημογραφικά στοιχεία (φύλο, χρονολογία γέννησης κ.ά.)
Τα δεδομένα αναλύθηκαν τόσο σε κάθε χώρα ξεχωριστά όσο και συνδυαστικά με μετα-ανάλυση (meta-analysis), ώστε να εντοπιστούν καθολικά μοτίβα αλλά και πολιτισμικές διαφοροποιήσεις.
Τα βασικά ευρήματα
Η μελέτη κατέδειξε ότι ορισμένες εμπειρίες στην παιδική ηλικία σχετίζονται σταθερά με υψηλότερα επίπεδα αισιοδοξίας στην ενήλικη ζωή:
- Θετικές σχέσεις με τη μητέρα και τον πατέρα: Συνδέονται με ισχυρότερη αίσθηση ασφάλειας και πίστη στο μέλλον.
- Υψηλή οικονομική ευχέρεια στην παιδική ηλικία: Τα άτομα που μεγάλωσαν χωρίς οικονομικό άγχος ήταν πιο αισιόδοξα.
- Καλή έως άριστη υγεία στην παιδική ηλικία: Συσχετίστηκε με υψηλότερη αυτοπεποίθηση και ψυχική ανθεκτικότητα.
- Συχνή συμμετοχή σε θρησκευτικές λειτουργίες: Φαίνεται να ενισχύει τη θετική κοσμοθεωρία και την ελπίδα.
Αντίθετα, τα άτομα που βίωσαν διαζύγιο γονέων, κακοποίηση, οικονομική ένδεια ή έντονη αποξένωση μέσα στην οικογένεια, ανέφεραν χαμηλότερα επίπεδα αισιοδοξίας ως ενήλικες.
Πολιτισμικές διαφοροποιήσεις
Αν και τα παραπάνω μοτίβα ήταν γενικά σταθερά σε πολλές χώρες, υπήρχαν σημαντικές διαφοροποιήσεις ανάλογα με το πολιτισμικό και κοινωνικό πλαίσιο. Για παράδειγμα:
- Το διαζύγιο γονέων είχε ισχυρή αρνητική επίδραση στην αισιοδοξία σε χώρες όπως η Ινδία, όπου είναι κοινωνικά στιγματισμένο, αλλά μικρότερη ή και μηδενική επίδραση στη Σουηδία, όπου θεωρείται κοινωνικά αποδεκτό.
- Η θρησκευτική συμμετοχή στην παιδική ηλικία συσχετίστηκε θετικά με την αισιοδοξία ακόμη και σε πολύ κοσμικά κράτη, όπως η Σουηδία και η Ιαπωνία, ενισχύοντας την υπόθεση ότι η θρησκευτική εμπειρία μπορεί να προσφέρει σταθερές δομές νοήματος και ελπίδας, ανεξαρτήτως κοινωνικού περιβάλλοντος.
- Η υλική ευχέρεια είχε ισχυρότερη θετική συσχέτιση με την αισιοδοξία σε πλούσιες χώρες (ΗΠΑ, Γερμανία, Ιαπωνία), ενώ σε χώρες με χαμηλότερη οικονομική σταθερότητα (Ινδία, Νιγηρία) η συσχέτιση ήταν πιο αδύναμη.
Τι σημαίνουν τα αποτελέσματα
Η αισιοδοξία, δηλαδή η θετική προσδοκία για το μέλλον, έχει αποδειχθεί ότι σχετίζεται με καλύτερη ψυχική και σωματική υγεία, χαμηλότερο στρες, λιγότερες πιθανότητες για κατάθλιψη, και αυξημένη ανθεκτικότητα.
Η νέα αυτή μελέτη επιβεβαιώνει ότι οι προϋποθέσεις της αισιοδοξίας διαμορφώνονται πολύ νωρίς – μέσα από το οικογενειακό και κοινωνικό πλαίσιο της παιδικής ηλικίας. Παράλληλα, τονίζει ότι δεν υπάρχει μία ενιαία συνταγή: οι κοινωνικοί κανόνες, οι πολιτισμικές αξίες και η πολιτική στήριξη σε κάθε χώρα παίζουν καθοριστικό ρόλο στο πώς ερμηνεύονται και επηρεάζουν αυτές οι εμπειρίες.
Προοπτικές
Η μελέτη υποδεικνύει ότι για την ενίσχυση της αισιοδοξίας στον πληθυσμό δεν αρκούν μόνο ατομικές παρεμβάσεις (όπως η ψυχοθεραπεία ή οι mindfulness πρακτικές), αλλά απαιτούνται ευρύτερες κοινωνικές και πολιτικές παρεμβάσεις. Μεταξύ αυτών:
- Στήριξη θετικών οικογενειακών σχέσεων από νωρίς
- Καταπολέμηση της παιδικής φτώχειας και της κακοποίησης
- Δημιουργία πλαισίων που ενισχύουν την αίσθηση του «ανήκειν»
- Καλλιέργεια πνευματικής και θρησκευτικής σύνδεσης για όσους το επιθυμούν
Όπως σημειώνουν οι ερευνητές, η αισιοδοξία είναι ένα «θετικό ψυχολογικό απόθεμα» που μπορεί να καλλιεργηθεί – και η παιδική ηλικία είναι το έδαφος στο οποίο ριζώνει βαθιά.
Για περισσότερες πληροφορίες, μπορείτε να ανατρέξετε στην έρευνα:
Nature Mental Health, «When the glass is half full: early life experiences and adult optimism in 22 countries», https://www.nature.com/articles/s44184-024-00109-3
