Από τη Γιάννα Τριανταφύλλη.
Σοκαρισμένη η κοινή γνώμη παρακολουθεί τις τελευταίες ημέρες τις εξελίξεις στην πρωτοφανή για τα ελληνικά και ίσως και παγκόσμια εγκληματολογικά χρονικά υπόθεση της Ειρήνης Μουρτζούκου.
Η καθ’ ομολογίαν πλέον δολοφόνος, το πρωί της Τετάρτης (9/7) «έσπασε» και παραδέχθηκε στους αστυνομικούς του Ανθρωποκτονιών τις δολοφονίες τεσσάρων βρεφών: της αδελφής της, των δυο παιδιών της και του παιδιού μιας φίλης της.
Η σύλληψη και η ομολογία της 25χρονης Ειρήνης Μουρτζούκου σηματοδοτούν το τέλος μίας μακράς «τηλεοπτικής παράστασης θυματοποίησης» στην οποία συμμετείχε αλόγιστα τους τελευταίους μήνες, πιστεύοντας ότι είχε κατορθώσει να ξεγελάσει τόσο τις Αστυνομικές Αρχές όσο και τη Δικαιοσύνη.
Για πρώτη φορά, και αποκλειστικά στο DailyPharmaNews, o Δρ. Γεώργιος Λυράκος, διακεκριμένος Κλινικός Ψυχολόγος Υγείας και Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής Αθηνών, επιχειρεί να σκιαγραφήσει το πλήρες ψυχολογικό και εγκληματολογικό προφίλ της σύγχρονη Μήδειας.
«Η υπόθεση της Ειρήνης Μουρτζούκου είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη και τραγική, καθώς αφορά τον θάνατο βρεφών. Σύμφωνα με τις διαθέσιμες δημόσιες πληροφορίες, πρόκειται για μια γυναίκα που φέρεται να εμπλέκεται στον θάνατο των πέντε βρεφών, υπόθεση που έχει συγκλονίσει την ελληνική κοινωνία. Μέσα από το παρόν κείμενο θα γίνει μία προσπάθεια να σκιαγραφηθεί το προφίλ της γυναίκας αυτής που ομολόγησε τις δολοφονίες των βρεφών και μία απόπειρα ανθρωποκτονίας.
Η βασική αρχή της σκιαγράφησης είναι ότι η συμπεριφορά αντανακλά την προσωπικότητα. Έχοντας αυτό κατά νου, υπάρχουν τρία ερωτήματα που πρέπει να θέσει ένας σκιαγραφητής όταν αντιμετωπίζει μια υπόθεση. Αυτά είναι:
• Ποια στοιχεία υπάρχουν στον τόπο του εγκλήματος;
• Ποιο ήταν το κίνητρο;
• Ποιος είναι ο ύποπτος;
Αναφορικά με τα φυσικά στοιχεία στον τόπο του εγκλήματος, και ειδικά για τα βρέφη, οι αρχές φέρονται να έχουν εξετάσει την:
Τοποθεσία εύρεσης
Σύμφωνα με τις πληροφορίες, τουλάχιστον ένα από τα βρέφη βρέθηκε νεκρό μέσα στο σπίτι της Μουρτζούκου, σε συνθήκες που προκάλεσαν σοβαρές υποψίες.
Στοιχεία δείχνουν ότι οι θάνατοι δεν καταγγέλθηκαν άμεσα στις αρχές, κάτι που από μόνο του λειτούργησε ως ένδειξη απόκρυψης εγκλήματος.
Ιατροδικαστικά ευρήματα
• Έγινε νεκροψία-νεκροτομή στα βρέφη, η οποία τελικά εντόπισε ασφυκτικό θάνατο.
• Εξετάστηκαν και τραυματικές κακώσεις, που πιθανώς σχετίζονται με θανάτωση από εξωτερική πίεση (όπως με μαξιλάρι ή με το χέρι).
• Δεν υπήρχαν ενδείξεις παθολογικών αιτίων που θα δικαιολογούσαν φυσικό θάνατο.
Συμπεριφορά της κατηγορούμενης
Η Μουρτζούκου φέρεται να μην αναζήτησε βοήθεια ή ιατρική υποστήριξη για τα βρέφη, ούτε ενημέρωσε για τους θανάτους άμεσα.
Καταγράφεται πιθανή ψυχοπαθολογία ή παραμέληση, αλλά και εσκεμμένη απόκρυψη των περιστατικών.
Άλλα πειστήρια (ρούχα, κλινοσκεπάσματα, DNA, κ.λπ.)
Συλλέχθηκαν αντικείμενα από το σπίτι (π.χ. ρούχα, μαξιλάρια), τα οποία υποβλήθηκαν σε εργαστηριακές εξετάσεις (π.χ. ανίχνευση ινών, δακτυλικών αποτυπωμάτων, DNA).
Η θέση και κατάσταση των αντικειμένων ενδέχεται να υποδήλωναν σκηνικό προσπάθειας κάλυψης του γεγονότος.
Η απουσία οποιασδήποτε προσπάθειας ανάνηψης (CPR, κάλεσμα για βοήθεια) ενισχύει την υπόνοια πρόθεσης ή τουλάχιστον παραμέλησης τουλάχιστον για τα δικά της παιδιά, καθώς για τον Παναγιωτάκη μετέφερε το παιδί στο νοσοκομείο.
Κατηγοριοποίηση του εγκλήματος
Η συγκεκριμένη εγκληματική συμπεριφορά περιγράφεται ως Σειριακή συμπεριφορά (σε ακραίες περιπτώσεις), καθώς πρόκειται για επανειλημμένους θανάτους με παρόμοιο μοτίβο.
Ψυχολογικό και εγκληματολογικό προφίλ της Ειρήνης Μουρτζούκου
Για να μπορέσουμε να ολοκληρώσουμε το συγκεκριμένο προφίλ θα πρέπει να ελέγξουμε συγκεκριμένους παράγοντες που αφορούν:
• Την ψυχοπαθολογία (κατάθλιψη, ψύχωση, επιλόχεια διαταραχή).
• To iστορικό παραμέλησης ή κακοποίησης.
• Αν υπήρχαν προηγούμενα περιστατικά που να δείχνουν ψυχική αστάθεια ή έλλειψη υποστήριξης (οικογενειακής, κοινωνικής).
Ώστε να αναλύσουμε αν το περιστατικό είναι προϊόν ψυχικής κρίσης.
Έχει στοιχεία ψυχρότητας, απουσίας ενοχής και απόπειρας συγκάλυψης κάτι που θα μας δείξει αν υπάρχει ένδειξη εγκληματικής πρόθεσης.
Από τα δημοσιεύματα και τις συνεντεύξεις στα ΜΜΕ προκύπτει πλούσιο υλικό από μαρτυρίες, καταθέσεις και συνεντεύξεις εμπειρογνωμόνων, που βοηθούν στον σχηματισμό προφίλ της Ειρήνης Μουρτζούκου και στην κατανόηση της συμπεριφοράς της. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, μια γυναίκα κατέθεσε ότι η Μουρτζούκου την προσέγγισε όταν ήταν έγκυος, προτείνοντάς της τη δυνατότητα πώλησης βρέφους έναντι 30.000 € (με προκαταβολή 5.000 €) μέσω μιας «εμβρυολόγου–μεσίτριας». Αυτή η καταγγελία αποκαλύπτει σχέσεις της με κύκλωμα εμπορίας, κάτι πολύ σοβαρό που δείχνει και μια συναισθηματική αποστασιοποίηση της Ειρήνης από τα παιδία της.
Η μητέρα του 15μηνου Παναγιωτάκη, θύματος δολοφονίας, κατέθεσε ότι πριν το θάνατο υπήρξε έντονος καβγάς με τη Μουρτζούκου, και όταν επέστρεψε, βρήκε το παιδί ήδη νεκρό και «μελανιασμένο», ενώ εκείνη είχε ισχυριστεί ότι το μετέφερε ζωντανό στο νοσοκομείο.
Επιπλέον, φέρεται ότι απείλησε την ίδια ότι θα σκοτώσει και το δεύτερο παιδί. Έχουμε επίσης ηχητικά ντοκουμέντα και ενδοοικογενειακές μαρτυρίες και συγκεκριμένα μέσα από την εκπομπή «Φως στο Τούνελ» προέκυψε ηχητικό ντοκουμέντο με απειλές προς ανήλικη που καλούσε την αστυνομία:
«Τώρα παίρνω το 100… Βοήθεια!» – «Κλείσ’ το! Θα το μετανιώσεις.»
Τέλος, συγγενικά άτομα κατέθεσαν ότι η Ειρήνη έδειχνε φωτογραφίες νεκρών παιδιών σε τρίτους ή τις δημοσίευε στα social media, και μάλιστα είχαν φωτογραφίες νεκρών βρεφών. Παράλληλα, μαρτυρίες από το στενό περιβάλλον της αναφέρονται σε χαρακτήρα νευρικό, συγκρουσιακό, οξύθυμο, με ιστορικό βίαιης συμπεριφοράς προς μέλη της οικογένειάς της, ακόμα και σε ανήλικες συγγενείς.
Όλα τα παραπάνω στοιχεία μας δείχνουν ισχυρές ενδείξεις ότι η Μουρτζούκου συμμετείχε σε κύκλωμα εμπορίας βρεφών, κάτι που υπονοείται από καταγγελίες μαρτύρων.
Οι καταθέσεις συγγενών είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικές, ειδικά οι μαρτυρίες για μυστηριώδεις καβγάδες, απειλές και παραμορφώσεις βρεφών πριν τον θάνατο, ενώ τα ηχητικά και φωτογραφικά στοιχεία δείχνουν ότι η ίδια ενδεχομένως χρησιμοποιούσε τα θύματα ως μέσο εκβιασμού ή προσοχής, υποδηλώνοντας σοβαρές ψυχολογικές διαταραχές.
Τέλος η συμπεριφορά της — απειλές, επίδειξη νεκρών παιδιών και συνεχιζόμενη εχθρότητα — δείχνει συνείδηση ενοχής και πιθανόν οργανωμένη εγκληματική δράση.
Μετά από όλη αυτή τη διετή αναμονή η Ειρήνη Μουρτζούκου ομολόγησε ρητά ότι εκείνη σκότωσε τα μωρά — τέσσερα συνολικά, ανάμεσά τους τα δύο δικά της αλλά και ένα της φίλης της — επαναλαμβάνοντας πως «θόλωνε το μυαλό» και «ήθελε να κάνει κακό» όταν τσακωνόταν, κυρίως με τη μητέρα της.
Τι φανερώνει η Υπογραφή (Signature) του εγκλήματος στη συγκεκριμένη περίπτωση
Σύμφωνα με κοινώς αποδεκτή βιβλιογραφία πάνω σε εγκληματολογικό προφίλ, η “signature” είναι μια επαναλαμβανόμενη, μη απαραίτητη ενέργεια για την πράξη – περισσότερο ψυχολογική αναγκαιότητα παρά τεχνική εκτέλεσης του θύτη.
Τα στοιχεία που δείχνουν υπογραφή στην περίπτωση της Μουρτζούκου
Τρόπος θανάτου: Aσφυξία με κλείσιμο μύτης – στόματος. Ειδικότερα, η δικογραφία αναφέρει ότι έφραζε εντελώς τις αναπνευστικές οδούς των παιδιών, οδηγώντας σε ασφυκτικό θάνατο.
Επανάληψη: Xρησιμοποιήθηκε η ίδια μέθοδος σε τέσσερις περιπτώσεις, περιμένοντας τα πορίσματα για το πέμπτο μωρό. Από την αδελφή της στα 14 της, έως τα 4 μωρά, η ίδια τεχνική (πίεση με χέρι ή μαξιλάρι) επανεμφανίζεται.
Ψυχολογική κατάσταση
Η επίκληση “θόλωσης” και επιθετικής διάθεσης κατά τις διαμάχες με τη μητέρα της δείχνει ότι υπήρχε στιγμιαία εσωτερική ανάγκη για εκτόνωση μέσω της πράξης.
Αυτά τα περίπου «τελετουργικά» μοτίβα ,που είναι επαναλαμβανόμενα, ίδια κάθε φορά, όχι λόγω δυσκολίας ή ευκολίας αλλά για να ικανοποιηθεί η ψυχολογική ανάγκη της επιβολής και της βίας – μοιάζουν ως «υπογραφή» εγκληματολογικού τύπου. Παρόμοια περιστατικά με χρήση συγκεκριμένης υπογραφής έχουμε σε περιπτώσεις γνωστών δολοφόνων όπως των Ted Bundy, Jack the Ripper, Lucy Letby κ.ά. που είχαν συγκεκριμένη υπογραφή: στάση των θυμάτων, μεταχείριση μετά το θάνατο, λέξεις ή αντικείμενα – όλα επαναλαμβανόμενα και ψυχολογικά φορτισμένα.
Στη περίπτωση της Μουρτζούκου βέβαια δεν υπάρχει σαφής “posing”, αλλά υπάρχει ενιαία μέθοδος (κλείσιμο εισόδου αέρα), εκτελείται εν βρασμώ από ψυχικό ξέσπασμα, όχι από πρόθεση «να πετύχει καλύτερα αποτέλεσμα», ενώ χρησιμοποιείται η ίδια μέθοδος, η ίδια ψυχολογική χρονική στιγμή (κατά τη διάρκεια καβγάδων), η οποία επαναλαμβάνεται.
Αυτό μοιάζει με signature που αντανακλά λεπτό αλλά σταθερό μοτίβο επιθετικής συμπεριφοράς, συνδεμένο με τη σχέση μητέρας-κόρης και την παρορμητική ανάγκη εκτόνωσης.
Έτσι μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η ασφυξία ως μέθοδος είναι το modusoperandi (ο πρακτικός τρόπος δράσης), αλλά όταν εξετάζουμε την επανάληψή της ανά περιπτώσεις, τις κοινές αφορμές (διαμάχη με μητέρα) και την αναγνώριση των δικών της «δαιμόνων», τότε αυτή η συμπεριφορά ανάγεται σε ψυχολογική υπογραφή. Δεν ήταν ένα λάθος ή ένα μεμονωμένο γεγονός αλλά μια επανεμφανιζόμενη πράξη που ικανοποιούσε την εσωτερική ανάγκη της δράστριας να “βγάλει το θυμό με δράση”.
Σε συμφωνία με διεθνή πρότυπα, αυτό αρκεί για να χαρακτηρίσουμε τη μέθοδο της ως εγκληματική υπογραφή, υποδηλώνοντας βαθιά ψυχική διαταραχή και παρορμητική καταστροφικότητα.
Ανάλυση της σχέσης της Ειρήνης Μουρτζούκου με τη μητέρα της
Η περίπτωση της Ειρήνης Μουρτζούκου, έχει αναδείξει έναν ιδιαίτερα τοξικό δεσμό μεταξύ της ίδιας και της μητέρας της. Οι αφηγήσεις και των δύο μερών, καθώς και οι μαρτυρίες που δημοσιοποιήθηκαν, αναδεικνύουν έναν συνδυασμό συναισθηματικής εξάρτησης, ενδοοικογενειακής βίας και παθολογικής δυναμικής ελέγχου και απειλής.
Η Ειρήνη Μουρτζούκου αναφέρει ότι υπήρξε θύμα κακομεταχείρισης από τη μητέρα της, ανακαλώντας επεισόδια όπου τη “κυνήγαγε με σκουπόξυλο”, ενώ η μητέρα της έχει δηλώσει ότι η κόρη απειλούσε να αυτοκτονήσει αν δεν τη στηρίξει δημόσια. Το στοιχείο αυτό υποδηλώνει μια σχέση όπου συνυπάρχουν επιθετικοί και φοβικοί δεσμοί, με εναλλαγές θυμού και εξάρτησης. Η δήλωση της ότι “όταν σε κάθε καυγά με τη μάνα της θύμωνε τόσο που έκανε κακό” αποτελεί ισχυρή ένδειξη της μεταβίβασης συναισθηματικής βίας προς ευάλωτο θύμα.
Η διεθνής βιβλιογραφία έχει τεκμηριώσει την ύπαρξη σχέσεων όπως αυτή σε περιστατικά μητρικής παιδοκτονίας. Ο Resnick (1969) περιγράφει έναν τύπο παιδοκτονίας, την “εκδικητική προς άλλον”, όπου το παιδί γίνεται ο δέκτης του θυμού που γεννιέται προς άλλο μέλος της οικογένειας (συνήθως συχνά ή μητέρα). Η Bourget&Gagné (2002) επίσης περιγράφουν την αντιμετώπιση της παιδοκτονίας ως αντανάκλασηενάντια σε βίαιους δεσμούς με τη μητέρα, ιδιαίτερα όταν υπάρχει ψυχική ή σωματική κακοποίηση.
Σύμφωνα με τη Wilczynski (1995), οι γυναίκες που διαπράττουν παιδοκτονίες μπορούν συχνά να βρίσκονται σε στρες πίεσης ελέγχου, ιδιαίτερα σε πλαίσια σχέσεις ελέγχου με τη δική τους οικογένεια, γεγονός που φαίνεται να υπάρχει και στην περίπτωση της Μουρτζούκου. Η Friedman & Resnick (2007) εστιάζουν στο μοτίβο της “anger-relatedfilicide”, όπου η βία προς άλλο (π.χ. συγγενή, μητέρα) εκτονώνεται προς το παιδί.
Η βιβλιογραφία επίσης (π.χ. Werner&Barnes, 2020) αναφέρει ότι σε περιπτώσεις όπου ο δολοφόνος έχει μεγάλες συγκρούσεις με τον γονέα, συχνά αναπτύσσονται παράδοξες συμπεριφορές – δυσαρμονία ανάμεσα σε μίσος, φόβο και ανάγκη για επικύρωση. Αυτό βλέπουμε και στην περίπτωση της Μουρτζούκου.
Μπορούμε λοιπόν να συμπεράνουμε ότι η σχέση μητέρας–κόρης ήταν πολύ τοξική, διχασμένη μεταξύ φόβου, απειλής και εσωτερικής εξάρτησης, ενώ η μητέρα λειτουργούσε ως “στόχος” αλλά και “συναισθηματικό στήριγμα” για την Ειρήνη. Αντίθετα οι εντάσεις με τη μητέρα φαίνεται ότι πυροδοτούσαν τις «ψυχικές εξάρσεις» της δράστριας, οδηγώντας στην ασφυξία των βρεφών, με το μοτίβο της έντονης μητρικής επίθεσης και της ψυχικής έλξης προς τη μητέρα να συμβαδίζει με διεθνείς προφιλικές περιπτώσεις όπου η παιδοκτονία συνδέεται με ψυχοκοινωνική διαταραχή και διασπαστική σχέση.
Η μετα-εγκληματική παρουσία της Ειρήνης Μουρτζούκου στα ΜΜΕ και η ψυχολογική ανάλυση της δημόσιας στάσης της
Οι εμφανίσεις της Ειρήνης Μουρτζούκου στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, η χρήση των social media και οι δηλώσεις της, παρέχουν σημαντικά ψυχολογικά και εγκληματολογικά δεδομένα για την κατανόηση της προσωπικότητάς της και της ψυχικής της κατάστασης.
Θεατρικότητα και επιζήτηση προσοχής
Η συνεχής εμφάνισή της στην τηλεόραση, οι συνεντεύξεις της και η δημόσια αναφορά στον θάνατο των παιδιών της μαρτυρούν ένα μοτίβο υπερβολικής ανάγκης για προσοχή. Αυτό το στοιχείο συνδέεται με τη διαταραχή προσωπικότητας ιστριονικού τύπου (Histrionic Personality Disorder), όπως καταγράφεται στο DSM-5, όπου τα άτομα επιδιώκουν συνεχώς να βρίσκονται στο επίκεντρο της προσοχής, συχνά με ακατάλληλα ή δραματοποιημένα μέσα (APA, 2013).
Έλλειψη ενσυναίσθησης και ψυχρότητα
Οι ψύχραιμες δηλώσεις της για τα βρέφη, η απουσία συναισθηματικής αντίδρασης και η ειρωνική παρουσία της στα socialmedia (π.χ. TikTok βίντεο με αναπαράσταση ασφυξίας κούκλας), παραπέμπουν σε χαρακτηριστικά ψυχοπαθητικής προσωπικότητας, όπως αυτά περιγράφονται από τον Hare (1993). Η αδιαφορία για τις συνέπειες των πράξεων της και η συναισθηματική ρηχότητα συνιστούν βασικά στοιχεία του λεγόμενου “Callous-Unemotional” προφίλ.
Μαύρο χιούμορ και συμβολική αναπαράσταση του εγκλήματος
Η σκηνή με την κούκλα που της έκλεισε το στόμα και γέλαγε στο τικ τοκ, ενδέχεται να αποτελεί αποπροσωποποίηση του εγκλήματος και απόπειρα ψυχικής εκφόρτισης μέσω χιούμορ. Η ψυχανάλυση έχει περιγράψει το χιούμορ ως άμυνα έναντι του τραύματος (Freud, 1927), ενώ η σύγχρονη εγκληματολογία το ερμηνεύει συχνά ως ένδειξη επαναληπτικής συμβολικής ενοχής.
Επαναληπτική εμφάνιση στον τόπο του εγκλήματος και επιθυμία ελέγχου της αφήγησης
Η ανάγκη της Μουρτζούκου να επιστρέφει δημόσια στην αφήγηση του εγκλήματος, να “διερευνά” υποτίθεται τα αίτια των θανάτων και να μιλά για τις απώλειες με ψυχρότητα, θυμίζει περιπτώσεις όπως της Diane Downs και της Susan Smith (Brown &Tyson, 2012), όπου οι μητέρες-δράστιδες παρουσίαζαν δημόσια ψευδή συναισθηματική εμπλοκή ως μέσο ελέγχου της κοινωνικής εικόνας τους.
Μπορούμε λοιπόν να καταλήξουμε στο εξής συμπέρασμα:
Η μετα-εγκληματική στάση της Ειρήνης Μουρτζούκου συνιστά ένα σπάνιο αλλά κρίσιμο υλικό για τη μελέτη της ψυχολογίας του εγκληματία. Η συμπεριφορά της, αν εξεταστεί μέσα από το πρίσμα της διεθνούς βιβλιογραφίας, δείχνει προς μία προσωπικότητα με στοιχεία ναρκισσισμού, ψυχοπαθητικότητας και ανάγκης για δημοσιότητα, που ενδεχομένως λειτουργούσαν ως υποστρώματα των εγκληματικών της πράξεων.
Θα ήθελα να ολοκληρώσω γράφοντας πως η περίπτωση Μουρτζούκου προσφέρεται για διαθεματική ανάλυση από την εγκληματολογία, την ψυχιατρική και τα μέσα επικοινωνίας, και μπορεί να συμβάλει σε νέες μελέτες για τις μετα-εγκληματικές συμπεριφορές γυναικών δραστών».
