Συνέντευξη στη Ρούλα Σκουρογιάννη

Από την εποχή που ο Ιπποκράτης δίδασκε «Φάρμακο σας ας γίνει η τροφή σας και η τροφή σας ας γίνει φάρμακο σας» έχουν περάσει πολλοί αιώνες. Και ενώ αυτή η διαχρονική αλήθεια μπορεί να γίνει για όλους μας οδηγός καλής ζωής –ειδικά σήμερα που υπάρχουν τα μέσα για να καλλιεργούμε και να παράγουμε καλά και ποιοτικά διατροφικά προϊόντα– η διατροφή έχει περάσει από «πολλά κύματα»: πολέμους με τρομερές ελλείψεις, μόδες, τάσεις, θεωρίες, συμφέροντα, και γενικότερα επιβάλλεται συχνά ένας τρόπος διατροφής αλλά και lifestyle που μόνο υγιεινός δεν μπορεί να χαρακτηριστεί. Μάλλον, αυτοκαταστροφικός, όπως θα δούμε και από τη διαφωτιστική συζήτηση που θα ακολουθήσει.

Δημοσιεύτηκε πρόσφατα μία πολύ ενδιαφέρουσα ελληνική μελέτη* που διενεργήθηκε από ομάδα καθηγητών του εργαστηρίου Οικονομικών και Διοίκησης της Υγείας, που ανήκει στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστήμιου Πειραιά, η οποία αφορά στους σχετιζόμενους με τον τρόπο ζωής παράγοντες κινδύνου εκδήλωσης καρδιαγγειακών παθήσεων και μάλιστα σε άτομα νεαρής ηλικίας. Θελήσαμε να μάθουμε περισσότερα για τους λόγους που, ειδικά σε νέους ανθρώπους, εμφανίζεται αύξηση παραγόντων κινδύνου εκδήλωσης καρδιαγγειακών παθήσεων, τι κρύβεται πίσω από αυτή την αύξηση και πώς θα σταματήσουμε την αρνητική αυτή εξέλιξη. Το dailypharmanews μίλησε με την Οικονομολόγο, Ίριδα Ευθυμίου, Επιστημονική Συνεργάτη στο Εργαστήριο Οικονομικών και Διοίκησης της Υγείας του Πανεπιστημίου Πειραιά, για τα κύρια συμπεράσματα της έρευνας, τα οποία αφορούν Έλληνες φοιτητές, αντιπροσωπευτικό δείγμα μίας νεαρής ηλικιακής ομάδας, το μέλλον της οποίας είναι μπροστά και το σημαντικότερο: οι κύριοι παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με χρόνιες παθήσεις μπορούν σε μεγάλο βαθμό να προληφθούν! Κι ενώ όσα μας αναφέρει η γνωστή Οικονομολόγος και Συγγραφέας δικαιώνουν για άλλη μία φορά τον Ιπποκράτη και επιβεβαιώνουν την αξία της Μεσογειακής Διατροφής για την υγεία μας, ο παράγοντας της άσκησης αναδεικνύεται σημαντικότατος για τη βελτίωση της υγείας μας, αλλά για την πρόληψη πολλών χρόνιων μη μεταδοτικών ασθενειών, που -όπως φαίνεται- ειδικά στην Ευρώπη, αποτελούν το σημαντικότερο παράγοντα επιβάρυνσης και κινδύνου για τη δημόσια Υγεία.

Κυρία Ευθυμίου, ποιοι λόγοι σας οδήγησαν να ερευνήσετε πόσο κινδυνεύουν οι νέοι σήμερα να εκδηλώσουν καρδιαγγειακές παθήσεις σχετιζόμενες με τον τρόπο ζωής;

«Σήμερα, η υπόθεση για την επένδυση στην προαγωγή της υγείας και την πρόληψη των Μη Μεταδοτικών Ασθενειών (Noncommunicable Diseases NCD) είναι ισχυρότερη από ποτέ.
Χρόνιες Μη Μεταδοτικές Ασθένειες είναι η κύρια αιτία θανάτου και αναπηρίας, ωστόσο, οι κύριοι παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με χρόνιες παθήσεις μπορούν σε μεγάλο βαθμό να προληφθούν. 

Ενέργειες για τη βελτίωση της υγείας των ανθρώπων -κάνοντας τις συμπεριφορές τους και τις επιλογές κατανάλωσης να κινούνται με γνώμονα την «υγιέστερες επιλογές»- αρχίζουν να λαμβάνουν μεγάλη προσοχή στις πολιτικές δημόσιας υγείας των ευρωπαϊκών χωρών, καθώς τα κράτη θα οδηγηθούν να αποδεχθούν τις επιζήμιες συνέπειες των ανθυγιεινών συνηθειών, όπως του καπνίσματος, της επιβλαβούς χρήσης του αλκοόλ, της ανθυγιεινής διατροφής και της καθιστικής ζωή, μεταξύ άλλων παραγόντων κινδύνου.

Σύμφωνα με την τρέχουσα οικονομική κατάσταση και παράλληλα με τις αλλαγές στα δημογραφικά χαρακτηριστικά της υγείας, ίσως, είναι καιρός να αναβαθμιστεί το μοντέλο χρηματοδότησης των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης και πρόληψης της ασθένειας.

Εκτός από τις τάσεις στα παγκόσμια δημογραφικά στοιχεία (γήρανση του πληθυσμού, νέα δημογραφικά στοιχεία κλπ.), η ανησυχία αυξάνεται για την κλιμάκωση της παγκόσμιας επιβάρυνσης από NCDs, καρδιαγγειακές παθήσεις, καρκίνο, διαβήτη, χρόνιες παθήσεις των πνευμόνων και ψυχικές διαταραχές.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία από όλες τις περιοχές επιτήρησης του ΠΟΥ, η Ευρώπη πλήττεται περισσότερο από τις Μη Μεταδοτικές Ασθένειες, ενώ ο αντίκτυπος από τις σημαντικότερες από αυτές είναι εξίσου ανησυχητικός, δεδομένου ότι αντιπροσωπεύουν πολύ υψηλά ποσοστά θανάτων και επιβάρυνσης λόγω ασθενειών στην περιοχή.

Θα πρέπει να πούμε σε αυτό το σημείο ότι οι Μη Μεταδοτικές Ασθένειες, το βάρος των οποίων εκτείνεται πέραν της κακής υγείας και θνησιμότητας, επηρεάζουν την απώλεια της οικονομικής παραγωγικότητας. Έχει υπολογιστεί ότι για κάθε αύξηση κατά 10% της θνησιμότητας από Μη Μεταδοτικές Ασθένειες, η οικονομική ανάπτυξη μειώνεται κατά 0,5%. Έχει, επίσης, βρεθεί ότι η οικονομική τους επίπτωση δεν περιορίζεται στους προϋπολογισμούς της υγειονομικής περίθαλψης, αλλά, επίσης, επηρεάζει το εθνικό εισόδημα, καθώς επιβαρύνουν σημαντικά τους προϋπολογισμούς της υγειονομικής περίθαλψης και πρόνοιας των κρατών. Μία κατάσταση η οποία αναμένεται να ενταθεί. Εκτιμάται ότι, το 2030, οι μη μεταδοτικές ασθένειες θα αντιπροσωπεύουν τα ¾ της παγκόσμιας θνησιμότητας.

Στην Ελλάδα, κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες, όπως εισόδημα, μόρφωση και ανεργία, σχετίζονται με τη νοσηρότητα. Χαμηλότερη κοινωνικοοικονομική θέση σημαίνει μεγαλύτερη δυσκολία στην πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας. Παράλληλα, η οικονομική κρίση αυξάνει τις ανισότητες, λόγω μείωσης του εισοδήματος και των δαπανών υγείας και στροφή προς επικίνδυνες συμπεριφορές.

Ο σκοπός της συγκεκριμένης έρευνας ήταν να ερευνήσει τον τρόπο ζωής των φοιτητών, και σχετίζεται με τους παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη χρόνιων νοσημάτων, καθώς και να συμβάλλει στην αποδοτικότητα πολιτικών πρόληψης-διαχείρισης παραγόντων κινδύνου.

Ποιες είναι οι πιο ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις της μελέτης σας και ποιο το κύριο συμπέρασμα;

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο Εργαστήριο Οικονομικών της Υγείας και Management του Πανεπιστημίου Πειραιά, με διευθυντή τον καθηγητή Αθανάσιο Βοζίκη, συμμετείχαν, επίσης,  ο Π. Γαλάνης, ο Σ. Σιδηρόπουλο και ο Ι. Κυριαζής. 

Χρησιμοποιησαμε ένα δομημένο, σταθμισμένο και πλήρως ανώνυμο ερωτηματολόγιο (βασισμένο στο πρότυπο ερωτηματολόγιο της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου του HARVARD (Healthy Heart Score, Harvard School of Public Health), το οποίο καταγράφει με λεπτομέρεια τον τρόπο ζωής των φοιτητών.

Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 1.347 τυχαία επιλεγμένοι φοιτητές από το Πανεπιστήμιο Πειραιά, καθώς και 672 φοιτητές από άλλα Ακαδημαϊκά Ιδρύματα. 
Η έρευνα επικεντρώθηκε σε τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου, δηλαδή σε συμπεριφορικούς παράγοντες, οι οποίοι συνδέονται με τον τρόπο ζωής. 
Για παράδειγμα, το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ, οι διάφορες διατροφικές συνήθειες, καθώς, επίσης, και η φυσική δραστηριότητα.

Σύμφωνα με τα κύρια αποτελέσματα, το μεγαλύτερο μέρος του δείγματος δεν αθλείται σε συστηματική βάση, και δεν πραγματοποιεί κάποια άσκηση για καρδιακή ενδυνάμωση (άθληση κυρίως για μυική ενδυνάμωση). To 21,5% ανήκει στην κατηγορία των υπέρβαρων και 3% στην κατηγορία των παχύσαρκων.

Σχετικά με τις διατροφικές συνήθειες, η κατανάλωση λαχανικών είναι μέτρια το ίδιο και ξηρών καρπών και δημητριακών. Παράλληλα, πολύ χαμηλή έως ανύπαρκτη είναι η κατανάλωση σε τρόφιμα με πίτουρο, βρώμη, ολικής άλεσης, ψωμί ολικής, καστανό ρύζι κ.α. Το 50% καταναλώνει ζυμαρικά 2-4 φορές την εβδομάδα. Ιδιαιτερα αυξημένη είναι επίσης η κατανάλωση σε επεξεργασμένο κρέας. Η κατανάλωση αλκοόλ είναι μέτρια έως και χαμηλή, δυστυχώς, όμως, είναι συχνή η κατανάλωση αναψυκτικών με ζάχαρη.

Βελτιώνοντας την ποιότητα της τροφής και τις διατροφικές μας συνήθειες, το όφελος για τον οργανισμό μας δεν είναι μόνο η απώλεια βάρους και η βελτιωμένη φυσική κατάσταση. Προφανώς, θα υπάρχει όφελος και για το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Σωστά;

Σωστά. Μάλιστα, σύμφωνα με μελέτες που έχουν δημοσιευτεί, άτομα παχύσαρκα και με κακές διατροφικές συνήθειες είναι πιο ευάλωτα στο να νοσήσουν από Covid-19. Μια πλήρης και ισορροπημένη διατροφή, προσφέρει όλα όσα χρειάζεται το ανοσοποιητικό, πρωτεΐνες, βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία, αλλά και όλα τα υπόλοιπα βιολογικά συστήματα του οργανισμού για να λειτουργήσουν σωστά. Το ισχυρό ανοσοποιητικό είναι αποτέλεσμα ισορροπημένης διατροφής και ενός υγιεινού τρόπου ζωής, με άσκηση, διακοπή καπνίσματος κλπ, και για μεγάλο χρονικό διάστημα. Δε χτίζεται μέσα σε μερικές ημέρες ή εβδομάδες.

Ποια είναι τα κυριότερα πράγματα που μπορούμε να κάνουμε ή να αλλάξουμε, ώστε να μειώσουμε τον κίνδυνο για τους νέους;

Από την αρχαιότητα, η διατροφή του ανθρώπου είναι άμεσα συνδεδεμένη με την Υγεία, τόσο τη σωματική όσο και την πνευματική. Ο Ιπποκράτης τα είπε όλα. Ξεπερνάει το επίπεδο της απλής κάλυψης της ανάγκης διαβίωσης. Σε πολλές περιπτώσεις παραδοσιακής ιατρικής, η διατροφή είχε χρησιμοποιηθεί και ως τρόπος ίασης.

Η διατροφή συνιστά το αποτέλεσμα της διατροφικής πολιτικής και της διατροφικής «κουλτούρας» των νοικοκυριών και επιδρά σε μεγάλο βαθμό στη διαμόρφωση του επιπέδου υγείας του πληθυσμού. Δυστυχώς, όμως, το μοντέλο διατροφής, ειδικά στο δυτικό κόσμο έχει αλλάξει, και σήμερα, καταγράφονται οι αρνητικές συνέπειες και η επιβάρυνση που επιφέρουν στον οργανισμό του ατόμου. Δεν είναι μόνο προσωπική μου άποψη, έχουν δημοσιευτεί πάρα πολλές επιστημονικές μελέτες που αποδεικνύουν τα ωφελεί της Μεσογειακής Διατροφής.

Τώρα, όσον αφορά τη φυσική δραστηριότητα, τα τελευταία χρόνια, η διεθνής ιατρική και ερευνητική κοινότητα μελετά συστηματικά τα οφέλη της άσκησης, η οποία, μεταξύ άλλων, μπορεί να έχει, ευεργετικά αποτελέσματα στη μείωση του βάρους, στη βελτίωση της ποιότητας των οστών, στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης κατάθλιψης έως και στη μείωση εμφάνισης καρκίνου.

Είναι επιβεβλημένο να επενδύσουμε στην πρόληψη. Πρόληψη για όλες τις ηλικίες και ειδικά στα παιδιά. Να τα προτρέψουμε να επακολουθήσουν από μικρά έναν υγιεινό τρόπο ζωής.
Θα πρέπει να σχεδιαστούν παρεμβάσεις που να προωθούν την άσκηση και την υιοθέτηση σωστών/υγιεινών διατροφικών συνηθειών.

Γενικά, χρειάζεται ενημέρωση. Πρέπει να καταρρίψουμε το μύθο ότι η υγιεινή διατροφή είναι δύσκολη και ακριβή. Αν αγοράζουμε εποχιακά προϊόντα, αν βάλουμε στη διατροφή μας όσπρια  ή λαδερά, δύο φορές την εβδομάδα, ο οικογενειακός προϋπολογισμός για το φαγητό είναι σίγουρο ότι θα είναι μειωμένος. Ειναι cool και ποιο φθηνά να τρως υγιεινά!

Επίσης, είναι χρυσή ευκαιρία, τώρα, στην περίοδο της καραντίνας, να κάνουμε την άσκηση  συνήθεια: μισή με μία ώρα περπάτημα είμαι μια εύκολη και ανέξοδα αρχή, η οποία κάνει καλό και στο σώμα και στη διάθεσή μας!

Η διατροφική αγωγή και η άσκηση είναι τρόπος ζωής, άρα πρέπει όλοι να εκπαιδευτούμε άμεσα στην κατεύθυνση αυτή. Υπάρχει κάτι που θα προτείνατε στους αρμόδιους φορείς;

Καταρχάς, να αξιοποιήσουν τα αποτελέσματα της επιστημονικής κοινότητας και να επενδύσουν σε συμπεριφορικές παρεμβάσεις, καθώς τα μακροπρόθεσμα οικονομικά αποτελέσματα θα είναι πολλαπλάσια.

Πολλοί ασθενείς πιστεύουν ότι αληθινή ιατρική είναι μόνο ό,τι αφορά μηχανικές παρεμβάσεις ή χορήγηση φαρμάκων. Μόνο τα φάρμακα δεν αρκούν! Χρειάζεσαι μια ολιστικοί προσέγγιση, αν θέλουμε να έχουμε καλή ποιότητα ζωής. Νομίζω ότι πρέπει να δοθεί βαρύτητα σε μια πλήρη ενημέρωση γύρω από τα ωφέλη της άσκησης μεταξύ των καρδιολόγων. Δεν μπορεί να προχωρήσει στο μέλλον η ιδέα της άσκησης χωρίς αλλαγή κοσμοθεωρίας ασθενών και ιατρών.  Θα μπορούσε, κάλλιστα, να συνταγογραφείται η άσκηση, σαν συμπληρωματική θεραπεία. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει και στη βελτίωση της δημόσιας υγείας και στη μείωση του κόστους (δαπανών για την υγεία) στους Έλληνες πολίτες.
Πολιτικοί, επιστήμονες της υγείας, γιατροί, ασθενείς πρέπει να συνεργαστούμε όλοι μαζί! Μόνο όφελος θα έχουμε. Όλοι μας!

*Περισσότερα για την έρευνα, μπορείτε να δείτε στο http://www.internationaljournalofcaringsciences.org/docs/17_1_kyriazis_original_13_2.pdf

  Ίρις Ευθυμίου, Οικονομολόγος & Συγγραφέας, Associate Researcher του Εργαστηρίου Οικονομικών της Υγείας και Management του Πανεπιστημίου Πειραιά