Του Κωσταντίνου Δούνα

Διευθύνοντος Συμβούλου της LOGISCOOP PANSYFA AEE

Η τυπολογία της κρίσης

Όλοι έχουμε συνειδητοποιήσει ότι οι θεσμικές αλλαγές που έγιναν όπως και αυτές που έπονται, δεν γίνονται ένεκα μίας παροδικής κρίσης, όπου μετά το πέρας θα επανέλθει το φαρμακείο στην προτεραία κατάσταση. Ότι δηλαδή με κάποιον τρόπο θα επιλυθούν τα αίτια που δημιούργησαν την κρίση. Ενδόμυχα αντιλαμβανόμαστε ότι η κρίση ορίζει μία μεταβατική περίοδο  που θα οδηγήσει το φαρμακείο σε ένα άλλο στάτους.

Για να κατανοήσουμε τα αίτια, τις δυνάμεις δηλαδή που επενεργούν στην αλλαγή του στάτους του φαρμακείου θα πρέπει να εξετάσουμε τα φαινόμενα/γεγονότα όχι μόνο εκ της περιγραφής της παρούσας κατάστασης γιατί τότε αντιλαμβανόμαστε το φαίνεστε. Δηλαδή απαντάμε στο ερώτημα «τι είναι». Θα πρέπει να εξεταστούν και εκ της φύσεως τους καθώς και τις αλλαγές που πραγματοποιήθηκαν κατά την διαδρομή σε αυτό που σήμερα είναι. Δηλαδή να κατανοήσουμε το γίγνεσθαι να απαντήσουμε στο «πως έγινε» και είναι αυτό που είναι.

Το φαρμακείο εκ της φύσεως του

Πως απαντάμε στο ερώτημα: το φαρμακείο ως οντότητα είναι μία επιχειρηματική επινόηση ή μία κοινωνική αναγκαιότητα; Την απάντηση την δίνει η σχέση του κρατικού συστήματος υγείας με το φαρμακείο ιστορικά. Καθορίζει το πλαίσιο λειτουργίας/προστασίας με σκοπό το φαρμακείο να καλύψει την ανάγκη υπεράσπισης της υγείας των πολιτών κατά το μέτρο που του αντιστοιχεί ως συγκεκριμένη επιστήμη. Επίσης το κράτος αναλαμβάνει το κόστος της χορήγησης των φαρμάκων και αμοιβής του φαρμακείου κατά το μεγαλύτερο μέρος, διατηρώντας παράλληλα την αυτονομία του ως εταιρική νομική υπόσταση. Συνεπώς το φαρμακείο είναι μέρος του συστήματος υγείας με επιχειρηματικά χαρακτηριστικά και όχι μια επιχειρηματική δραστηριότητα στον τομέα της υγείας. Εκ τούτου προκύπτει και το αδιαίρετο τρισυπόστατο του ρόλου του α)Κοινωνικός β)Επιστημονικός γ)Επιχειρηματικός. Δεν μπορούμε να επιλέξουμε έναν ή δύο ρόλους και να τους αποσπάσουμε από το τρισυπόστατο. Η ιεράρχηση των ενιαίων και αδιαίρετων τριών αυτών ρόλων ορίζει και την κατεύθυνση του. Η σειρά των ρόλων όπως αναφέρεται πηγάζει από την υποστασιοποίηση του δηλαδή από την ανάγκη να υπάρχει. Αφού είναι μία κοινωνική αναγκαιότητα ως πρώτος ρόλος είναι ο κοινωνικός για να διαχειριστεί την υπεράσπιση της υγείας των πολιτών ο δεύτερος ο επιστημονικός, για να μπορεί να πραγματώνει την αποστολή του είναι και ο τρίτος ο επιχειρηματικός για να συνεχίζει να την πραγματώνει. Η ιεράρχηση αυτή ορίζει την κατεύθυνση του φαρμακείου ως ασθενοκεντρική και όχι ως εμπορική. Η εμπορική πλευρά είναι υποστηρικτική της ασθενοκεντρικής κατεύθυνσης και όχι το αντίθετο.  

Η 2^η βιομηχανική επανάσταση αφαιρεί την παραγωγή του φαρμάκου από το φαρμακείο 

Στις αρχές του 19^ου αιώνα είχαμε την εκρηκτική ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων οι οποίες είχαν την δυνατότητα, εκτός των άλλων, να ανακαλύπτουν και να παράγουν νέα φάρμακα, πράγμα το οποίο δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί στο χώρο του φαρμακείου για ευνόητους λόγους (κεφάλαια , υποδομές κλπ). Έτσι λοιπόν το φαρμακείο απώλεσε μία βασική του δραστηριότητα όχι λόγω μιας κακής κυβέρνησης ή λόγω της ισχύος μίας ανταγωνιστικής δραστηριότητας αλλά λόγω της εξέλιξης της τεχνολογίας εκείνης της εποχής. Ωστόσο η απώλεια της εν λόγω δραστηριότητας όχι μόνο δεν απείλησε την βιωσιμότητα του φαρμακείου αλλά απεναντίας το φαρμακείο αναπτύχθηκε ένεκα της  ανάπτυξης του κοινωνικού κράτους σε συνδυασμό με την πληθώρα νέων φαρμάκων. Παρέμεινε λοιπόν στο φαρμακείο η δραστηριότητα της ασφαλούς χορήγησης του φαρμάκου.

Τι σημαίνει 4^η Βιομηχανική Επανάσταση  (4^η Β.Ε.)

Πραγματοποιούνται σημαντικές αλλαγές/ανατροπές που είναι έως και σοκαριστικές στην παραγωγή , στις μεταφορές , στις συναλλαγές, στους κανόνες εργασίας , στις υπηρεσίες υγείας και στο τρόπο της προσωπικής μας ζωής. Οι αλλαγές/ανατροπές είναι προφανές ότι διαμορφώνουν ένα νέο περιβάλλον γενικά αλλά και ειδικότερα στη δραστηριότητα του φαρμακείου.  Το δίδυμο ζεύγος προϊόν και επικοινωνία στο προηγούμενο περιβάλλον που κινούντο οι δραστηριότητες, μετασχηματίζεται σε δίδυμο ζεύγος νέες τεχνολογίες και υπηρεσίες. Τα στοιχεία προϊόν και επικοινωνία δεν παύουν να υπάρχουν αλλά ενσωματώνονται/διαχέονται στο νέο δίδυμο τεχνολογίες και υπηρεσίες που τα υπερβαίνει και τα μετασχηματίζει.   

Οι τρείς βασικοί πυλώνες της 4^ης Β.Ε.

1. Ο τεράστιος αριθμός δεδομένων – bigdata που παράγουμε
2. Η τεράστια υπολογιστική δύναμη των σύγχρονων υπολογιστών
3. Τεχνητή νοημοσύνη

Οι 10 συνιστώσες της 4^ης Β.Ε.

1. Παραγωγή δεδομένων Big Data – Datafication

Κάθε πράξη που εγγράφεται στο διαδίκτυο αφήνει και ένα ψηφιακό ίχνος δηλαδή μία πληροφορία. Η λήψη των αποφάσεων βασίζεται στις πληροφορίες και στην επεξεργασία τους. Το 2015 καταγράφονταν 3.5εκ. μηνύματα ανά λεπτό ενώ το 2016 αυξήθηκαν σε 16 εκ. το λεπτό. Το 90% των δεδομένων έχουν παραχθεί την τελευταία διετία. Η παραγωγή των δεδομένων αυξάνεται εκθετικά. Δεν είναι τυχαίο τα μεγάλα πρόστιμα για την μη συμμόρφωση των επιχειρήσεων με το κανονιστικό πλαίσιο του GDPR.

2. Internet of Things

Όλες οι μηχανές μπορούν να συνδεθούν στο διαδίκτυο, π.χ. ένα πιεσόμετρο, το ψυγείο, διαμορφωμένα ψηφιακά ράφια προϊόντων κλπ. Μέχρι το 2020 η Intel εκτιμά ότι 200δις συσκευές θα είναι συνδεδεμένες στο διαδίκτυο, από  15δις το 2015.

3. Αύξηση ισχύος υπολογιστών

Το I Phone 6 έχει τη ίδια υπολογιστική ισχύ με τους υπολογιστές που είχε η NASA το 1969. Οι κβαντικοί υπολογιστές λειτουργούν με εντελώς διαφορετικό τρόπο, με βάση τη υπέρθεση και τη διεμπλοκή ,θα είναι 100 εκ φορές ταχύτεροι από τους συμβατικούς. Ήδη η IBM παρουσίασε τον πρώτο κβαντικό υπολογιστή και εκτιμάται ότι θα είναι έτοιμος προς εμπορική χρήση την προσεχή διετία.

4. Cloud Computing – Distributing Computing

Εναπόθεση Servers στο νέφος που φιλοξενούν τεράστια δεδομένα με τη δυνατότητα  σύνδεσης από οποιοδήποτε σημείο του κόσμου.

5. Τρισδιάστατος εκτυπωτής φαρμάκου

Έλαβε έγκριση από τον FDA το πρώτο φάρμακο τρισδιάστατης εκτύπωσης , το Spritam για τη επιληψία από την εταιρία Apesia. H εταιρία επένδυσε 35 εκ. ενώ αναμένονται 278 εκ. δολάρια πωλήσεις το 2020 που μπορεί να προσεγγίσουν τα 552 εκ. δολάρια το 2015. Το νέο φάρμακο είναι άμεσα διαλυτό και απευθύνεται σε ανθρώπους με δυσφαγία. Σε έρευνα που έγινε στην Βραζιλία το 35,9% των πολιτών έχει δυσφαγία. Προς το παρόν λειτουργεί σε χώρο παραγωγής και όχι σε χώρο φαρμακείου. Σύντομα αναμένεται η έγκριση και άλλων σκευασμάτων από τον FDA.

6. Block chain

Αξιοπιστία συναλλαγών χωρίς μεσολάβηση τρίτου. Η ταυτότητα των χρηστών εγγράφεται σε πολλαπλά πεδία και οποιαδήποτε συναλλαγή ταυτοποιείται άμεσα. Σε περίπτωση μη αξιόπιστης παρέμβασης η συναλλαγή μπλοκάρεται. Η αποθήκευση δεδομένων σε έναν υπολογιστή μπορούν να τροποποιηθούν με την παρέμβαση ενός προγραμματιστή. Στο Block Chain  η ισχυρή αλγοριθμοποίηση και εγγραφή σε πολλαπλά πεδία της ταυτότητας του χρήστη καθιστά απαγορευτική τη παρέμβαση για αλλοίωση των στοιχείων. Έτσι με συνδυασμό της χρήσης των ανωτέρω συνιστωσών (internet of things , Cloud computing, Block chain, Big data , Datafication)  ένας πολίτης από χώρα της Ε.Ε.  μπορεί να εκτελέσει τη συνταγή του σε φαρμακείο στην Ελλάδα και σε δύο με τρία λεπτά να έχουν κατατεθεί στο λογαριασμό του φαρμακοποιού τα χρήματα από το ασφαλιστικό ταμείο του εν λόγω ασθενή.

7. Τεχνητή νοημοσύνη ΑΙ (Artificial intelligence)

H αλγοριθμοποίηση άτυπων νευρονικών δικτύων  που προσομοιάζουν με την λειτουργία του εγκεφάλου και η εγκατάσταση τους σε υπολογιστές που εκπαιδεύονται και μαθαίνουν ώστε να επεξεργάζονται τεράστια δεδομένα που δεν είναι εύκολο να αποθηκευτούν και να επεξεργαστούν από τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Το 2016 η τεχνολογία IBM Watson analytics κατάφερε να διασταυρώσει 20 εκατομμύρια φακέλους ογκολογίας και να διαγνώσει μία σπάνια μορφή λευχαιμίας. Τα ιατρικά δεδομένα διπλασιάζονται κάθε τριετία. Η εισαγωγή δεδομένων σε υπολογιστές με AI μπορεί να γίνει όχι μόνο με αριθμητικά δεδομένα αλλά με εικόνες, κείμενα, βίντεο, ομιλίες. Μπορούμε εύλογα να φανταστούμε τι δεδομένα μπορούν να συλλεχθούν από τα φαρμακεία προς όφελος του φαρμακείου αλλά και του συστήματος υγείας σχετικά με την πρόληψη  και τη προσήλωση του ασθενή στην φαρμακευτική αγωγή.

Η αναφορά γίνεται στην εποπτευόμενη τεχνητή νοημοσύνη που σημαίνει ότι ο άνθρωπος γνωρίζει πως λειτουργεί και μπορεί να παρέμβει. Δεν αναφερόμαστε στην ισχυρή τεχνητή νοημοσύνη όπου οι μηχανές αποκτούν δικό τους τρόπο σκέψης  μη δυνάμενο να γίνει κατανοητό από τον άνθρωπο και να αυτονομηθούν.

8. Οικονομία της πλατφόρμας

Ο κάτοχος της πλατφόρμας δεν έχει δικά του περιουσιακά στοιχεία. Για παράδειγμα Η Uber είναι η μεγαλύτερη εταιρία μετακινήσεων και δεν διαθέτει ούτε ένα όχημα. Βασίζεται στη δύναμη του πλήθους,  περιουσία της είναι η πλατφόρμα. Η φιλοσοφία είναι η μόχλευση ενός οικοσυστήματος για τη δημιουργία αξίας. Η δουλειά δηλαδή δεν είναι ένα μέρος που πάει κανείς αλλά ένα καθήκον που πρέπει να παραδοθεί. Αντίστοιχο μοντέλο είναι και η πλατφόρμα Airbnb

9. Διανομή φαρμάκων με drones

• Στις ΗΠΑ, η πρώτη μεταφορά φαρμάκων σε μια κλινική μέσω drone είναι πλέον γεγονός. H UPS η οποία δραστηριοποιήται και στην Ελλάδα σε συνεργασία με την Zipline κατασκεύασαν drone ανθεκτικά σε δύσκολες καιρικές συνθήκες. H τεχνολογία δοκιμάστηκε στην Ρουάντα με 150 παραδώσεις ημερησίως εμβολίων και πλάσματος αίματος. To πολυτεχνείο Κρήτης απέσπασε το gold βραβείο «Healthcare  Business Awards 2016» για την μελέτη και πειραματική εφαρμογή μεταφοράς φαρμάκων με drone

10. Πως αντιλαμβάνεται το κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο τις δαπάνες υγείας

Αναγνωρίζει δύο κατηγορίες δαπανών τις παραγωγικές και τις καταναλωτικές κατατάσσοντας τις δαπάνες υγείας (συμπεριλαμβανομένου του φαρμάκου) στις καταναλωτικές και ως εκ τούτου επιχειρεί να εισάγει κανόνες ελεύθερης αγοράς (νεοφιλελευθερισμός) . Αυτό έρχεται σε αντιδιαστολή με το προηγούμενο οικονομικό μοντέλο  που αναγνώριζε και μία τρίτη κατηγορία δαπανών τις αναπαραγωγικές στην οποία και  κατέτασσε τις δαπάνες υγείας (κοινωνικό κράτος-κευνσιανισμός).

H πλήρης εφαρμογή των νέων τεχνολογιών απαιτεί και αντίστοιχο κανονιστικό/νομικό πλαίσιο αλλά την στιγμή που η δυνατότητα υπάρχει σημαίνει ότι θα διαμορφωθεί και το πλαίσιο.

Η 4^η Β.Ε. τείνει να αφαιρέσει την χορηγία του φαρμάκου από το φαρμακείο;

Οι ανωτέρω δυνάμεις διεκδικούν τη χορηγία του φαρμάκου κατά τον τρόπο που οι δυνάμεις της 2^ης Β.Ε. αφαίρεσαν την παραγωγή του φαρμάκου από το φαρμακείο. Όπως επίσης τείνουν να καταργήσουν και υφιστάμενους οργανισμούς. Γιατί να υπάρχει ο ΕΟΠΥΥ (Internet of Things , Τεχνητή Νοημοσύνη , Block Chain , Cloud Computing). Π.Χ. ηλεκτρονικά η συνταγή θα φθάνει από τον γιατρό στο φαρμακείο που επιλέγει ο ασθενής (εφαρμόζεται στην Αγγλία) , ο φαρμακοποιός εκτελεί την συνταγή , η συνταγή ελέγχεται από υπολογιστές με ΑΙ (όχι από κάποιον υπάλληλο του ΕΟΠΥΥ) και μέσω του Block Chain (χωρίς μεσολάβηση διαδικασίας τραπέζης) πληρώνεται ο φαρμακοποιός. Άρα ο ΕΟΠΥΥ θα απορροφηθεί εντός των δομών/υπολογιστών του υπουργείου. Κατά τον αντίστοιχο τρόπο οι ως άνω τεχνολογίες τείνουν  να ακυρώνουν τον λόγο ύπαρξης καταστήματος φαρμακείου. Η διανομή των φαρμάκων μέσω των ταχυμεταφορών θα γίνεται κατ΄οίκον στον ασθενή (βλέπε Amazon)

Πως το φαρμακείο θα καταστεί αναγκαίο στην πολιτεία - Που βρίσκεται η ευκαιρία

Το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών υγείας προκύπτει από την μη πρόληψη και μη προσήλωση στην φαρμακευτική αγωγή, με βασική αναφορά εκτός των άλλων τις χρόνιες παθήσεις. Η ανάγκη αυτή της πολιτείας συνιστά και την ευκαιρία του φαρμακείου

 Από τη «μαγική» δύναμη που απελευθερώνει η εφαρμογή των υπηρεσιών φροντίδας υγείας

1. Ωφελείται ο πολίτης
2. Ωφελείται το σύστημα υγείας
3. Ωφελείται ο φαρμακοποιός
4. Ωφελείται ο Γιατρός
5. Ωφελούνται οι εταιρίες με τα ανάλογα προϊόντα

Ο ρόλος αυτός συνάδει με την φύση του φαρμακείου, καθιστώντας το αναγκαίο και είναι αποδεκτός από όλο το φάσμα των πολιτικών πεποιθήσεων.  Μπορεί λοιπόν να μεταβάλλονται οι δραστηριότητες του φαρμακείου αλλά ο λόγος ύπαρξης του παραμένει ο ίδιος (υπεράσπιση/φροντίδα της υγείας των πολιτών)  

Οι ανεπάρκειες της τεχνητής νοημοσύνης και το αναντικατάστατο  της συναισθηματικής νοημοσύνης στην φροντίδα υγείας

Οι άνθρωποι έχουν κοινά φυσικά χαρακτηριστικά (δύο χέρια , δύο πόδια κλπ) αλλά ο κάθε ένας είναι μοναδικός ο κάθε ένας στο σχηματισμό των κοινών χαρακτηριστικών, δηλαδή διαφέρουμε κατά το πρόσωπο και τον σωματότυπο. Αντίστοιχα και τα στοιχεία της προσωπικότητας, ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός ως προς την συμπεριφορά του (τι κάνει, πως το αντιλαμβάνεται , πως το κάνει κλπ) και συνεπώς απαιτεί διαφορετική διαχείριση για τη παρακίνηση ως προς τη πρόληψη και προσήλωση στην φαρμακευτική αγωγή όπου η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να το διαχειριστεί διότι τα συναισθήματα δεν αλγοριθμοποιούνται. Συνεπώς η παρακίνηση του ασθενή για πρόληψη και προσήλωση είναι θέμα συναισθηματικής νοημοσύνης  

Προϋποθέσεις για την αξιοποίηση της ευκαιρίας

• Να κατανοήσουμε αυτό που είμαστε
• Να αντιληφθούμε ποιες είναι οι δυνάμεις που κινούν τις εξελίξεις
• Διαμόρφωση στρατηγικής με βάση τον ρόλο (εκ της ανάγκης ύπαρξης του φαρμακείου) και τα νέα δεδομένα
• Χρησιμοποιούμε τις νέες τεχνολογίες δεν μας αξιοποιούν
• Το φαρμακείο να διαμορφώσει το δικό του Marketing

Δεν είναι τις παρούσης να γίνει μια διεξοδική προσέγγιση στο Marketing του φαρμακείου. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα εξής: 

Για την παρακίνηση του ασθενούς ο πελάτης του φαρμακείου δεν μπορεί να θεωρείται καταναλωτής αλλά άνθρωπος με σώμα, πνεύμα, καρδιά και ψυχή, πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ολοκληρωμένη οντότητα.

Στο φαρμακείο ελλείψει του δικού του marketing υιοθετούνται εργαλεία, μεθοδολογίες και πρακτικές  του καταναλωτικού marketing. Όμως το καταναλωτικό Marketing  αντί να ανακαλύπτει ανάγκες δημιουργεί ανάγκες όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Κότλερ στο βιβλίου του MARKETING 3. Συνεπώς δεν συνάδει με την αποστολή του φαρμακείου. Εκ των ανωτέρω το φαρμακείο δεν έχει τη μορφή Β2C (business to customer) αλλά Η2Η (άνθρωπος προς άνθρωπο)

Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος «Πρωταγόρας»   

Κωνσταντίνος Δούνας