Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα θα μπορούσε κάποιος να πει για την πολυφαρμακία στην τρίτη ηλικία, που εκ των πραγμάτων είναι απαραίτητη και αφορά τουλάχιστον το 50% των βετεράνων της ζωής.

Κι αυτό γιατί σύμφωνα με τα όσα λέει η καθηγήτρια Φαρμακολογίας του ΑΠΘ Παρασκευή Παπαϊωαννίδου, «όταν ο ασθενής παίρνει πέντε φάρμακα ημερησίως η ευαλωτότητα αυξάνεται κατά 50%, ενώ όταν παίρνει δέκα ή περισσότερα η ευαλωτότητα αγγίζει το 100%».

Υπολογίζεται ότι το 5% των εισαγωγών στα νοσοκομεία μπορεί να οφείλεται σε ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων και αυτός ο αριθμός σε ευρωπαϊκό επίπεδο φτάνει τα περίπου 8,5 εκατομμύρια εισαγωγές ετησίως, αναφέρει η κ. Παπαϊωαννίδου, μιλώντας για τις συνέπειες της πολυφαρμακίας. «Το 50% των εισαγωγών που οφείλονται σε ανεπιθύμητες ενέργειες, μπορούν να αποφευχθούν, με μία προσεκτική αγωγή και ασφαλή διαχείριση της πολυφαρμακίας. Το 70% πάντως από αυτές τις εισαγωγές συμβαίνουν σε άτομα άνω των 65, που λαμβάνουν πέντε η περισσότερα φάρμακα».

Η καθηγήτρια Φαρμακολογίας μιλάει για τη συνοσηρότητα που ενώ σε ηλικίες κάτω των 65 κυμαίνεται σε χαμηλά επίπεδα του 30%, σε ασθενείς άνω των 85 αγγίζει το 82%. Όσον αφορά τις ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων ξεπερνούν το 60% στις περιπτώσεις των ασθενών που λαμβάνουν περισσότερα από πέντε φάρμακα ημερησίως.

Επίσης η κ. Παπαϊωαννίδου εφιστά την προσοχή στα άτομα της τρίτης ηλικίας να μην παίρνουν συμπληρώματα διατροφής ή ακόμα και βότανα, χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του γιατρού τους. Γιατί όπως επισημαίνει συχνά επηρεάζεται η δράση των φαρμάκων, είτε αυξάνεται η τοξικότητα, γεγονός που μπορεί να έχει δυσμενείς συνέπειες.

Διαβάστε εδώ τη συνέντευξη που έδωσε η κ. Παπαϊωαννίδου  στην δημοσιογράφο Τάνια Η. Μαντουβάλου.

Τι ορίζουμε ως πολυφαρμακία και σε τι ποσοστό συναντάται στην τρίτη ηλικία;

Ως πολυφαρμακία ορίζεται η χρήση πέντε ή περισσότερων φαρμάκων ημερησίως. Μπορεί όμως να έχουμε και εκτεταμένη πολυφαρμακία, δηλαδή να παίρνει ο ασθενής δέκα ή και περισσότερα φάρμακα. Η πολυφαρμακία είναι πολύ συχνή στην τρίτη ηλικία διότι αυξάνεται η νοσηρότητα, κι έτσι περίπου οι μισοί παίρνουν πέντε η περισσότερα φάρμακα.

Απ’ ότι γνωρίζουμε όσο αυξάνεται ηλικία αυξάνεται και η πιθανότητα ο ασθενής να έχει δύο ή περισσότερα νοσήματα;

Το ποσοστό της συνοσηρότητας ενώ είναι αρκετά χαμηλό, περίπου 30% σε ηλικίες κάτω των 65, αυξάνεται προοδευτικά, και στο ηλικιακό γκρουπ 65-84 μπορεί να φτάσει το 65%, ενώ σε ασθενείς άνω των 85 αγγίζει το 82%.

Ποιες είναι οι συνέπειες της πολυφαρμακίας; Εικάζω ότι είναι πολλές και σε πολλά επίπεδα. 

Έτσι ακριβώς. Κατ’ αρχάς αυξάνονται οι ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων. Για παράδειγμα ο ασθενής που παίρνει δύο φάρμακα μπορεί να έχει πιθανότητες να εμφανίσει ανεπιθύμητες ενέργειες σε ποσοστό μόλις 13%, ενώ όταν παίρνει πάνω από πέντε φάρμακα ημερησίως, το ποσοστό αυτό ξεπερνάει το 60%. Επίσης είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι τα φάρμακα αυτά αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και επίσης η πιθανότητα αλληλεπίδρασης αυξάνεται με τη συγχορήγηση των φαρμάκων. Έτσι όταν οι ασθενείς παίρνουν πέντε ή και περισσότερα φάρμακα, η πιθανότητα να έχουν κάποια φαρμακευτική αλληλεπίδραση ανέρχεται στο 50%. Οι αλληλεπιδράσεις αυτές συνήθως δεν έχουν κλινική σημασία, ωστόσο μερικές φορές μπορεί να οδηγήσουν και στην είσοδο στο νοσοκομείο. Άλλη συνέπεια της πολυφαρμακίας είναι ο κίνδυνος υποθεραπείας. Επειδή αυξάνονται οι πιθανότητες για ανεπιθύμητες ενέργειες και αλληλεπιδράσεις, κάποιες φορές και ο ίδιος ο γιατρός διστάζει να χορηγήσει κάποια φάρμακα που μπορεί να χρειάζεται ο ασθενής.

Δηλαδή ξεκινάει από το γιατρό η υποθεραπεία; Γιατί υπάρχει και η μη συμμόρφωση του ασθενούς, όπως γνωρίζουμε σε πολύ μεγάλο ποσοστό και για διάφορους λόγους σε αυτές τις ηλικίες.

Βεβαίως και έχετε απόλυτο δίκιο. Γιατί όταν γίνεται πολύπλοκο το φαρμακευτικό σχήμα, είναι πολύ δύσκολο για τον ασθενή να το ακολουθήσει. Και αυτό έχει συνέπειες στην ποιότητα ζωής του, όπως συνέπειες έχουν και οι παρενέργειες των φαρμάκων. Βέβαια αυξάνει κατά πολύ και το κόστος της θεραπείας καθώς  και το ατομικό. 

Είπατε πριν ότι οι αλληλεπιδράσεις των φαρμάκων μερικές φορές μπορεί να οδηγήσουν και στην είσοδο στο νοσοκομείο. Πώς σχετίζεται λοιπόν η πολυφαρμακία με τις εισαγωγές;

Υπολογίζεται ότι ένα 5% των εισαγωγών στα νοσοκομεία μπορεί να οφείλεται σε ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων. Έτσι αυτός ο αριθμός σε ευρωπαϊκό επίπεδο φτάνει τα περίπου 8,5 εκατομμύρια εισαγωγών ετησίως. Είναι κατανοητό ότι και το κόστος και η επίπτωση είναι πάρα πολύ σημαντικά.

Αξίζει να τονιστεί ότι το 50% των εισαγωγών που οφείλονται σε ανεπιθύμητες ενέργειες μπορούν να αποφευχθούν με μία προσεκτική αγωγή και ασφαλή διαχείριση της πολυφαρμακίας. Το 70% πάντως από αυτές τις εισαγωγές αφορά άτομα άνω των 65, που λαμβάνουν πέντε η περισσότερα φάρμακα και είναι ιδιαιτέρως ευάλωτα. Υπάρχει ευαλωτότητα λόγω της προόδου της ηλικίας, αλλά και λόγω της νοσηρότητας, και δυστυχώς αυξάνεται κατά πολύ η ευαλωτότητα λόγω της πολυφαρμακίας. Έτσι όταν ο ασθενής παίρνει πέντε φάρμακα η ευαλωτότητα αυξάνεται κατά 50%. Και όταν παίρνει δέκα ή περισσότερα φάρμακα,  η ευαλωτότητα αγγίζει το 100%.

 Τι απαιτείται για την ασφαλή διαχείριση της πολυφαρμακίας;

Για την ασφαλή διαχείριση της πολυφαρμακίας που μετά από μία ηλικία είναι απαραίτητη, χρειάζεται συνεργασία όλων των φορέων υγείας. Δηλαδή συνεργασία των υγειονομικών αρχών, των γιατρών, των φαρμακοποιών, των ίδιων των ασθενών και ακόμη και της φαρμακοβιομηχανίας. Μερικές φορές ακόμη και μία ετικέτα σε ένα μπουκαλάκι, μπορεί να εξασφαλίσει την ασφάλεια του φαρμάκου. Δηλαδή να μην κάνει λάθος ο ασθενής.

Ακόμη θα πρέπει να αυξηθεί το επίπεδο εκπαίδευσης τόσο σε προπτυχιακό, όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο στα προγράμματα της ιατρικής,  της νοσηλευτικής και της φαρμακευτικής. Απαιτείται ενημέρωση όλων των συνεργαζόμενων φορέων, καθώς και να υπάρχει φαρμακοεπαγρύπνηση, δηλαδή να εντοπίζουμε τις ανεπιθύμητες ενέργειες και να τις καταγράφουμε. Επίσης πρέπει να εντοπίζουμε τις αλληλεπιδράσεις των φαρμάκων, τις δυσμενείς αλληλεπιδράσεις που  έχουν κλινική σημασία. Και βέβαια θα πρέπει να υπάρχει  πρόσβαση όλων των φορέων σε αυτά τα αρχεία, ακόμη και των ασθενών, διότι και οι ίδιοι οι ασθενείς μπορούν να συμβάλλουν κατά πολύ στην ασφαλή διαχείριση της πολυφαρμακίας.

Πριν κλείσουμε θα ήθελα να ρωτήσω πόσο σημαντικές παρενέργειες μπορεί να προκαλέσουν φυτικά σκευάσματα, ή συμπληρώματα διατροφής, τα οποία παίρνουν πολλοί ηλικιωμένοι χωρίς καν να ρωτήσουν το γιατρό τους;

Πολλές φορές οι ασθενείς δεν θεωρούν ότι τα συμπληρώματα διατροφής είναι φάρμακα, όπως επίσης θεωρούν ότι τα βότανα δεν είναι φάρμακα. Συχνά υπάρχει σημαντική αλληλεπίδραση και είτε αυξάνεται η τοξικότητα, είτε ελαττώνεται η δράση των φαρμάκων, κάτι που μπορεί να έχει δυσμενείς συνέπειες. Και για αυτούς τους λόγους θα πρέπει οι ασθενείς σε κάθε περίπτωση να ενημερώνουν το γιατρό τους, για οποιαδήποτε χορήγηση ακόμη και βοτάνου.