Παρόλο που εμείς το θεωρούμε δεδομένο, οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι πρόκειται για μία έννοια σχετική, γιατί όχι μόνο παίζουν ρόλο διάφορες παράμετροι, αλλά και ο τρόπος μέτρησής του μπορεί να επηρεάσει το αποτέλεσμα.
Αν κάποιος να κάνει δύο τεστ νοημοσύνης μπορεί να προκύψουν δύο διαφορετικά αποτελέσματα. Παράγοντες όπως η ηλικία, η εκπαίδευση και οι εμπειρίες της ζωής επηρεάζουν τις βαθμολογίες κι ενώ ενδεχομένως να μην παρουσιάζονται συνταρακτικές διαφορές, το πιθανότερο είναι να υπάρχουν ορισμένες αποκλίσεις. Πέντε κορυφαίοι ειδικοί από το εξωτερικό εξηγούν αν και πότε το IQ μπορεί να αλλάξει, είτε πραγματικά, είτε σχετικά και ποιοι παράγοντες το επηρεάζουν.
Jack Naglieri, καθηγητής Έρευνας, Πανεπιστήμιο Βιρτζίνια
«Η απάντηση στο ερώτημα αυτό, όπως και σε πολλά άλλα, εξαρτάται από ορισμένους παράγοντες. Αν ρίξετε μια ματιά στην έρευνα, όπου κάνουν τους ανθρώπους πιο έξυπνους (δηλαδή βελτιώνουν τον δείκτη νοημοσύνης τους), αυτό που πραγματικά επιδιώκουν είναι να τους κάνουν να λειτουργούν καλύτερα.
Κατάφερα να μάθω στα παιδιά να είναι καλύτερα στα μαθηματικά, χωρίς να τα διδάξω μαθηματικά. Μπορεί να διδαχθεί ένα παιδί το πώς να αξιοποιεί καλύτερα την ικανότητά του στον προγραμματισμό και να βελτιώσει τις ακαδημαϊκές επιδόσεις του, όχι μόνο στα μαθηματικά, αλλά στην κατανόηση του γραπτού λόγου. Έτσι, αυτό που θα έλεγα, είναι ότι δεν γίνονται τα παιδιά εξυπνότερα, αλλά διδάσκονται πώς να χρησιμοποιούν τις ικανότητες που έχουν, καλύτερα και αποτελεσματικότερα.
Η κατανόηση των αλλαγών στο IQ απαιτεί, επίσης, την προσεκτική εξέταση του τρόπου με τον οποίο η νοημοσύνη μετριέται. Οι άνθρωποι συγχέουν την ικανότητα με τη γνώση. Μπορούμε όλοι να μελετήσουμε και να βελτιώσουμε το λεξιλόγιό μας, αλλά θα έλεγα ότι κάτι τέτοιο δεν μας κάνει εξυπνότερους.
Ο καλύτερος τρόπος μέτρησης της νοημοσύνης είναι η μέτρηση αυτών των ικανοτήτων που αποτελούν τη βάση για την απόκτηση της γνώσης, ανεξάρτητα από τη γνώση που μπορεί να έχουμε».
Richard Nisbett, καθηγητής Ψυχολογίας ,Πανεπιστήμιο του Μίτσιγκαν
«Ναι, το IQ μπορεί να αλλάξει με την πάροδο του χρόνου. Αλλά τα τεστ IQ ενδέχεται να δείξουν μεταβολές σε ένα πολύ σημαντικό βαθμό, ακόμη και κατά τη διάρκεια μιας περιόδου του έτους.
Όσο μεγαλύτεροι είστε, τόσο πιο σταθερά θα είναι τα αποτελέσματα. Τα τεστ IQ παρουσιάζουν μεγαλύτερη μεταβλητότητα στις βαθμολογίες κατά την παιδική ηλικία, ως επί το πλείστον στην εφηβεία. Ωστόσο, δεν μπορώ να σκεφτώ έναν λόγο για τον οποίο συμβαίνει αυτό. Φαίνεται ότι απλά έτσι είναι.
Επίσης, το μέσο IQ των ανθρώπων αλλάζει με την πάροδο του χρόνου, παρουσιάζοντας αύξηση στις σύγχρονες βιομηχανοποιημένες κοινωνίες. Ο δείκτης νοημοσύνης αυξάνεται κατά τρεις βαθμούς, ανά δεκαετία. Συγκεκριμένα, υπήρξε αύξηση 18 μονάδων μεταξύ των ετών 1947 και 2002. Έτσι, το μέσο IQ ενός 20χρονου το 1947 ήταν χαμηλότερο από το μέσο όρο IQ ενός 20χρονου το 2002. Τώρα, το κύρος του τεστ IQ, ως μέτρηση όλων αυτών που θεωρούμε “ευφυΐα”, είναι ένα άλλο ζήτημα».
Stephen Ceci, καθηγητής Εξελικτικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Cornell
«Απολύτως. Και υπάρχουν πολλά αποδεικτικά στοιχεία που το τεκμηριώνουν.
Παράδειγμα αποτελεί ένα άρθρο του 2012 στο περιοδικό Nature. Στη μελέτη συμμετείχαν 33 έφηβοι, οι οποίοι ήταν 12 έως 16 ετών κατά την έναρξή της. Οι ερευνητές τους υπέβαλλαν σε τεστ IQ, τους παρακολούθησαν για τέσσερα χρόνια, και στη συνέχεια τους επανεξέτασαν.
Οι διακυμάνσεις στο IQ ήταν τεράστιες. Δεν μιλώ για λίγους βαθμούς, αλλά για 20 και πλέον μονάδες. Αυτές οι αλλαγές στο δείκτη νοημοσύνης δεν ήταν τυχαίες -παρακολουθήθηκαν πολύ καλά με τεστ και λειτουργικές απεικονίσεις του εγκεφάλου. Αν υποθέσουμε ότι το λεκτικό IQ των εφήβων παρουσίασε μεγάλη αύξηση εκείνη την περίοδο, αυτό οφειλόταν στις μεταβολές που παρουσίασαν οι λεκτικές περιοχές του εγκεφάλου.
Υπάρχει ένας αρκετά μεγάλος αριθμός άλλων μελετών που δείχνουν ότι το IQ μπορεί να αλλάξει. Πολλές από τις μεταβολές αυτές συσχετίζονται με τις αλλαγές στην εκπαίδευση. Ένας τρόπος με τον οποίο το σχολείο αυξάνει το IQ είναι διδάσκοντας τα παιδιά να ταξινομούν ή να ομαδοποιούν τα πράγματα συστηματικά, αντί για θεματικά. Αυτό το είδος σκέψης έχει ανταμειφθεί σε πολλά τεστ νοημοσύνης.
Υπάρχει, επίσης, μια σειρά από μελέτες που δείχνουν ότι ο εγκέφαλος αλλάζει μετά από διάφορα είδη εκμάθησης. Οδηγοί ταξί στο Λονδίνο, των οποίων οι εγκέφαλοι είχαν σαρωθεί πριν ξεκινήσουν την οδήγηση και μάθουν να κινούνται στο “λαβύρινθο” (δρόμους) του Λονδίνου αλλά και μετά, δείχνουν ότι παρουσιάζονται μεταβολές στον εγκέφαλο, καθώς χρησιμοποιούν περισσότερο τις ικανότητες περιήγησης. Ακόμη και οι νεαροί ενήλικες που κάνουν ένα μάθημα “ζογκλέρ” δείχνουν αλλαγές στον εγκέφαλό τους.
Αν τα βάλετε όλα μαζί, και τα στοιχεία είναι αρκετά συναρπαστικά, θα διαπιστώσετε ότι οι εμπειρίες της ζωής και οι εμπειρίες που σχετίζονται με το σχολείο αλλάζουν τόσο τον εγκέφαλο, όσο και το IQ. Αυτό ισχύει για ενήλικες και για παιδιά».
Ο Alan S. Kaufman, κλινικός καθηγητής της Ψυχολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Yale
«Δεν υπάρχει ένα δεδομένο IQ. Έχετε ένα IQ σε μια δεδομένη χρονική στιγμή, το οποίο εμπεριέχει σφάλμα. Δεν είναι όπως όταν ανεβαίνετε σε μία ζυγαριά για να δείτε πόσο είναι το βάρος σας.
Το λογικό σφάλμα γύρω από οποιοδήποτε αξιόπιστο IQ, είναι περίπου συν – πλην 5 ή 6 μονάδες, για να σας δώσω ένα εύρος αξιόπιστο κατά 95 %. Έτσι, για παράδειγμα, εάν ένα πρόσωπο έχει βαθμολογία 126, τότε μπορείτε να πείτε με 95 % ακρίβεια ότι το αληθινό IQ του είναι κάπου μεταξύ 120 και 132. Στην επιστήμη μας δεν υπάρχει τίποτα πιο ακριβές από ό, τι αυτό.
Ωστόσο, αν κάνετε ένα διαφορετικό τεστ ευφυΐας, τότε το εύρος είναι ακόμη μεγαλύτερο, διότι τα διαφορετικά τεστ νοημοσύνης μετρούν ελαφρώς διαφορετικές παραμέτρους. Όμως, ενώ δεν υπάρχει ενιαίο IQ – είναι εύρος δείκτη νοημοσύνης – λίγο πολύ μπορεί να καθοριστεί αν ένα άτομο πρόκειται να έχει χαμηλή, μέτρια ή υψηλή βαθμολογία. Σε κάθε περίπτωση, το IQ είναι μια σχετική έννοια. Δείχνει το πόσο καλά βαθμολογήστε στο τεστ σε σύγκριση με άλλα άτομα της ηλικίας σας».
Kevin McGrew, διευθυντής του Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Ψυχομετρίας, επισκέπτης καθηγητής Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο της Μινεσότα
«Εξαρτάται. Πρώτον, νομίζω ότι είναι σημαντικό να γίνει διάκριση μεταξύ τουλάχιστον δύο διαφορετικών εννοιών της λέξης «ευφυΐα». Υπάρχει η βιολογική ευφυΐα, ή ό, τι συνήθως ορίζεται ως νευρωνική δραστηριότητα και η ψυχομετρική ευφυΐα – η βαθμολογία IQ – που αποτελεί μια έμμεση και ατελή μέθοδο εκτίμησης των βιολογικών πληροφοριών.
Χρησιμοποιώντας διάφορες νευροτεχνολογίες, κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, η έρευνα πρότεινε ότι είναι δυνατόν να τελειοποιηθεί η νευρωνική δραστηριότητα ή η ψυχική ικανότητα. Οι γνωστικές λειτουργίες μπορούν να «ωθηθούν» να λειτουργήσουν πιο αποτελεσματικά και με έναν πιο συγχρονισμένο τρόπο.
Τα άτομα, λοιπόν, μπορούν να αλλάξουν τα αποτελέσματα στα τεστ νοημοσύνης. Ωστόσο, η αλλαγή αυτή ενδεχομένως να μην οφείλεται σε μια πραγματική αλλαγή στη γενική νοημοσύνη, αλλά στο γεγονός ότι τα διαφορετικά τεστ που μπορεί να χρησιμοποιηθούν, μετρούν διαφορετικά σύνολα ικανοτήτων.
Επίσης, ορισμένες ικανότητες είναι πιο σταθερές σε βάθος χρόνου, ενώ άλλες λιγότερο. Μπορεί να έχετε ένα ορισμένο επίπεδο γενικής νοημοσύνης, αλλά είναι σημαντικό το πώς μπορείτε να το χρησιμοποιήσετε. Όταν ετοιμάζετε ένα εγχείρημα, πόσο καλά προγραμματίζετε; Πόσο καλά προσαρμόζετε την αντίδρασή σας, αν δεν πάει καλά; Αυτά τα μη γνωστικά χαρακτηριστικά μπορεί να βελτιωθούν πιο εύκολα από τις γνωστικές ικανότητες».
