Ο Γυναικολόγος-Μαιευτήρας Αναπαραγωγής, Δρ. Στέφανος Χανδακάς εξηγεί τις λεπτομέρειες της πρωτοποριακής μεθόδου μεταφοράς μιτοχονδρίων και τι σημαίνει η εφαρμογή της τεχνικής για το μέλλον της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Από τη Ρούλα Σκουρογιάννη
Πριν από λίγες ημέρες, η είδηση πως οκτώ παιδιά γεννήθηκαν στη Βρετανία μέσω της πρωτοποριακής μεθόδου της «μεταφοράς μιτοχονδρίων» –γνωστής και ως τεχνική των «τριών γονέων»– επανέφερε στο προσκήνιο έναν από τους πιο έντονους επιστημονικούς και βιοηθικούς διαλόγους των τελευταίων ετών. Η μέθοδος αυτή αναπτύχθηκε αρχικά με στόχο την πρόληψη της μετάδοσης σοβαρών μιτοχονδριακών νόσων από τη μητέρα στο παιδί, όμως η εφαρμογή της εγείρει ερωτήματα τόσο για τη φύση της γενετικής κληρονομιάς όσο και για τα όρια της ανθρώπινης παρέμβασης στη ζωή.
Το Ηνωμένο Βασίλειο έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που νομιμοποίησε τη συγκεκριμένη τεχνική, υπό αυστηρούς επιστημονικούς και ρυθμιστικούς κανόνες. Πρόκειται, ουσιαστικά, για τη γέννηση παιδιών που φέρουν γενετικό υλικό από τρία άτομα: τη μητέρα, τον πατέρα και μια δότρια ωαρίου, της οποίας τα υγιή μιτοχόνδρια αντικαθιστούν τα ελαττωματικά της βιολογικής μητέρας.
Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη μέθοδο, τις δυνατότητες και τις ηθικές της προεκτάσεις, συνομιλήσαμε με τον Ειδικό Μαιευτήρα‑Γυναικολόγο και Ενδοσκοπικό Χειρουργό Αναπαραγωγής, Δρ. Στέφανο Χανδακά, Αναπληρωτή Καθηγητή στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, που εξηγεί με σαφήνεια τα επιστημονικά δεδομένα και θέτει τις βιοηθικές παραμέτρους της συζήτησης.
· Ποια είναι η διαφορά μεταξύ της τεχνικής των «τριών γονέων» και της δωρεάς ωαρίου;
Γιατί να προτιμήσει μια γυναίκα με μιτοχονδριακή μετάλλαξη την πρώτη μέθοδο αντί της δωρεάς;
«Η δωρεά ωαρίου συνεπάγεται ότι το γενετικό υλικό (DNA) προέρχεται εξολοκλήρου από τη δότρια, και όχι από τη βιολογική μητέρα. Αντίθετα, στην τεχνική των “τριών γονέων” (μεταφορά μιτοχονδρίων), το πυρηνικό DNA της μητέρας μεταφέρεται σε ωάριο δότριας, από το οποίο έχει αφαιρεθεί ο πυρήνας, διατηρώντας μόνο τα υγιή μιτοχόνδρια. Έτσι, το παιδί φέρει γενετικό υλικό από τρία άτομα: το πυρηνικό DNA από τους δύο γονείς και μιτοχονδριακό DNA από τη δότρια.
Μια γυναίκα με μιτοχονδριακή μετάλλαξη θα προτιμούσε την τεχνική αυτή, ώστε να έχει βιολογικό παιδί χωρίς να μεταδοθεί η μιτοχονδριακή νόσος».
· Θεωρείτε ότι η μέθοδος αυτή ανοίγει δρόμο και για μελλοντικές παρεμβάσεις στο γενετικό υλικό με στόχο τη «βελτίωση» του ανθρώπου;
Μήπως βρισκόμαστε στο κατώφλι της «επιλεγμένης αναπαραγωγής» (designer babies);
«Η ανησυχία αυτή είναι βάσιμη και ήδη αποτελεί αντικείμενο βιοηθικού διαλόγου. Αν και η συγκεκριμένη τεχνική δεν τροποποιεί το πυρηνικό DNA, εντούτοις η αρχή της παρέμβασης σε έμβρυο μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για πιο εκτεταμένες παρεμβάσεις, δηλαδή για μορφές “επιλεγμένης αναπαραγωγής” ή “designer babies”. Η γραμμή μεταξύ θεραπείας και βελτίωσης είναι λεπτή, και χρήζει αυστηρής ρύθμισης».
· Ποιες είναι οι πιθανές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις ή οι ηθικοί προβληματισμοί που εγείρει αυτή η τεχνολογία;
Θεωρείτε πως διαφέρει από τη “γονιδιακή παρέμβαση” (gene editing); Ποια η θέση της επιστημονικής κοινότητας;
«Οι βασικές ανησυχίες που έχουν τεθεί είναι ότι:
- Η μεταφορά μιτοχονδρίων επηρεάζει τη γονιδιακή κληρονομιά επόμενων γενεών (germline modification), κάτι που έχει άγνωστες μακροπρόθεσμες συνέπειες.
- Η τεχνολογία αυτή μπορεί να θεωρηθεί ηθικά προβληματική αν οδηγήσει σε κοινωνικές ανισότητες ή εμπορευματοποίηση της αναπαραγωγής.
Σε αντίθεση με την “γονιδιακή παρέμβαση” (gene editing), η μεταφορά μιτοχονδρίων δεν τροποποιεί το πυρηνικό γονιδίωμα, γεγονός που την καθιστά “πιο αποδεκτή” για την πλειονότητα της επιστημονικής κοινότητας, εφόσον αφορά πρόληψη σοβαρών ασθενειών».
Η τεχνική των τριών γονέων υπόσχεται να αλλάξει ριζικά την προσέγγισή μας στην πρόληψη κληρονομικών ασθενειών, δίνοντας σε ζευγάρια με συγκεκριμένες γενετικές μεταλλάξεις τη δυνατότητα να αποκτήσουν υγιή βιολογικά παιδιά. Όμως, μαζί με την ιατρική πρόοδο, ανακύπτουν και βαθιές κοινωνικές και ηθικές συζητήσεις. Το ερώτημα, πλέον, δεν είναι μόνο τι μπορούμε να κάνουμε, αλλά τι πρέπει να κάνουμε και πώς να το κάνουμε με υπευθυνότητα.
