Από την Κατερίνα Βουρλάκη
Η ετήσια μελέτη του ΙΟΒΕ σε συνεργασία με τον ΣΦΕΕ, που παρουσιάστηκε εχθές, αποτυπώνει μια διπλή πραγματικότητα στην ελληνική φαρμακευτική αγορά: ενώ η συνολική δαπάνη αυξήθηκε σημαντικά —από 7,5 δισ. το 2023 σε 8,5 δισ. ευρώ το 2024— η αύξηση αυτή δεν μεταφράζεται αυτόματα σε καλύτερη πρόσβαση ή μειωμένη ιδιωτική επιβάρυνση. Το δημόσιο μερίδιο διαμορφώθηκε στα 3,0 δισ. (από 2,8 δισ.), οι ασθενείς επιβαρύνθηκαν με περίπου 810 εκατ. ευρώ και η φαρμακοβιομηχανία συνεισέφερε μέσω μηχανισμών επιστροφών και clawback περίπου 4,6 δισ. ευρώ. Η εγχώρια παραγωγή παραμένει ισχυρή (περίπου 2,4 δισ.) και έχουν καταγραφεί 173 νέες εγκρίσεις φαρμάκων την τελευταία τετραετία. Ωστόσο η κατανομή του κόστους και η έλλειψη προβλεψιμότητας δημιουργούν σοβαρά ζητήματα βιωσιμότητας.
Clawback, προϋπολογισμοί και το πρόβλημα της ρευστότητας
Τα πρόσφατα συμπληρωματικά στοιχεία επιτείνουν την ανησυχία. Τα επίσημα δεδομένα της ΕΚΑΠΥ που δημοσιοποιήθηκαν από το PhARMA Innovation Forum δείχνουν ότι το νοσοκομειακό clawback για φάρμακα άνω των 30 ευρώ στο Α’ εξάμηνο του 2024 κινήθηκε στο 79,8% —ελαφρώς χαμηλότερα από το 83% του 2023 αλλά υπερβολικά υψηλά σε σχέση με τους στόχους αποκλιμάκωσης που έχουν τεθεί.
Επιπλέον, ο πίνακας μηνιαίας προείσπραξης clawback για τον Ιούνιο του 2025 αποτυπώνει έντονη ροή επιστροφών και σε άλλους τομείς όπως τα ιατροτεχνολογικά, τροφοδοτώντας ένα κλίμα αβεβαιότητας ρευστότητας για προμηθευτές και φαρμακευτικές εταιρείες. Οι κλειστοί προϋπολογισμοί ειδικών προϊόντων στον ΕΟΠΥΥ και οι συνεχείς ad-hoc παρεμβάσεις ενισχύουν τον κατακερματισμό αντί για μια ολιστική αναθεώρηση των ορίων της δαπάνης.
Η πρόσβαση στην Καινοτομία και ο ρόλος του Ταμείου
Η πρόσβαση στην καινοτομία παραμένει ένα κρίσιμο πεδίο αμφισβήτησης. Η πρόταση για τη δημιουργία Ταμείου Καινοτομίας με πρόβλεψη 50 εκατ. ευρώ το 2026 αποτελεί θετικό βήμα, αλλά θεωρείται ανεπαρκής έναντι του κόστους των νέων θεραπειών ενώ υπολείπεται ως προς τη δέσμευση βάση των χρονοδιαγραμμάτων που έχουν τεθεί. Υπάρχει ρεαλιστικός κίνδυνος αποσύρσεων ή καθυστερήσεων στην κυκλοφορία σημαντικών σκευασμάτων εάν δεν εξασφαλιστούν πόροι και δεσμευτικές διαδικασίες ένταξης. Ταυτόχρονα, οι ανατιμολόγησεις και οι εντάξεις νέων προϊόντων εντός του 2025 μεταβάλουν δυναμικά τη δαπάνη, καθιστώντας τα μεγέθη του 2024 σημείο αναφοράς και όχι τελικό ισοζύγιο.
Η αποτελεσματικότητά του Ταμείου εξαρτάται ωστόσο από τους πόρους, τη σαφήνεια των κριτηρίων ένταξης, τις δεσμεύσεις χρηματοδότησης και τη συνεργασία με μηχανισμούς αποζημίωσης βάσει των αποτελεσμάτων.
Clawback, αβεβαιότητα και ανασχεδιασμός με τον ασθενή στο περιθώριο
Στην πράξη, το μοντέλο που στηρίζεται σε αυτόματες επιστροφές (clawback) δημιουργεί στρεβλώσεις: αυξημένη αβεβαιότητα για τις εταιρείες, πιέσεις στο cash-flow και επιπλοκές στον σχεδιασμό επενδύσεων, παραγωγής και λανσαρίσματος προϊόντων. Αντί να λειτουργεί ως εργαλείο δημοσιονομικής ισορροπίας, το clawback κινδυνεύει να γίνει μηχανισμός που αποθαρρύνει τη μακροχρόνια δέσμευση σε καινοτομία και τοπική παραγωγή. Για τις φαρμακευτικές εταιρείες αυτό σημαίνει άμεση επίπτωση: περιορισμένη ρευστότητα για R&D και παραγωγή, κίνδυνο αποεπένδυσης σε προϊόντα υψηλού κόστους και ανάγκη επανασχεδιασμού εμπορικών στρατηγικών για τη μείωση της έκθεσης σε επιστροφές, σε βάρος των ασθενών. Παράλληλα, η ισχυρή παραγωγική βάση και οι νέες εγκρίσεις προσφέρουν ευκαιρίες για επιχειρήσεις που επιδιώκουν συνεργασίες με το δημόσιο, εφαρμόζοντας outcomes-based συμφωνίες και διευρύνοντας εξαγωγικές ροές.
Οι επενδυτές αντιμετωπίζουν αυξημένο πολιτικό και ρυθμιστικό ρίσκο. Η έκθεση σε clawback και οι ad-hoc παρεμβάσεις καθιστούν κρίσιμη την αξιολόγηση της έκθεσης κάθε εταιρείας. Ωστόσο, εταιρείες με διαφοροποιημένα portfolios, ισχυρή εξωστρέφεια και στρατηγικές μείωσης κινδύνου διατηρούν πλεονέκτημα ανθεκτικότητας. Ποσοτικοποιώντας, μια μείωση του clawback κατά 20% από τα επίπεδα του 2024 (π.χ. από 4,6 δισ. → 3,68 δισ.) θα απελευθέρωνε περίπου 920 εκατ. ευρώ ρευστότητας για τη βιομηχανία – πόροι που μέρος αυτών θα μπορούσαν με τα κατάλληλα κίνητρα να επενδυθούν σε παραγωγή, R&D και επέκταση της πρόσβασης.
Οι σωστές πολιτικές θα φέρουν ανακούφιση και βιωσιμότητα
Η επιτακτική πολιτική απάντηση πρέπει να περιλαμβάνει αναθεώρηση των μηχανισμών clawback (π.χ. ανώτατα όρια ανά κατηγορία ή προμηθευτή, διαφοροποίηση νοσοκομειακής vs εξωνοσοκομειακής αγοράς), στοχευμένη αύξηση της δημόσιας δαπάνης σε κρίσιμες κατηγορίες, λειτουργικό Ταμείο Καινοτομίας με δεσμευμένους πόρους και ανάπτυξη outcomes-based συμφωνιών που αξιοποιούν τα πραγματικά δεδομένα. Στόχος είναι να μετατραπεί η αύξηση της δαπάνης σε ουσιαστική βελτίωση της περίθαλψης για τους ασθενείς.
Καθώς η χώρα βρίσκεται σε φάση ανάκαμψης και αναδιάρθρωσης της φαρμακευτικής αγοράς, με σημαντικά βήματα που έχουν επιτευχθεί το τελευταίο διάστημα αλλά όχι αρκετά, τα επόμενα βήματα θα καθορίσουν και το μέλλον της αγοράς. Ρευστότητα και περιορισμένη πρόσβαση στην καινοτομία ή αναβάθμιση της πρόσβασης, ενίσχυση τους επενδυτικού ενδιαφέροντος των εταιρειών και προστασία της παραγωγικής διαδικασίας της φαρμακευτικής βιομηχανίας.
