Τι αναφέρεται για το ρόλο και τις δυνατότητες του φαρμακοποιού στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού και πόσο χρήσιμες θα μπορούσαν να είναι αυτές οι αναφορές στον εν Ελλάδι σχεδιασμό σε μία φάση που φαίνεται ότι η πολιτεία καταβάλλει προσπάθειες για να πάψει επιτέλους η Ελλάδα να έχει την πρωτιά σε ευρωπαϊκό επίπεδο στην μικροβιακή αντοχή.
Από τον Χαράλαμπο Πετρόχειλο
Η προώθηση της επιτήρησης της ορθής χρήσης των αντιβιοτικών και η παροχή εκπαίδευσης στους ασθενείς είναι παραδείγματα στρατηγικών για την πρόληψη της μικροβιακής αντοχής.
Πρόσφατα εορτάστηκε η Εβδομάδα Ευαισθητοποίησης για τα Αντιβιοτικά (18 -24 Νοεμβρίου). Το θέμα για το 2024 είναι «Η καταπολέμηση της μικροβιακής αντοχής μας αφορά όλους» και κάθε μέρα της εβδομάδας εορτασμού περιλάμβανε ένα ειδικό θέμα, όπως τον παγκόσμιο έλεγχο λοιμώξεων και την εκπαίδευση των ασθενών. Η μικροβιακή αντοχή θεωρείται παγκόσμια απειλή. Η κατάλληλη συνταγογράφηση αντιβιοτικών και η εκπαίδευση είναι βασικά συστατικά για την πρόληψη της ανθεκτικότητας και οι εκστρατείες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην εκπαιδευτική συνιστώσα σε όλη την κοινότητα. Οι φαρμακοποιοί διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο ως μέρος της ομάδας υγειονομικής περίθαλψης για την πρόληψη της μικροβιακής αντοχής μέσω της διαχείρισης φαρμακευτικής θεραπείας (Μedication Τherapy Μanagement – MTM).
Σημαντική επίδραση της COVID 19 στην αντίσταση στα αντιβιοτικά
Σε άρθρο του το PharmacyTimes,com αναφέρει ότι η πανδημία COVID-19 έπαιξε μεγάλο ρόλο στη μικροβιακή αντοχή, εν μέρει λόγω της αύξησης της χρήσης και της συνταγογράφησης αντιβιοτικών. Μεταξύ Μαρτίου 2020 και Οκτωβρίου 2020, περίπου το 80% των ασθενών που νοσηλεύτηκαν με COVID-19 στις ΗΠΑ έλαβαν αντιβιοτικό. Ωστόσο, τα αντιβιοτικά δεν είναι αποτελεσματικά έναντι ιών όπως ο SARS-CoV-2 και αυτή η ακατάλληλη συνταγογράφηση συμβάλλει στη δημιουργία υπερμικροβίων που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με αντιβιοτικά. Μεταξύ 2020 και 2021, οι περισσότερες συνταγές αντιβιοτικών εξωτερικών ασθενών για ενήλικες αφορούσαν την αζιθρομυκίνη, η οποία αντιστοιχούσε σε κορυφώσεις εμφάνισης περιπτώσεων COVID-19. Η υπερβολική χρήση αντιβιοτικών μπορεί επίσης να οδηγήσει σε ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως η λοίμωξη με το βακτήριο Clostridioides difficile. Υπολογίζεται ότι 1 στους 5 νοσηλευόμενους ασθενείς που λαμβάνουν αντιβιοτικό εμφανίζουν ανεπιθύμητη ενέργεια.
Επιπλέον, πολλές βακτηριακές και μυκητιασικές λοιμώξεις δεν διαγνώστηκαν και δεν αντιμετωπίστηκαν λόγω λιγότερων συμβουλών υγείας κατά τη διάρκεια της κορύφωσης της πανδημίας. Σύμφωνα με μια έκθεση του CDC, το Εργαστηριακό Δίκτυο Αντιμικροβιακής Αντίστασης έλαβε και εξέτασε 23% λιγότερα δείγματα καλλιέργειας το 2020 σε σχέση με το 2019.
Η διαχείριση της φαρμακευτικής θεραπείας, ο ρόλος των φαρμακοποιών και οι συστάσεις για την ενίσχυσή του
Η αντιμικροβιακή διαχείριση (AMS) είναι μια σημαντική στρατηγική για την καταπολέμηση της μικροβιακής αντοχής. Αυτό περιλαμβάνει μια τεκμηριωμένη προσέγγιση για τη συνταγογράφηση και τη χρήση αντιβιοτικών.
Το CDC αναγνωρίζει τους φαρμακοποιούς ως μέρος των βασικών στοιχείων της διαχείρισης αντιβιοτικών εξωτερικών ασθενών. Οι φαρμακοποιοί αναγνωρίζονται ως ειδικοί σε αυτόν τον τομέα, ειδικά μέσω των υπηρεσιών διαχείρισης φαρμακευτικής θεραπείας. Ως κρίσιμο μέρος της ομάδας υγειονομικής περίθαλψης, οι φαρμακοποιοί μπορούν να βελτιώσουν τις πρακτικές συνταγογράφησης αντιβιοτικών μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων κατάρτισης.
Η American Society of Health-System Pharmacists (ASHP) και η Society of Infectious Diseases Pharmacists (SIDP) εξέδωσαν κοινή δήλωση συζητώντας τον ρόλο του φαρμακοποιού στην αντιμικροβιακή διαχείριση, αναφέροντας ότι οι φαρμακοποιοί έχουν κρίσιμη ευθύνη για την προώθησή της. Επιπρόσθετα, είναι σημαντικό να υπάρχει μια διεπαγγελματική προσέγγιση που περιλαμβάνει επικεφαλής φαρμακείων και λοιμωξιολόγους. Επιπλέον, οι φαρμακοποιοί μπορούν να συμμετέχουν σε εκστρατείες ευαισθητοποίησης για τα αντιμικροβιακά φάρμακα.
Η ASHP και η SIDP συνιστούν επίσης την παρακολούθηση και την αναφορά χρήσης και αντοχής στα αντιμικροβιακά, η οποία περιλαμβάνει τη συνεργασία με το μικροβιολογικό προσωπικό για την ανάπτυξη αντιβιογραμμάτων. Οι φαρμακοποιοί θα πρέπει να λαμβάνουν εξειδικευμένη εκπαίδευση σε λοιμώδη νοσήματα ή την αντιμικροβιακή διαχείριση. Οι φαρμακοποιοί θα πρέπει επίσης να ολοκληρώσουν προγράμματα συνεχούς εκπαίδευσης που επικεντρώνονται στην αντιμικροβιακή διαχείριση για να παραμείνουν ενήμεροι με τα νεότερα κλινικά δεδομένα. Η συμμετοχή σε τοπικά και εθνικά συνέδρια είναι ένας πολύ καλός τρόπος για την ολοκλήρωση προγραμμάτων πιστοποίησης και τη δικτύωση με άλλους φαρμακοποιούς που συμμετέχουν στην αντιμικροβιακή διαχείριση.
Όπως το CDC, έτσι και η ASHP και η SIDP αναγνωρίζουν τους φαρμακοποιούς ως πρωταθλητές στην αντιμικροβιακή διαχείριση. Οι φαρμακοποιοί μπορούν να παρέχουν εκπαίδευση στην ομάδα υγειονομικής περίθαλψης, τους ασθενείς, τους φροντιστές και την κοινότητα, όπως μέσω παρουσιάσεων βάσει περιπτώσεων και ενημερωτικών δελτίων. Οι φαρμακοποιοί μπορούν επίσης να υπηρετήσουν σε τοπικές, περιφερειακές ή εθνικές επιτροπές ανάπτυξης κατευθυντήριων γραμμών. Η συνεργασία σε ερευνητικά έργα που αφορούν την αντιμικροβιακή διαχείριση που περιλαμβάνουν παρακολούθηση δεδομένων μπορεί επίσης να βοηθήσει στην πρόληψη της μικροβιακής αντοχής και στον εντοπισμό προτύπων. Η συμμετοχή σε προγράμματα ευαισθητοποίησης της δημόσιας υγείας σχετικά με την κατάλληλη συνταγογράφηση αντιβιοτικών και τους κινδύνους από υπερβολική χρήση αντιβιοτικών φαρμάκων είναι επίσης κρίσιμη.
Ανησυχητικά τα στοιχεία για την Ελλάδα
Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι σε πρόσφατη ημερίδα για τη Μικροβιακή Αντοχή με τίτλο «Συντονιζόμαστε ενάντια στη Μικροβιακή Αντοχή: Περνώντας από τις Διαπιστώσεις στη Δράση» στο πλαίσιο της Παγκόσμιας εβδομάδας ενημέρωσης για τη μικροβιακή αντοχή και τα αντιβιοτικά, με τη συμμετοχή διακεκριμένων ομιλητών, εκπροσώπων της ακαδημαϊκής κοινότητας, γιατρών, ερευνητών και υπεύθυνων χάραξης πολιτικής υγείας, τονίστηκε ότι η χώρα μας παρά τα όποια μέτρα έχουν ληφθεί συνεχίζει να είναι πρώτη στην υπερκατανάλωση αντιβιοτικών αλλά και στις νοσοκομειακές λοιμώξεις.
Συγκεκριμένα η Ελένη Γιαμαρέλλου, Ομ. Καθηγήτρια Παθολογίας Ε.Κ.Π.Α. – Λοιμωξιολόγος, Επίτιμη Πρόεδρος του Δ.Σ. της Ελληνικής Εταιρείας Χημειοθεραπείας, ανέφερε ότι το 2020 στην Ελλάδα καταγράφηκαν 2000 θάνατοι από πολυανθεκτικά μικρόβια σε πληθυσμό 10 περίπου εκατομμυρίων , στην Ιταλία 8000 θάνατοι σε πληθυσμό 45 εκατ., ενώ στη Σουηδία που έχει τον ίδιο πληθυσμό με την Ελλάδα καταγράφηκαν 300 θάνατοι από πολυανθεκτικά μικρόβια.
Αναφερόμενη στα μέτρα που έχουν ληφθεί στην Ελλάδα για την αντιμετώπιση της Μικροβιακής Αντοχής, σημείωσε ότι ενώ από το 2014 υπάρχει ΦΕΚ που ορίζει ότι σε κάθε νοσοκομείο πρέπει να υπάρχει ομάδα επιτήρησης και ορθής διαχείρισης των αντιβιοτικών, αυτό δεν λειτουργεί παρά σε ελάχιστα νοσοκομεία. Μεταξύ των πέντε τρόπων που πρότεινε για τον περιορισμό της ΜΑ είναι και η πρόσληψη Φαρμακοποιών με εξειδίκευση στην Κλινική Φαρμακολογία.
Η Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Φαρμακοποιών Νοσηλευτικών Ιδρυμάτων και Μέλος ΔΣ της European Association of Hospital Pharmacists (EAHP), Δέσποινα Μακριδάκη, υπεραμύνθηκε του ρόλου των κλινικών φαρμακοποιών, ο οποίος όπως τόνισε δεν είναι να συλλέγει στοιχεία για την ΜΑ στα νοσοκομεία αλλά να συνεργάζεται με την Επιτροπή Νοσοκομειακών Λοιμώξεων, να συμβουλεύει, να παρεμβαίνει και να συμβάλλει στη λήψη αποφάσεων. Ωστόσο, όπως τόνισε, στα ελληνικά νοσοκομεία οι κλινικοί φαρμακοποιοί είναι ελάχιστοι με δύο μόνο φαρμακοποιούς να υπηρετούν σε ιδρύματα 800 κλινών. Σημείωσε επίσης ότι η εξειδίκευση της κλινικής φαρμακολογίας δεν μοριοδοτείται στις προσλήψεις του ΑΣΕΠ.
FullscreenΟ καθηγητής Γενικής Ιατρικής και Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, Τμήμα Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, Χρήστος Λιονής, ανέφερε μεταξύ άλλων ότι οι συνδυασμένες παρεμβάσεις σε ιατρούς, φαρμακοποιούς και ασθενείς είναι πολλά υποσχόμενες, ότι η ενημέρωση των ιατρών στην ΠΦΥ σε σχέση με την αντιμικροβιακή αντοχή δεν είναι αρκετή για την αλλαγή της συνταγογραφικής πρακτικής και ότι ο ρόλος των φαρμακοποιών στης ασφάλεια και τη συμπληρωματική ενημέρωση των ασθενών μοιάζει σημαντικός, χρειάζεται όμως συντονισμός και ότι η συζευγμένη (διασυνδεδεμένη) ΠΦΥ φαίνεται να είναι απαραίτητη για τη μείωση της αντιμικροβιακής αντοχής.
Μία σημαντική εξέλιξη στην προσπάθεια αποτελεσματικότερης αντιμετώπισης του προβλήματος στη οποία αναφέρθηκε ο Δημήτριος Χατζηγεωργίου, Υπτχος ε.α. (ΥΙ), και μεταξύ των άλλων αναπληρωματικό Μέλος του ΔΣ του ΕΟΔΥ και Επιστημονικός Σύμβουλος ΕΟΔΥ, Μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής (Advisory Forum) του ECDC, τακτικό μέλος της Εθνικής Επιτροπής Αντιμετώπισης Κρίσεων του Υπ. Υγείας, και Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Ελέγχου Λοιμώξεων, είναι ότι στον ΕΟΔΥ υπάρχει πλέον καινούργια Διεύθυνση που ασχολείται ειδικά με το θέμα της Μικροβιακής Αντοχής και των νοσοκομειακών λοιμώξεων. Συστήθηκε ομάδα εργασίας που συντονίζει όλα τα θέματα και συνεργάζεται με ευρωπαϊκούς φορείς και ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες όπως το GRIPP και το REVERSE με στόχο να υιοθετήσει όλες τις καλές πρακτικές που έχουν αναδειχθεί μέσω αυτών των προγραμμάτων. Υλοποιεί ήδη ένα στρατηγικό σχέδιο που έχει να κάνει με τον έλεγχο των λοιμώξεων σε χώρους παροχής υγειονομικής περίθαλψης από Επιτροπές, το οποίο θα ξεκινήσει αρχικά σε 55 νοσοκομεία και για το οποίο αξιολογούνται ήδη 80 υποψήφιοι. Επίσης σε εξέλιξη βρίσκεται η δημιουργία πρωτόκολλων επιτήρησης ΜΑ και λοιμώξεων που σχετίζονται με νοσοκομειακές λοιμώξεις, τη συγγραφή κατευθυντήριων οδηγιών και ανάπτυξης εκπαιδευτικού υλικού για την επιτήρηση. Επιπλέον αξιοποιεί τα δεδομένα της ΗΔΙΚΑ για συνταγογραφήσεις αντιβιοτικών με στόχο να δίνονται σωστά στοιχεία στην ΕΕ Ακόμη ο ΕΟΔΥ συμμετέχει στην ευρωπαϊκή πρωτοβουλία One-HEALTH (JAM-RAI 2), ενώ επεξεργάζεται το επικαιροποιημένο Εθνικό Σχέδιο για την αντιμετώπιση της ΜΑ που θα είναι έτοιμο στους επόμενους μήνες.
Φαίνεται πάντως ότι υπάρχει ένα πρόβλημα με τους διαθέσιμους ανθρώπινους πόρους του ΕΟΔΥ με τον Δημήτριο Χατζηγεωργίου να λέει ότι ο ΕΟΔΥ δεν έχει όσους ανθρώπους θα χρειαζόταν. Εξέφρασε ωστόσο την αισιοδοξία του πως με το καινούργιο οργανόγραμμα που θα υπογραφεί σύντομα και με το οποίο θα υπάρχει ξεχωριστή διεύθυνση μέσα στον Οργανισμό για τις νοσοκομειακές λοιμώξεις αυτή έλλειψη θα αμβλυνθεί. Επίσης πρόσθεσε ότι οι δράσεις αυτή τη φορά είναι κοστολογημένες ενώ μέσω των προγραμμάτων που χρηματοδοτούνται, θα προσληφθεί προσωπικό όπως γιατροί, φαρμακοποιοί, νοσοκόμοι κλπ. που θα διανεμηθούν στα νοσοκομεία της χώρας και θα παίξουν τεράστιο ρόλο στην αντιμετώπιση των νοσοκομειακών λοιμώξεων.
Πολύ σημαντική τέλος σε σχέση και με τις προαναφερόμενες συστάσεις των American Society of Health-System Pharmacists (ASHP) και Society of Infectious Diseases Pharmacists (SIDP) ήταν και η παρέμβαση της Μένιας Κουκουγιάννη, Εκπροσώπου της Ένωσης Ασθενών Ελλάδας, Συνιδρύτριας ΑμΚΕ ΚΑΡΚΙΝΑΚΙ, συντονίστρια και ομιλήτρια της στρογγυλής τράπεζας «Ο Ρόλος των Συλλόγων Ασθενών στην Ενημέρωση & Ευαισθητοποίηση για την Αντιμικροβιακή Αντοχή», η οποία ανέφερε ότι για να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά η μικροβιακή αντοχή, δεν αρκεί μόνο η ευαισθητοποίηση, η ενημέρωση, η εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας, η τήρηση των υγειονομικών κανόνων. Απαιτείται αλλαγή πολιτικών, που να επικεντρώνεται στον ασθενή. Η ενεργοποίηση των ασθενών και των πολιτών είναι απαραίτητη για την θεμελίωση μιας δυναμικής φωνής που θα συνεργαστεί με την πολιτική ηγεσία σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
Όλοι οι ομιλητές της ημερίδας κατέληξαν στο ότι χρειάζεται αναγνώριση της παγκόσμιας απειλής, επαγρύπνηση, συντονισμένη δράση και συνεχής επιτήρηση, αλλά και πιο στοχευμένα, αναδιοργάνωση της εξειδίκευσης στην λοιμωξιολογία, καθώς και συνεχής εκπαίδευση των γιατρών, των φοιτητών ιατρικής, οδοντιατρικής, φαρμακευτικής, νοσηλευτικής και σχολής μαιών. Για την Ελλάδα ειδικά προτείνεται η δημιουργία, Ελεγκτικής, Διεπιστημονικής, Οργανωτικής Επιτροπής, αποτελούμενη από senior λοιμωξιολόγους, εντατικολόγους, κλινικούς μικροβιολόγους, κλινικούς φαρμακοποιούς, νοσηλευτές λοιμώξεων και εκπροσώπους των Υπουργείου Υγείας του ΕΟΔΥ και του ΟΔΙΠΥ.
