Πώς να παρατηρήσετε και να κατανοήσετε τις αλλαγές στη διάθεση των παιδιών ώστε να παρέχετε έγκαιρη υποστήριξη
Από την Αθηνά Γκόρου
Η παιδική ηλικία είναι – απολύτως φυσιολογικά – γεμάτη συναισθηματικά σκαμπανεβάσματα. Ωστόσο, η απώλεια ενδιαφέροντος των παιδιών για δραστηριότητες που συνήθιζαν να απολαμβάνουν και η απόσταση από φίλους, μπορεί να είναι κάτι περισσότερο από μια απλή φάση ανάπτυξης. Επομένως, όταν αυτές οι αλλαγές στη διάθεση και τις συνήθειες είναι έντονες, παραμένουν για μεγάλο διάστημα ή επηρεάζουν σημαντικά την καθημερινότητα του παιδιού, θα πρέπει να διερευνηθεί το ενδεχόμενο της κατάθλιψης.
Η κατάθλιψη είναι πολύπλοκη. Μπορεί να εμφανίζεται ως αυτόνομη ψυχική διαταραχή, γνωστή ως μείζων καταθλιπτική διαταραχή (MDD), αλλά και ως χαρακτηριστικό άλλων διαταραχών, όπως η διπολική διαταραχή και η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD). Τα συμπτώματα της κατάθλιψης ξεπερνούν τη συνεχή κακή διάθεση και την έλλειψη ενέργειας. Μπορούν να περιλαμβάνουν αλλαγές στη συμπεριφορά, προβλήματα στη γνωστική λειτουργία και σωματικά ή φυσικά συμπτώματα.
Συμπτώματα κατάθλιψης στα παιδιά
Το 2021, έως και το 20% των ανηλίκων στις ΗΠΑ ηλικίας 12-17 ετών εμφάνισαν ένα μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο, ενώ τα συμπτώματα της κατάθλιψης στα παιδιά διαφέρουν σε κάποια σημεία σε σχέση με τα συμπτώματα των ενηλίκων, λόγω διαφορετικών σταδίων ζωής. Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να μην δείξει εμφανή απώλεια ενδιαφέροντος για δουλειές όπως ένας ενήλικας που ζει μόνος του. Αντ’ αυτού, τα σημάδια εμφανίζονται συνήθως στα ατομικά ενδιαφέροντα και τη συμπεριφορά του παιδιού.
«Για παράδειγμα», λέει η Dr. Louise Metcalf, ψυχολόγος και ιδρύτρια/CEO του Gheorg, «αν ένα παιδί, που συνήθιζε να παίζει πολύ συχνά ένα παιχνίδι και να το χαίρεται, σταματήσει ξαφνικά να το απολαμβάνει, χωρίς να βρει κάτι άλλο να το αντικαταστήσει και ταυτόχρονα δείχνει εκνευρισμένο, ευέξαπτο ή λυπημένο, ή είναι συναισθηματικά «άδειο», θα πρέπει οι ενήλικες να ανησυχήσουν. Να μπουν στη διαδικασία διερεύνησης των αιτιών της αλλαγής συμπεριφοράς των παιδιών και με τη βοήθεια ειδικών, αν χρειάζεται, να ανιχνεύσουν αν πρόκειται για την αρχή κάποιας διαταραχής ή άλλοι παράγοντες επιδρούν στη συμπεριφορά τους.
Άλλα σημάδια που μπορεί να υποδεικνύουν κατάθλιψη περιλαμβάνουν:
- Ανεξήγητη πτώση στις σχολικές επιδόσεις
- Κακές αναφορές συμπεριφοράς από το σχολείο
- Συχνό κλάμα
- Λιγότερο χρόνο με φίλους
- Υπερβολικό ή ελλιπή ύπνο
- Αίσθηση ότι δεν είναι καλό σε τίποτα ή ότι όλα είναι δικό τους λάθος
- Αδιαφορία για σχολείο, αθλήματα ή άλλες δραστηριότητες που τους ενδιέφεραν παλαιότερα
- Χρήση ουσιών ή άλλες επικίνδυνες συμπεριφορές
- Συχνές συζητήσεις, γράψιμο ή ζωγραφική για θάνατο
- Απόπειρες φυγής από το σπίτι
- Ευερεθιστότητα
- Αλλαγές στην όρεξη
Σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής και Εφηβικής Ψυχιατρικής, τα παιδιά είναι επίσης πιο πιθανό να εμφανίσουν σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκεφάλους και πόνους στο στομάχι.
Εμπόδια στην αναγνώριση
Η αναγνώριση της κατάθλιψης στην παιδική ηλικία είναι δύσκολη λόγω της φυσικής μεταβατικής φάσης, αλλά υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που οδηγούν στο να μην γίνεται αντιληπτή.
Ο σχολικός ψυχολόγος Cyrell Roberson επισημαίνει ότι πολιτισμικές διαφορές επηρεάζουν την αναγνώριση των συμπτωμάτων. «Η έρευνα δείχνει ότι η ευερεθιστότητα στους μέσους λευκούς εφήβους συνδέεται συχνά με κατάθλιψη, ωστόσο, η ίδια συμπεριφορά σε μαύρα και παιδιά από την Λατινική Αμερική συχνά θεωρείται προβληματική, με αποτέλεσμα να μην αναγνωρίζονται τα υποκείμενα προβλήματα και να μένουν χωρίς θεραπεία».
Καθοριστικοί παράγοντες που συνδέονται με την κατάθλιψη στην παιδική ηλικία:
- Θάνατος στην οικογένεια
- Δραματικές αλλαγές στην οικοννομική κατάσταση της οικογένειας, όπως πχ προβλήματα στέγασης
- Οικογενειακή βία ή κακοποίηση
- Εκφοβισμός από συνομηλίκους
Άλλοι παράγοντες που αυξάνουν την πιθανότητα κατάθλιψης είναι:
- Φυσική απαισιοδοξία
- Προβλήματα ύπνου
- Χρόνιες ασθένειες, όπως διαβήτης
- Άλλες ψυχικές διαταραχές, όπως αγχώδεις διαταραχές
- Χρήση ουσιών ή φαρμάκων
- Ανασφαλής προσκόλληση στους κύριους φροντιστές
Η ανασφαλής προσκόλληση χαρακτηρίζεται από άγχος και αβεβαιότητα στις σχέσεις παιδιών-φροντιστών, συχνά λόγω απουσίας, συναισθηματικής απόστασης ή κακοποίησης από τους γονείς.
Συζητώντας με το παιδί για την κατάθλιψη
Αν αναρωτιέστε πότε να μιλήσετε στο παιδί σας για κατάθλιψη, ο Roberson προτείνει να εξετάσετε ερωτήσεις όπως:
- Οι κακές μέρες υπερτερούν των καλών;
- Έχει αϋπνία ή υπερβολικό ύπνο;
- Δυσκολεύεται να ξυπνήσει για το σχολείο;
- Δείχνει κακή συγκέντρωση στο σπίτι ή στο σχολείο;
- Έχει χάσει ενδιαφέρον για συνήθεις δραστηριότητες;
- Απομακρύνεται από οικογένεια και φίλους;
- Χρησιμοποιεί μη υγιείς τρόπους αντιμετώπισης
Αν η απάντηση σε οποιαδήποτε από αυτές είναι «ναι», ίσως είναι ώρα να ξεκινήσει μια συζήτηση για την κατάθλιψη.
«Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν καλύτερα αν κάνουν τα παιδιά να αισθάνονται άνετα να μιλούν για τις σκέψεις τους», λέει η Metcalf. «Μην φοβάστε αν οι σκέψεις του παιδιού είναι σκοτεινές. Πείτε τους ότι είναι φυσιολογικό να αισθάνονται έτσι κάποιες φορές, αλλά όλα τα συναισθήματα περνούν». Έτσι, καθώς τα παιδιά αισθάνονται άνετα να μιλούν για τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους, ανοίγει ο δρόμος για συζήτηση σχετικά με την κατάθλιψη και αναζήτηση επαγγελματικής υποστήριξης.
.
