Από τον Χαράλαμπο Πετρόχειλο

Με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον αναμένεται η έναρξη των εργασιών του 4^ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Εφαρμοσμένης Φαρμακευτικής το οποίο διοργανώνει στις 5 και 6 Μαΐου στο ξενοδοχείο «TheMet» ο Φαρμακευτικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης.

Με τη συμμετοχή Καθηγητών Φαρμακευτικής από τα τρία Τμήματα Φαρμακευτικής της χώρας, Καθηγητών Ιατρικής και διακεκριμένων επιστημόνων υγείας, το συνέδριο έχει ως στόχο να παρουσιάσει την πολύπλευρη επιστημονική διάσταση των θεμάτων που θα αναπτυχθούν κατά τη διάρκειά του και τα νέα ερευνητικά δεδομένα. Το πρόγραμμά του περιλαμβάνει:

• 5 στρογγυλά τραπέζιαμε θέματα που άπτονται
  - της Ενδοκρινολογίας
   - της Καρδιολογίας
  - της Μαιευτικής-Γυναικολογίας
  - της Ψυχοφαρμακολογίας και Ψυχοφαρμακοθεραπείας
  - της Οφθαλμολογίας
• Επιστημονικές ομιλίες, ιατρικού και φαρμακευτικού ενδιαφέροντος

Το 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο Εφαρμοσμένης Φαρμακευτικής τελεί υπό την αιγίδα του Τμήματος Φαρμακευτικής ΑΠΘ, του Τμήματος Φαρμακευτικής ΕΚΠΑ, του Τμήματος Φαρμακευτικής Πανεπιστημίου Πατρών και του Πανελληνίου Φαρμακευτικού Συλλόγου.

Ήδη τα όσα έχουν ανακοινώσει οι διοργανωτές έχουν δημιουργήσει υψηλές προσδοκίες καθώς δεν είναι πλέον μόνο η θεματολογία όσο και -πολύ περισσότερο- το περιεχόμενο των ομιλιών του Συνεδρίου που φαίνονται ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες.

Ένας στους δύο φαρμακοποιούς με σοβαρό σύνδρομο burnout

Υψηλό παραμένει το ποσοστό των ελλήνων φαρμακοποιών που έρχεται αντιμέτωπο με το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης, το γνωστό burnout. Το 49% εμφανίζει υψηλά επίπεδα ψυχικής και σωματικής κόπωσης, καθώς και απώλειας ενέργειας και διάθεσης. Ωστόσο συνεχίζει να δείχνει το καλό πρόσωπό του στους ασθενείς/πελάτες του από τους οποίους δεν έχει απομακρυνθεί ή αποξενωθεί.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι οι φαρμακοποιοί που είναι και γονείς εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα ικανότητας να προσφέρουν στο χώρο εργασίας τους και χαμηλότερα επίπεδα αποξένωσης από τους ασθενείς σε σύγκριση με τους συναδέλφους τους που δεν είναι γονείς.

Τα παραπάνω στοιχεία προκύπτουν από την εργασία με τίτλο «Greek pharmacists level of job burnout: The role of parenthood» («Τα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης στους έλληνες φαρμακοποιούς: Ο ρόλος της γονικής μέριμνας»), την οποία εκπόνησε ο ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Πόρτσμουθ του Ηνωμένου Βασιλείου, PhD, MBA, MSc, Δρ. Εμμανουήλ Παπαβασιλείου. Η παρουσίαση της εργασίας θα γίνει την Κυριακή 6 Μαΐου, από 18:00 έως 18:30, στο πλαίσιο του 4ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Εφαρμοσμένης Φαρμακευτικής.

Ειδικότερα θα παρουσιαστούν επιπλέον αποτελέσματα¹ των μετρήσεων  επαγγελματικής εξουθένωσης των ελλήνων φαρμακοποιών βάσει τριών δεικτών: συναισθηματική εξάντληση, αποπροσωποποίηση και προσωπική επίτευξη. Η έρευνα άρχισε το 2016 σε συνεργασία με το Φαρμακευτικό Σύλλογο Θεσσαλονίκης και χρηματοδοτήθηκε από τη Σχολή Διοίκησης του Πανεπιστημίου του Πόρτσμουθ (Ηνωμένο Βασίλειο).

Το δείγμα αφορά 304 φαρμακοποιούς από όλα τα μέρη της Ελλάδας που συμμετείχαν στο 2^ο και στο 3^ο Πανελλήνιο Συνέδριο Εφαρμοσμένης Φαρμακευτικής, τα οποία διεξήχθησαν στη Θεσσαλονίκη το Μάιο του 2016 και 2017 αντίστοιχα. Οι γυναίκες αποτελούν το 64,1% του δείγματος, ενώ το 47% των ερωτηθέντων δήλωσαν παντρεμένοι την περίοδο της έρευνας. Επιπλέον 135 συμμετέχοντες (44%) είχαν τη γονική μέριμνα τουλάχιστον ενός τέκνου.

Τα στοιχεία της έρευνας

Σύμφωνα με τον Δρ. Παπαβασιλείου, τα αποτελέσματα των μετρήσεων έδειξαν ότι οι μισοί από τους συμμετέχοντες (49%) είχαν υψηλό επίπεδο συναισθηματικής εξάντλησης, ενώ το 36,3% είχε μέτριο επίπεδο.

Αντίθετα το 80% των συμμετεχόντων δεν απομακρύνθηκε από τους ασθενείς/πελάτες του, αφού το 45,4% είχε χαμηλό δείκτη αποπροσωποποίησης και το 34,6% μέτριο. 

Αναφορικά με τον τρίτο δείκτη επαγγελματικής εξουθένωσης, το 71,5% των συμμετεχόντων στην έρευνα εμφάνισε υψηλά (30,7%) ή/και μέτρια (40,8%) επίπεδα προσωπικής επίτευξης (αίσθηση ικανότητας να προσφέρουν στο χώρο εργασίας τους).

«Αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι, παρ’ όλο που ένας/μία στους δύο φαρμακοποιούς του δείγματος εμφάνισε υψηλά επίπεδα ψυχικής και σωματικής κόπωσης, καθώς και απώλειας ενέργειας και διάθεσης (συναισθηματική εξάντληση), δεν έχουν απομακρυνθεί ή αποξενωθεί από τους ασθενείς/πελάτες τους, αφού τα επίπεδα αποπροσωποίησης παραμένουν χαμηλά. Επιπλέον σε προσωπικό επίπεδο ένας/μία στους τρεις εμφάνισε υψηλά επίπεδα αίσθησης ικανότητας να προσφέρει στο χώρο εργασίας (προσωπική επίτευξη)», επισημαίνει ο Δρ. Παπαβασιλείου.

Ο ρόλος της γονικής μέριμνας

Παράλληλα αναφέρει ότι πρέπει να τονιστεί και ο ρόλος της γονικής μέριμνας, διότι οι γονείς φαρμακοποιοί του δείγματος είχαν στατιστικά σημαντικά υψηλότερα επίπεδα προσωπικής επίτευξης και χαμηλότερα επίπεδα αποπροσωποίησης.

Πιο συγκεκριμένα ο μέσος όρος του δείγματος στο δείκτη της προσωπικής επίτευξης ήταν 34,9% (μέγιστο 48%), ενώ ο μέσος όρος για τους γονείς 36,5% και για τους συμμετέχοντες χωρίς γονική μέριμνα 33,5%.

Όσον αφορά το δείκτη αποπροσωποποίησης, ο μέσος όρος όλου του δείγματος ήταν 8% (μέγιστο 30%), ενώ ο μέσος όρος για τους γονείς ήταν 7,14% και για τους συμμετέχοντες χωρίς γονική μέριμνα 8,68%. 

Κοντά πλέον η εφαρμογή της εξατομικευμένης γονιδιακής θεραπείας για τον καρκίνο

Σε τουλάχιστον μία πενταετία εκτιμάται ότι θα μπορεί να εφαρμοστεί και στην Ελλάδα η πρωτοποριακή εξατομικευμένη γονιδιακή θεραπεία κατά των νεοπλασιών. Πρόκειται για μία επαναστατική θεραπεία κατά της οξείας λεμφοβλαστικής λευχαιμίας, ενός τύπου θανατηφόρας λευχαιμίας, η οποία πήρε έγκριση - για πρώτη φορά- από τον Αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA). Οι επιστήμονες τροποποιούν γενετικά στο εργαστήριο τα ίδια τα κύτταρα του ασθενούς και τα επαναπρογραμματίζουν, ώστε να επιτεθούν στον καρκίνο.

Προς το παρόν η συγκεκριμένη θεραπεία απευθύνεται σε παιδιά και ενήλικες έως 25 ετών που πάσχουν από τη συγκεκριμένη μορφή λευχαιμίας και δεν ανταποκρίνονται στη συνήθη θεραπεία ή εμφανίζουν υποτροπές. Μάλιστα, ήδη δοκιμάστηκε σε 63 παιδιατρικούς και νεαρής ηλικίας ασθενείς με τα αποτελέσματα να είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά, αφού το ποσοστό ύφεσης της νόσου ύστερα από τρίμηνη θεραπεία αγγίζει το 83%.

Τα παραπάνω θα επισημάνει ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Πατρών  Σωτήρης Στ. Νικολαρόπουλος στην εισήγηση με θέμα «30 Αυγούστου 2017: Ηδονοβλεψίες στην κλειδαρότρυπα της αιωνιότητας», την οποία θα κάνει στο πλαίσιο του 4ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Εφαρμοσμένης Φαρμακευτικής, το Σάββατο 5 Μαΐου (13:30-14:00).

«Την 30ή Αυγούστου 2017 ο FDA έλαβε μια ιστορική απόφαση εγκρίνοντας για πρώτη φορά εξατομικευμένη γονιδιακή θεραπεία και συγκεκριμένα τη χρήση του φαρμάκου Kymriah (tisagenlecleucel) σε σοβαρές παιδιατρικές νεοπλασίες του τύπου της οξείας λεμφοβλαστικής λευχαιμίας (ALL). Κατά την άποψη μου είναι η πιο ελπιδοφόρα εξέλιξη, κυριολεκτικά επαναστατική, που έχει προσφέρει η Επιστήμη στις μέρες μας. Στο πρόσφατο ή και στο απώτερο παρελθόν, η Θεραπευτική έχει προσφέρει σημαντικές τέτοιες στιγμές στην ανθρωπότητα, αλλά η συγκεκριμένη εξέλιξη έχει την καταπληκτική ιδιαιτερότητα της εμπλοκής της γενετικής μηχανικής, δηλαδή της επίτευξης θεραπευτικού αποτελέσματος μέσω του επαναπρογραμματισμού των ίδιων των κυττάρων του ασθενούς τα οποία στη συνέχεια επιτίθενται στη θανατηφόρα νεοπλασία», θα τονίσει ο κ. Νικολαρόπουλος.  

Επιπλέον θα εξηγήσει ότι το βασικότερο πλεονέκτημα και ως εκ τούτου η επαναστατικότητα της γονιδιακής θεραπείας συνίσταται στην εξατομίκευση, αφού ως "φάρμακο" χρησιμοποιείται πλέον το ίδιο το κύτταρο του ασθενούς. 

«Έχουμε ένα "φάρμακο" για κάθε ασθενή και όχι αυτό που ως θεραπευτική προσέγγιση εφαρμόζεται σήμερα, δηλαδή το ίδιο φάρμακο σε πολλούς ομοιοπαθείς ασθενείς. Αντιμετωπίζεται προφανώς εξαιρετικά το βασικότερο πρόβλημα που υπάρχει εκ φύσεως: ο κάθε ασθενής στην πράξη εκφράζει τη "δική" του νεοπλασία, τον ιδιαίτερο "δικό" του καρκίνο», θα πει ο κ. Νικολαρόπουλος.

Πώς λειτουργεί

Σύμφωνα με τον ίδιο τα Τ-λεμφοκύτταρα του ασθενούς συλλέγονται και αποστέλλονται σε ένα ειδικό κέντρο, όπου τροποποιούνται γενετικά, ώστε να περιέχουν ένα νέο γονίδιο το οποίο εκφράζει μια ειδική πρωτεΐνη (chimeric antigen receptor ή CAR). Αυτή η πρωτεΐνη κατευθύνει τα Τ-λεμφοκύτταρα στο στόχο, σκοτώνοντας με αυτόν τον τρόπο τα λευχαιμικά κύτταρα. 

Ο χρόνος της επεξεργασίας στο εξειδικευμένο εργαστήριο και η επανατοποθέτηση των τροποποιημένων κυττάρων στον ασθενή είναι μικρός και σε κάθε περίπτωση ικανός για να αντιμετωπιστεί μία οξεία και επιθετική λευχαιμία, εξαιτίας της οποίας το προσδόκιμο επιβίωσης του ασθενούς πιθανώς είναι ημέρες.

Όσον αφορά τις παρενέργειες ο κ. Νικολαρόπουλος θα επισημάνει ότι «δυστυχώς, όπως κάθε θεραπευτική προσέγγιση, έτσι και το Kymriah (το εμπορικό όνομα της νέας γονιδιακής θεραπείας) εκφράζει τις δικές του παρενέργειες, οι οποίες είναι από σοβαρές (νευρολογικές διαταραχές, σύνδρομο CRS, υψηλός πυρετός) έως μέτριες (υπόταση, υποξία, ευπάθεια σε λοιμώξεις). Πάντως όλες αυτές οι παρενέργειες εμφανίζονται μέσα σε 22 μέρες από την έγχυση του Kymriah στον ασθενή και είναι αντιμετωπίσιμες. Εξάλλου όλοι βιωματικά γνωρίζουμε πως η Θεραπευτική διαχρονικά ισορροπεί μεταξύ του κινδύνου και της ωφέλειας. Και στην προκειμένη περίπτωση η ωφέλεια δεν είναι τίποτα λιγότερο από την ίδια μας τη ζωή».

Υψηλό κόστος

Το κόστος κάθε καινούργιου φαρμάκου, πολύ περισσότερο βέβαια μιας νέας θεραπευτικής προσέγγισης, είναι αναπόδραστα υψηλότατο (στη συγκεκριμένη περίπτωση το κόστος ανέρχεται στα περίπου 450.000 δολάρια ανά θεραπεία).

«Το σίγουρο είναι πως με την πάροδο του χρόνου το κόστος πέφτει και ανάλογα με τα δεδομένα η πτώση μπορεί να είναι ραγδαία. Σε κάθε περίπτωση πάντως το σημαντικό, που δεν πρέπει να μας διαφεύγει, είναι η διάσωση-επιβίωση έστω και μιας ανθρώπινης ύπαρξης και εδώ βεβαίως μιλάμε για πολλές περισσότερες. Και από τη στιγμή που ανοίγει ένας δρόμος στην Επιστήμη, οι εξελίξεις είναι νομοτελειακά ραγδαίες. Ο μόνος υπαρκτός "εχθρός" είναι η πραγματικότητα και το πείραμα. Αν η Επιστήμη καταφέρει να ξεπεράσει τα εμπόδια που προβάλει η υπέροχη πολυπλοκότητα του ανθρώπινου οργανισμού, όλα τα υπόλοιπα διευθετούνται», θα τονίσει ο κ. Νικολαρόπουλος.

¹ Συγκριτικά με τα αποτελέσματα του 2016 (βλ. Papavasileiou Emmanouil, 2016. Burnout among community pharmacists in Greece. 2^nd Hellenic Conference of Applied Pharmacy, Thessaloniki, May 2016)