Το θέμα της υποαναφοράς της κίτρινης και –πολύ περισσότερο- της λευκής κάρτας δεν είναι ένα ελληνικό φαινόμενο. Είναι παγκόσμιο. Ωστόσο αυτό δεν μπορεί να δικαιολογήσει κανέναν για την άγνοια ή την αδιαφορία στο θέμα της συμπλήρωσής τους καθώς τελικά η κίτρινη και η λευκή κάρτα βοηθούν τον ασθενή κατά κύριο λόγο, φέρνοντας στην επιφάνεια πληροφορίες για την ασφαλή χρήση φαρμάκων και ιατροτεχνολογικών συσκευών αλλά και τους επαγγελματίες υγείας όπως και τις παρασκευάστριες εταιρείες.

Ο κ. Γεώργιος Παπαζήσης Ψυχίατρος, Αναπληρωτής Καθηγητής Φαρμακολογίας - Κλινικής Φαρμακολογίας στο εργαστήριο Κλινικής Φαρμακολογίας του τμήματος Ιατρικής Α.Π.Θ. και η κ. Αθανασία Παππά, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Αντιρευματικού Αγώνα (EΛ.Ε.ΑΝ.Α.) μιλούν στο DailyPharmaNews για το σοβαρό αυτό ζήτημα

Γεώργιος Παπαζήσης, Αν. Καθηγητής Φαρμακολογίας-Κλινικής Φαρμακολογίας του τμήματος Ιατρικής Α.Π.Θ.

Κύριε Παπαζήση, τι είναι η κίτρινη και τι η λευκή κάρτα;

Γ.Π.: Οι κάρτες αυτές, η κίτρινη και η λευκή αφορούν τον επίσημο τρόπο με τον οποίο μπορεί να γίνει η αναφορά ύποπτων ανεπιθύμητων ενεργειών που σχετίζονται με φάρμακα ή ιατροτεχνολογικά προϊόντα και συσκευές αντίστοιχα. Η λευκή κάρτα δεν είναι ακόμη τόσο γνωστή όσο η κίτρινη κάρτα, επειδή όμως τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα αυξάνονται διαρκώς, θα μπει περισσότερο στη  ζωή μας. Να σημειωθεί ότι το πεδίο της ασφάλειας των ιατροτεχνολογικών προιόντων (medical devices) υπολείπεται όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως.  Είναι κοινός τόπος ότι κάτι που θα απασχολήσει τα επόμενα χρόνια την ιατρική κοινότητα θα είναι ακριβώς η ασφάλεια των ιατροτεχνολογικών προϊόντων καθώς ήδη έχει ξεκινήσει να συζητείται στα μεγάλα συνέδρια της φαρμακοεπαγρύπνησης. Επειδή όμως δεν γνωρίζουμε αρκετά γι’ αυτές τις συσκευές και δεν υπάρχει ακόμη η σχετική κουλτούρα για τα πιθανά προβλήματα υγείας από τη χρήση τους, υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος, σε σχέση με τη χρήση της κίτρινης κάρτας.

Η κίτρινη και η λευκή κάρτα λοιπόν αποτελούν φόρμες αναφοράς ανεπιθύμητων δράσεων,  έντυπες ή ηλεκτρονικές, τις οποίες μπορούν να συμπληρώσουν όλοι οι εμπλεκόμενοι στη χρήση ενός φαρμάκου ή μίας συσκευής. Η αναφορά αυτή της ανεπιθύμητης αποστέλλεται στον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων για να καταχωρηθεί επίσημα.

Την κίτρινη κάρτα μπορεί να συμπληρώσουν όλοι. Φυσικά ο θεράπων ιατρός αλλά και  ο φαρμακοποιός ή ένας νοσηλευτής που μπορεί να σχετίζεται με τη λήψη του φαρμάκου, ή γενικότερα οποιοδήποτε επαγγελματίας υγείας. Εννοείται ότι μπορεί να τη συμπληρώσει ο ίδιος ο ασθενής αλλά και οι συγγενείς του όπως επίσης και οι φαρμακευτικές εταιρείες, δηλαδή οι κάτοχοι άδειας κυκλοφορίας του προϊόντος.

Βλέπουμε τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα να υπάρχει μία κινητικότητα για το συγκεκριμένο θέμα τόσο από πλευράς Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων όσο και από πλευράς ασθενών όπως αυτή εκφράζεται από ορισμένους Συλλόγους τους. Ποια είναι όμως στην πραγματικότητα η κατάσταση;

Γ.Π.: Γενικά υπάρχει ένα παγκόσμιο πρόβλημα που έχει να κάνει με το συγκεκριμένο ζήτημα, η λεγόμενη «υποαναφορά». Το ποσοστό των ανεπιθύμητων ενεργειών που αναφέρεται επισήμως είναι πάρα πολύ μικρό. Υπάρχουν δεδομένα που λένε ότι λιγότερο από 10% των σοβαρών ανεπιθύμητων ενεργειών καταγράφεται επίσημα. Είναι λοιπόν ένα πρόβλημα που δεν εντοπίζεται μόνο στην Ελλάδα αλλά υπάρχει και καταγράφεται σε διεθνές επίπεδο.

Υπάρχουν διάφοροι λόγοι που μπορούν να δώσουν μία εξήγηση για τους λόγους αυτής της υποαναφοράς. Θα έλεγα πάντως ότι συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές χώρες το ποσοστό των αναφορών που γίνεται στη χώρα μας δεν υπολείπεται σημαντικά. Αυτά τα δεδομένα υπάρχουν στη βάση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει πρόβλημα. Ο αριθμός των αναφορών είναι μικρός. Τα στοιχεία αυτά τα έχει ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων και είναι υποχρεωμένος να τα αναφέρει στον ΠΟΥ. Μιλάμε για μερικές εκατοντάδες αναφορών εκ μέρους ιατρών/ασθενών και λίγες χιλιάδες αν συμπεριλάβουμε τις φαρμακευτικές εταιρίες συνολικά κάθε χρόνο. Το θετικό είναι ότι τα τελευταία χρόνια αυξάνεται ο αριθμός των κίτρινων καρτών.

Κυρίως είπατε ότι κίτρινη κάρτα συμπληρώνουν οι φαρμακευτικές εταιρείες, οι επαγγελματίες υγείας, οι ίδιοι οι ασθενείς ή συγγενείς τους; Μπορούν και οι φροντιστές ασθενών να συμπληρώσουν εκ μέρους τους κίτρινη κάρτα;

Γ.Π.: Ναι και οι φροντιστές μπορούν να συμπληρώσουν την κίτρινη κάρτα ασθενούς ή και άνθρωποι που τους εκπροσωπούν, όπως ένας δικηγόρος που εκπροσωπεί ασθενή ή ο σύλλογος ασθενών. Πρακτικά δεν υπάρχει περιορισμός γιατί έτσι κι αλλιώς μία αναφορά που αποστέλλεται επίσημα στον ΕΟΦ θα υποστεί επεξεργασία από τους υπεύθυνους του Τμήματος Φαρμακοεπαγρύπνησης του Οργανισμού οι οποίοι θα κρίνουν εάν χρειάζονται περισσότερες πληροφορίες, οπότε σε αυτήν την περίπτωση θα επικοινωνήσουν με αυτόν που έστειλε την κάρτα. Πρέπει να επισημάνουμε ότι αυτός που στέλνει την κάρτα οφείλει να αναφέρει τα στοιχεία του, μεταξύ των οποίων ένα τηλέφωνο και ένα email επικοινωνίας. Αυτό χρειάζεται ώστε να έχει ο ΕΟΦ τη δυνατότητα ακριβώς να επικοινωνήσει με τον αποστολέα για να λάβει περισσότερες πληροφορίες, όσον αφορά στην αναφερόμενη ή στις αναφερόμενες ανεπιθύμητες δράσεις. Παρότι υπάρχει αυτή η αναφορά των στοιχείων θα πρέπει να τονίσουμε ότι οι κίτρινες κάρτες ανωνυμοποιούνται και άρα μόνο ο ΕΟΦ γνωρίζει ποιος έχει κάνει την αναφορά. Προφανώς δεν δικαιούται να δώσει κάποιο στοιχείο παραπάνω και δεν τον ενδιαφέρει να δώσει κάποιο στοιχείο παραπάνω. Τους ρυθμιστικούς Οργανισμούς τους ενδιαφέρει μόνο η ανεπιθύμητη δράση και η ασφάλεια των ασθενών και τίποτε παραπάνω. Καταγράφονται απλά για στατιστικούς λόγους τα στοιχεία προέλευσης της αναφοράς. Για το εάν δηλαδή είναι ασθενής, είναι επαγγελματίας υγείας, είναι φαρμακευτική εταιρία ώστε να ξέρουν που θα πρέπει να στοχεύσουν περισσότερο.

Οι κύριοι λόγοι μη αναφοράς της κίτρινης κάρτας ποιοι είναι;

Γ.Π.: Πρέπει καταρχήν να σκεφτούμε σε ποιους αναφερόμαστε. Αναφερόμαστε στους ασθενείς ή στους επαγγελματίες υγείας; Ένας βασικός λόγος για τον επαγγελματία είναι η έλλειψη χρόνου. Δεν αποτελεί βέβαια δικαιολογία αυτό. Η έλλειψη κινήτρου, η απάντηση στο ερώτημα «γιατί να το κάνω αυτό;» ή «τι όφελος υπάρχει;» ή «θα δοθεί σημασία στην αναφορά που έστειλα ή θα καταχωνιαστεί στο συρτάρι κάποιου γραφείου και κανείς δεν θα ασχοληθεί με αυτήν;» είναι σίγουρα θέματα που παίζουν το ρόλο τους. Από την άλλη ωστόσο υπάρχει στο μυαλό πολλών επαγγελματιών υγείας ότι «άσκοπα θα το κάνω και κανείς δεν θα το αξιοποιήσει», κάτι όμως που επαναλαμβάνω ότι δεν ισχύει.

Υπάρχει επίσης πιθανώς ένας φόβος μη έκθεσης. Μπορεί κάποιος να σκεφτεί «να μη στείλω μία ανεπιθύμητη ενέργεια για να μην εκθέσω την εταιρεία που έχει το προϊόν που παρουσιάζει την ανεπιθύμητη ενέργεια». Να φοβηθεί ότι με την αποστολή της κίτρινης κάρτας θα εκθέσει μία εταιρεία. Ο ασθενής επίσης μπορεί να φοβηθεί να μην εκθέσει τον ιατρό του. Υπάρχει και αυτός ο φόβος ως ένας λόγος για τη μη υποβολή αναφοράς.

Και βέβαια σημαντικό κομμάτι είναι η έλλειψη ενημέρωσης όλων σε ό,τι αφορά την ύπαρξη και την αξία συμπλήρωσης της αναφοράς αλλά και εκπαίδευσης στη συμπλήρωσή και αποστολή της.  Γι’ αυτό και γίνεται σχετική καμπάνια ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης από τους αρμόδιους φορείς, τα ΜΜΕ και τους Συλλόγους Ασθενών.

Πόσο εύκολη διαδικασία είναι η συμπλήρωση της κίτρινης κάρτας ως διαδικασία και από πλευράς χρόνου;

Γ.Π.: Πρακτικά εξαρτάται από το πόση πληροφορία θέλεις να δώσεις. Μπορεί να πάρει από λίγα λεπτά μέχρι και περισσότερο εάν θέλεις να καταγράψεις αναλυτικά ένα ιστορικό. Είναι λοιπόν σχετικό. Εάν όμως κάποιος έχει τη διάθεση να το κάνει δεν είναι τόσο χρονοβόρα διαδικασία ώστε να αποτελεί ο χρόνος ανασταλτικό παράγοντα.

Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος του φαρμακοποιού στη συμπλήρωση της κίτρινης κάρτας σε σχέση με τον ιατρό και τους άλλους επαγγελματίες υγείας;

Γ.Π.: Πολύ σημαντικός, θα έλεγα κομβικός. Είναι το ίδιο σημαντικός με το ρόλο που έχει ο θεράπων γιατρός γιατί γνωρίζουμε ότι υπάρχει η κουλτούρα στη χώρα μας της ιδιαίτερα στενής σχέσης του ασθενή με τον φαρμακοποιό του. Ο φαρμακοποιός μπορεί να διαθέτει περισσότερο χρόνο για να επικοινωνήσει με τον ασθενή από εκείνον που διαθέτει ο γιατρός. Γι’ αυτό και η ευαισθητοποίηση των φαρμακοποιών στο συγκεκριμένο θέμα είναι ιδιαίτερα σημαντική και κρίσιμη.

Τα τελευταία χρόνια υπήρξε προσπάθεια σε διεθνές επίπεδο να εμπλακεί περισσότερο ο ασθενής στη διαδικασία συμπλήρωσης της κίτρινης κάρτας. Έχει βοηθήσει αυτό; Ποια είναι τα στοιχεία που έχετε από άλλες χώρες αλλά και για την Ελλάδα ;

Γ.Π.: Η αλήθεια είναι πως είναι ένα σημαντικό βήμα να μπορούν πλέον παντού σε όλες τις χώρες και οι ασθενείς να μπορούν να συμπληρώνουν την κίτρινη κάρτα. Μάλιστα οι μελέτες δείχνουν ότι οι αναφορές που γίνονται από τους ασθενείς είναι ποιοτικά    το ίδιο καλές σε σχέση με εκείνες των ιατρών. Πολλοί στην αρχή έλεγαν ή και σήμερα ακόμη σκέφτονται «μα ο ασθενής δεν ξέρει και δεν μπορεί να περιγράψει σωστά μία ανεπιθύμητη ενέργεια’. Όχι, αντιθέτως φαίνεται ότι αυτός που βίωσε την ανεπιθύμητη δράση επιθυμεί να μεταφέρει όσο το δυνατόν περισσότερη πληροφορία σε σχέση με τον γιατρό που μπορεί να είναι πιο συνοπτικός. Σίγουρα επομένως αυτό ήταν ένα πολύ θετικό βήμα που οδηγεί σε αύξηση των αναφορών.

Ποιο είναι το βασικό πλεονέκτημα που έχουν οι ασθενείς συμπληρώνοντας την κίτρινη κάρτα;

Γ.Π.: Κοιτάξτε δεν μπορούμε να το δούμε αυστηρά από την άποψη ενός ατομικού οφέλους. Δεν είναι «έστειλα την κάρτα, θα κερδίσω κάτι». Οι ασθενείς πρέπει να αντιληφθούν ότι αυτό γενικότερα αφορά στην ασφαλή χρήση των φαρμάκων και εφόσον μιλάμε για ασφαλή χρήση φαρμάκων μιλάμε ευρύτερα για την ασφάλεια του ασθενή. Όχι άμεσα του ίδιου που συμπληρώνει την κάρτα αλλά από τη στιγμή που θα συσσωρευτούν τέτοια δεδομένα και θα έχουμε μία καλύτερη εικόνα για τις πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες, αυτό θα βοηθήσει στην ενίσχυση της ασφαλείας των ασθενών που το χρησιμοποιούν. Βέβαια όταν μιλάμε για σοβαρή ανεπιθύμητη ενέργεια που πιθανώς έχει υποστεί ο ασθενής που κάνει την αναφορά, μία σοβαρή βλάβη που θα τεκμηριωθεί ότι προκλήθηκε από το φάρμακο, αυτό είναι ένα στοιχείο για τον συγκεκριμένο ασθενή να κατοχυρώσει ότι υπέστη τη συγκεκριμένη βλάβη. Δεν λέμε ότι αυτό θα είναι ένα στοιχείο για τη χρήση ένδικων μέσων που απαραίτητα πρέπει να γίνουν προς αυτόν το σκοπό, αλλά σίγουρα ισχυροποιεί τη θέση του ασθενή. Και αυτό θα πρέπει να το λάβουν υπόψιν τους και οι γιατροί οι οποίοι πολλές φορές δεν υπολογίζουν σωστά την πιθανή ανεπιθύμητη ενέργεια και τη βλάβη που μπορεί να υποστεί ο ασθενής ή αποφεύγουν να την αναφέρουν επισήμως. Επομένως εάν οι ασθενείς είναι περισσότερο ευαισθητοποιημένοι και κάνουν τις αναφορές, αυτό τελικά θα ωθεί και τους ίδιους τους γιατρούς και τους υπόλοιπους επαγγελματίες υγείας να αυξήσουν και αυτοί το ποσοστό των αναφορών τους. Δεν γίνεται μία σοβαρή ανεπιθύμητη ενέργεια να την έχει καταγράψει και να την έχει αποστείλει ο ασθενής στον ΕΟΦ και να μην το έχει κάνει ο γιατρός.  Δεν επιτρέπεται αυτό.

Μιλήσαμε για τους επαγγελματίες υγείας, για τους ασθενείς και τους φροντιστές. Οι εταιρείες ενδιαφέρονται για το θέμα;

Γ.Π.: Όλες οι μεγάλες εταιρείες έχουν τμήματα φαρμακοεπαγρύπνησης. Ιδιαίτερα οι εταιρείες που τρέχουν κλινικές μελέτες είναι υποχρεωμένες να έχουν τμήμα φαρμακοεπαγρύπνησης καθώς πολλές ανεπιθύμητες ενέργειες εμφανίζονται στις κλινικές μελέτες, οπότε η εταιρεία που πραγματοποιεί την κλινική μελέτη είναι υποχρεωμένη να τις αναφέρει. Αν δούμε αναλογικά τα νούμερα των αναφορών, το μεγαλύτερο ποσοστό των κίτρινων καρτών προέρχεται από τις εταιρείες.

Υπάρχουν ωστόσο και εταιρείες που δεν έχουν τμήμα φαρμακοεπαγρύπνησης…

Γ.Π.: Μπορεί να υπάρχουν εταιρείες που να μη το λειτουργούν όπως πρέπει από την άποψη ότι κάποιες εταιρείες που δεν τρέχουν κλινικές μελέτες και εμπορεύονται μόνο προϊόντα στην αγορά, που μπορεί να εμφανίσουν κάποια ανεπιθύμητη ενέργεια. Αλλά αυτές οι εταιρείες θα πρέπει να πάρουν την πληροφορία από τον γιατρό. Ο γιατρός ή ο ασθενής ή ο φαρμακοποιός θα παρατηρήσει την ανεπιθύμητη δράση και θα την αναφέρει στην εταιρεία. Εφόσον της γίνει αναφορά, ναι, στη συνέχεια η εταιρεία θα πρέπει να προχωρήσει στην καταγραφή και στην αποστολή της κάρτας προς τον ΕΟΦ. Αλλά από κάπου θα πρέπει να πάρει την πληροφορία.

Τι μπορούμε να κάνουμε ως χώρα για να αυξήσουμε τη χρήση της κίτρινης κάρτας; Υπάρχουν κάποιες πρακτικές από άλλες χώρες τις οποίες θα μπορούσαμε και εμείς να εφαρμόσουμε;

Γ.Π.: Δύο πράγματα μπορούμε να πούμε απαντώντας σε αυτό το ερώτημα. Το πρώτο είναι να ενισχύσουμε αυτή την προσπάθεια ενημέρωσης για τη χρήση της κίτρινης και της λευκής κάρτας και της μεγαλύτερης εκπαίδευσης των επαγγελματιών υγείας, αλλά και των ασθενών για το πώς πρέπει να συμπληρώνουν την κάρτα.

Το δεύτερο έχει να κάνει με την προσπάθεια που υπάρχει σε πολλές χώρες του εξωτερικού για αναζήτησης και άλλων τρόπων μέσω των οποίων θα λάβουμε πληροφορία για ανεπιθύμητες ενέργειες, δηλαδή και άλλων πηγών εκτός της κίτρινης κάρτας. Τέτοιες πηγές θα μπορούσαν να είναι κάποιες εφαρμογές στο κινητό ώστε να έχει πιο εύκολη πρόσβαση ο χρήστης για να κάνει την αναφορά. Όλοι είναι εξοικειωμένοι με τα κινητά τηλέφωνα και παίζουν με τις εφαρμογές τους, οπότε μία εφαρμογή που θα ήταν φιλική προς τον χρήστη για τη συλλογή της πληροφορίας, θα ήταν πολύ χρήσιμη στην προσπάθεια αύξησης της πληροφορίας σε αυτό το θέμα των ανεπιθύμητων ενεργειών των φαρμάκων και των ιατροτεχνολογικών προϊόντων.

Γενικότερα υπάρχει μία τάση πλέον να αναζητούνται αναφορές ανεπιθύμητων ενεργειών ακόμη και από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Χρησιμοποιώντας τεχνικές στις μηχανές αναζήτησης, γίνεται προσπάθεια να αντληθούν πληροφορίες οι οποίες εντοπίζονται για παράδειγμα στο twitter και στο facebook. Εντοπίζονται λέξεις – κλειδιά από χρήστες οι οποίες πιθανόν να αναφέρονται σε ανεπιθύμητες ενέργειες. Δηλαδή προσπαθούμε με κάθε τρόπο, επειδή ξέρουμε αυτό το πρόβλημα των υποαναφορών να αντλήσουμε πληροφορίες όσον αφορά το φάρμακο και από άλλες πηγές.

Επειδή έχετε την εικόνα των εξελίξεων σε αυτό το θέμα, της φαρμακοεπαγρύπνησης και στην υπόλοιπη Ευρώπη, βλέπετε κάποιες ενέργειες να έρχονται το επόμενο διάστημα που να διευκολύνουν όλη αυτήν την προσπάθεια εδώ στην Ελλάδα;

Γ.Π.: Υπάρχει ένα κέντρο στο Lareb στην Ολλανδία που ασχολείται ιδιαίτερα με τους ασθενείς και προσπαθεί να εξειδικεύσει ίσως μία κάρτα που να αναφέρεται στον ασθενή, που να είναι πιο εύχρηστη από τον ασθενή. Και βέβαια υπάρχει και η προσπάθεια που προαναφέραμε, εκμετάλλευσης των νέων τεχνολογιών, μαζικότερων δεδομένων από το διαδίκτυο, έτσι ώστε να αντληθούν περισσότερες πληροφορίες όσον αφορά τις ανεπιθύμητες.

Θα μπορούσε να υπάρχει μία εφαρμογή η οποία να συλλέγει πληροφορίες μέσα από τις διάφορες συνομιλίες που κάνουν οι ασθενείς γι’ αυτό το θέμα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως στο facebook;

Γ.Π.: Έχουμε κάνει μία προσπάθεια με το Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής από την Ιατρική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου που διαθέτει άτομα τα οποία είναι εξαιρετικά εξειδικευμένα στο κομμάτι των υπολογιστών. Έχουμε δύο εργασίες, μία με προσπάθεια άντλησης δεδομένων από το Twitter, το φαίνεται όμως ότι δεν αποτελεί την πλέον αξιόπιστη πηγή και μία προσπάθεια άντλησης πληροφοριών με big data, από τα analytics της Google. Ναι, μπορεί να γίνει μία τέτοια εφαρμογή, δεν είναι εύκολο, αλλά μπορεί να γίνει προσπάθεια να αντληθούν πληροφορίες μέσα από τέτοιου είδους συνομιλίες. Απλά σκεφτείτε ποιες είναι οι δυσκολίες σε αυτήν την περίπτωση. Οι συνομιλίες είναι προσωπικές, όταν μιλάμε για κλειστές ομάδες. Άρα πως θα έχουμε πρόσβαση σε μία συνομιλία που γίνεται σε μία ομάδα χρηστών στο facebook; Ενώ τα tweets δημοσιοποιούνται. Η πληροφορία από την Google είναι επίσης δημόσια.

Η κινητοποίηση των Συλλόγων ασθενών πόσο σημαντική είναι για εσάς;

Γ.Π.: Νομίζω είναι ιδιαίτερα σημαντική η ενεργός συμμετοχή και η κινητοποίηση των Συλλόγων Ασθενών γιατί αυτοί είναι που έρχονται σε άμεση επαφή με τους ασθενείς, υπάρχει τακτική επαφή μεταξύ τους και αυτό σίγουρα παίζει αποφασιστικό ρόλο.

Αθανασία Παππά, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Αντιρευματικού Αγώνα (EΛ.Ε.ΑΝ.Α.)

Κυρία Αθανασία Παππά, είστε πρόεδρος στην ΕΛΕΑΝΑ, έναν Σύλλογο Ασθενών που ίσως είναι εκείνος που έχει κινητοποιηθεί περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο για το θέμα της συμπλήρωσης της κίτρινης κάρτας. Πόσο καιρό ασχολείστε με αυτό το θέμα;

Α.Π.: Τα τρία τελευταία χρόνια ασχολούμαστε με το θέμα, από τότε που αντιληφθήκαμε και μας εξήγησαν και οι αρμόδιοι επιστήμονες τη σημαντικότητα της συμπλήρωσης της αναφοράς των ανεπιθύμητων ενεργειών. Πριν ομολογώ ότι δεν την ξέραμε ούτε και εμείς στο Σύλλογο, πόσο μάλλον οι ασθενείς που εκπροσωπούμε.

Αυτό που βλέπουμε είναι η δυσκολία της συμπλήρωσής της. Εμείς διοργανώνουμε τα τελευταία τρία χρόνια διάφορες δράσεις ενημέρωσης σε όλη την Ελλάδα και επισημαίνουμε τη σημασία της κίτρινης κάρτας και της αναφοράς. Επίσης ζητάμε κάθε φορά που πάμε να κάνουμε οποιαδήποτε ημερίδα ο ΕΟΦ να μας ενισχύσει με κίτρινες κάρτες ώστε την ώρα που έρχεται ο οποιοσδήποτε στην εκδήλωσή μας, ασθενής ή όχι, για να παρακολουθήσει την ημερίδα να μπορούμε μαζί με το δικό μας έντυπο υλικό να μοιράσουμε και την κίτρινη κάρτα. Στο τέλος μάλιστα τον ρωτάμε, εάν του είναι εύκολο, αφού την έχει μπροστά του και τη βλέπει, να τη συμπληρώσει και αυτό που εισπράττουμε είναι ότι η συμπλήρωσή της είναι δύσκολη.

Σε τι συνίσταται αυτή η δυσκολία;

Α.Π.: Έχει ερωτήσεις τις οποίες δεν μπορεί να τις συμπληρώσει ο ασθενής. Προσπαθούμε να πούμε στον ασθενή να συμπληρώσει τα πιο σημαντικά από αυτά που του ζητούνται στην κάρτα και να τονίσουμε ότι δεν είναι απαραίτητο να συμπληρώσει τα πάντα. βλέπουμε όμως μία αντίδραση από τον ασθενή που έχει να κάνει και με μία ενοχή και ένα φόβο. Δηλαδή ο ασθενής μπορεί να νοιώθει ένοχος εκείνη την ώρα ότι έχει πάρει ένα λάθος φάρμακο, μπορεί επίσης να νοιώθει ότι εκείνη την ώρα στρέφεται ενάντια στον γιατρό που του χορήγησε αυτή τη θεραπεία, μπορεί να νοιώθει ενοχή πιστεύοντας ότι ίσως να φταίει και ο ίδιος για την ανεπιθύμητη ενέργεια. Έχουμε δει κάποιους ασθενείς που μπορεί να παίρνουν κάποια αντιβίωση μόνοι τους, χωρίς τη συμβουλή γιατρού ή μπορεί να λαμβάνουν κάποιο ΜΥΣΥΦΑ για το οποίο δεν έχουν ενημερώσει τον θεράποντα και το οποίο ωστόσο κάνει αλληλεπιδράσεις με τα φάρμακα που τους έχει συνταγογραφήσει, συνεπώς φοβούνται να αναφέρουν μια ύποπτη ανεπιθύμητη.

Αναφερθήκατε στο θέμα της πρόσβασης των ασθενών στην κίτρινη κάρτα. Η δυνατότητα συμπλήρωσής της σε ηλεκτρονική μορφή δεν βοηθά σε αυτό;

Α.Π.: Μπορεί βεβαίως να συμπληρωθεί και ηλεκτρονικά και αυτό βοηθά αλλά ειδικά στην περιφέρεια έχουμε ανθρώπους  που δεν έχουν την πρόσβαση να μπουν να τη συμπληρώσουν ηλεκτρονικά ή δεν ξέρουν το site. Ακόμη όμως κι εάν το γνωρίζουν χρειάζεται σε πολλές περιπτώσεις να βρίσκεται κάποιος δίπλα τους, να τους δώσει οδηγίες για το πώς να συμπληρώσουν την κάρτα. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν είναι εξοικειωμένοι στο να χειρίζονται τις νέες τεχνολογίες. Πολλοί ασθενείς είναι κάποιας ηλικίας. Δεν είναι όλοι νέοι. Μιλάμε για ηλικιωμένους που ζουν σε χωριά της Ελλάδας.

Η δυνατότητα συμπλήρωσης της κίτρινης κάρτας από ασθενείς είναι κάτι νέο…

Α.Π.: Τα 3-4 τελευταία χρόνια το γνωρίζουμε

Και προφανώς αυτός ήταν και ένας λόγος που ασχοληθήκατε και εσείς ως ΕΛΕΑΝΑ με το συγκεκριμένο θέμα. Τι έχετε καταφέρει μέχρι σήμερα σε αυτήν σας την προσπάθεια;

Α.Π.: Βλέπουμε μία γενική ευαισθητοποίηση, όχι μόνο των ασθενών μας και του γενικού πληθυσμού αλλά και των φαρμακευτικών εταιρειών όπως και των επαγγελματιών υγείας καθώς είναι ένα ζήτημα που μπαίνει όλο και πιο συχνά στη θεματολογία των συνεδρίων.

Ξέρετε, είχαμε δεχτεί μία αρνητική κριτική στο παρελθόν στη βάση του «γιατί ασχολείστε με την κίτρινη κάρτα τη στιγμή που τρέχουν διάφορα σημαντικά θέματα για τους ασθενείς που έχουν να κάνουν με το κόστος των φαρμάκων, την πρόσβαση κτλ». Ωστόσο δεν μείναμε σε αυτό. Συνεχίσαμε και τρέξαμε και το κυνηγήσαμε, ως θέμα γιατί πιστέψαμε ότι έπρεπε να το κάνουμε. Βλέπουμε ότι οι αναφορές που γίνονται πλέον όλο και αυξάνονται.

Έχετε μία εικόνα για το επίπεδο της αύξησης των αναφορών από τους ασθενείς σας;

Α.Π.: Η δική μας εικόνα είναι ότι έχει περίπου διπλασιαστεί ο αριθμός των αναφορών των κίτρινων καρτών από τους δικούς μας ασθενείς τα τελευταία χρόνια, κάτι που το βλέπουμε από τους ασθενείς μας που μας παίρνουν τηλέφωνο και μας ρωτάνε ειδικά, όσοι δεν έχουν ηλεκτρονική πρόσβαση, εάν θα μπορούσαμε να τους στείλουμε μία κίτρινη κάρτα για να τη συμπληρώσουν ή εάν θα μπορούσαμε να τους βοηθήσουμε στη συμπλήρωσή της, κάτι που ούτε καν είχαν στο μυαλό τους πριν. Δεν γνωρίζουμε όμως τα επίσημα νούμερα που να επιβεβαιώνουν την εικόνα μου

Υπάρχει στο μυαλό σας η δημιουργία μίας τηλεφωνικής υπηρεσίας που να βοηθά τους ασθενείς στη συμπλήρωση της κίτρινης κάρτας;

Α.Π.: Είναι κάτι που ήδη το προσφέρουμε για τους ασθενείς που είναι εγγεγραμμένοι στο Σύλλογο ΕΛΕΑΝΑ. Ήδη τους έχουμε ενημερώσει και τηλεφωνικά πέρα από την ενημέρωση που τους παρέχουμε μέσα από τις ημερίδες που κάνουμε. Με χαροποιεί ιδιαίτερα που βλέπουμε ότι τον τελευταίο καιρό και άλλοι Σύλλογοι έχουν υιοθετήσει αυτήν τη νοοτροπία και τους βλέπουμε ότι κινητοποιούνται και εκείνοι για τη γνωστοποίηση της κίτρινης κάρτας.

Τα μεγαλύτερα προβλήματα που βλέπετε σε αυτήν την προσπάθειά σας ποια είναι;

Α.Π.: Ξέρετε κάτι; Πρέπει να μπεις στην κουλτούρα μας. Η νοοτροπία μας θέλει χρόνο για να αλλάξει και να εμπιστευθεί ο Έλληνας πολίτης και ο ασθενής να συμπληρώσει την κίτρινη κάρτα χωρίς φόβο. Χωρίς να φοβάται ότι θα τον επικρίνουν ή θα τον καταγγείλουν γι’ αυτό που κάνει ή ότι βλάπτει το γιατρό του ή ότι θα έχει κάποια ποινή εάν συμπληρώσει την κίτρινη κάρτα και γνωστοποιήσει κάποια ανεπιθύμητη ενέργεια κάποιου φαρμάκου που λαμβάνει. Έχουμε ακούσει διάφορα από τους ασθενείς μας και γι’ αυτό το επισημαίνω αυτό. Υπάρχουν ασθενείς που φοβούνται ότι θα κατηγορηθούν ή ότι θα τιμωρηθούν από τις φαρμακευτικές εταιρείες επειδή γνωστοποίησαν ανεπιθύμητη ενέργεια που τους έκανε κάποιο φάρμακό τους. Αυτό σιγά σιγά θα πρέπει να το αλλάξουμε και να δώσουμε στον ασθενή ή στον φροντιστή ή σε οποιονδήποτε συμπληρώνει μία κίτρινη κάρτα ότι είναι πάρα πολύ θετικό να συμπληρώνει την κίτρινη κάρτα και ότι δεν υπάρχει από τη συμπλήρωσή της καμία αρνητική επίπτωση.

Ενδεχομένως αυτό που λέτε σημαίνει ότι από πλευράς τους και οι επαγγελματίες υγείας αλλά και οι φαρμακευτικές εταιρείες θα έπρεπε να βγουν μπροστά και να τονίσουν τα οφέλη που υπάρχουν από τη συνεπή συμπλήρωση και από τους ασθενείς της κίτρινης κάρτας, κάτι που θα μπορούσε να συμβάλει στη μείωση αυτών φόβων των πολιτών.

Α.Π.: Φυσικά. Αυτό που παρατηρούμε και διαμαρτύρονται και οι ασθενείς μας  είναι για την έλλειψη χρόνου που έχει και διαθέτει ο γιατρός στον ασθενή του. αυτό έχει να κάνει και με την ενημέρωση του γιατρού προς τον ασθενή για τη θεραπεία που του συστήνει. Μπορεί ο γιατρός να επισημαίνει τις πιο σημαντικές ανεπιθύμητες δράσεις των φαρμάκων που χορηγεί τις οποίες θα πρέπει να έχει στο νου του ο ασθενής. Πολλές φορές όμως ελλείψει χρόνου δεν προχωρά περισσότερο στο βαθμό που θα έπρεπε. Μερικές φορές άλλωστε μπορεί κάποιες ανεπιθύμητες ενέργειες να μην τις ξέρει ούτε ο ίδιος ο γιατρός. Αυτό λοιπόν που λέει στον ασθενή είναι να διαβάσει το SPC, το φύλλο οδηγιών του φαρμάκου. Και εδώ όμως υπάρχει πρόβλημα, η τακτική είναι λανθασμένη. Οι περισσότεροι ασθενείς δεν το διαβάζουν και δεν είναι υποχρεωμένοι να ξέρουν να το διαβάσουν. Πολλοί ίσως επειδή είναι προκατειλημμένοι, αισθάνονται φόβο ότι θα τους συμβεί κάτι πριν ακόμη πάρουν το φάρμακο, οπότε δεν θέλουν καν να μπουν στη διαδικασία να διαβάσουν τι μπορεί να τους συμβεί γιατί αυτό ίσως τους ενισχύσει σε τέτοιο βαθμό το φόβο ώστε να τους αποτρέψει από το να το πάρουν τελικά. Είναι σημαντικό να διαβάζουν τις ανεπιθύμητες που αναγράφονται στο SPC του φαρμάκου, και μετά να απευθύνονται πάλι στον ιατρό τους. Όπως προανέφερα υπάρχει πρόβλημα με φάρμακα που δεν συνταγογραφούνται και με τις αλληλεπιδράσεις που υπάρχουν μεταξύ αυτών των ΜΥΣΥΦΑ με τα υπόλοιπα φάρμακα που μπορεί να λαμβάνει ένας ασθενής. Κι αυτές τις αλληλεπιδράσεις θα πρέπει να αναφέρονται στην κίτρινη κάρτα όπως θα πρέπει να αναφέρουμε πάντα και όλα τα φάρμακα που παίρνουμε. Να μάθουμε να μην τα κρύβουμε.

Σε αυτό το σημείο έρχεται και ο φαρμακοποιός που μπορεί να βοηθήσει;

Α.Π.: Φυσικά. Την επαφή που έχει ο ασθενής με τον φαρμακοποιό θα λέγαμε ότι δεν την έχει με τον ιατρό του. Ο φαρμακοποιός είναι ο λειτουργός της υγείας της διπλανής πόρτας, είναι αυτός στον οποίο ο πολίτης, ο ασθενής θα τρέξει πρώτα. Είναι ο άνθρωπος στον οποίο μπορεί να απευθυνθεί ανά πάσα στιγμή. Πάρα πολλοί ασθενείς μας παίρνουν τηλέφωνο τον γιατρό, δεν τον βρίσκουν, ο φαρμακοποιός όμως πάντα θα είναι εκεί! Και θα είναι και ο άνθρωπος που θα μπορέσει να συμπληρώσει σωστά την κίτρινη κάρτα καθώς αυτή είναι η δουλειά του, τα φάρμακα. Επίσης πιθανόν ο φαρμακοποιός γνωρίζει καλύτερα από τον γιατρό και τι άλλο μπορεί να παίρνει ο ασθενής, ιδίως σε ό,τι έχει να κάνει με ΜΥΣΥΦΑ, συμπληρώματα διατροφής, βιταμίνες κτλ. που μπορεί να έχουν κάποιες αλληλεπιδράσεις.

Εσείς ως ΕΛΕΑΝΑ έχετε κάνει κάποια οργανωμένη προσπάθεια σε συνεργασία είτε με τον Πανελλήνιο Φαρμακευτικό Σύλλογο είτε με τοπικούς Φαρμακευτικούς Συλλόγους για να προωθήσετε από κοινού την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση σχετικά με την κίτρινη κάρτα;

Α.Π.: Εμείς σε κάθε μέρος της χώρας που πάμε και κάνουμε τις εκδηλώσεις για την κίτρινη κάρτα το αναφέρουμε και στον τοπικό Φαρμακευτικό Σύλλογο. Στέλνουμε πρόσκληση στον τοπικό Φαρμακευτικό Σύλλογο, οπότε όσοι θέλουν, είναι ανοικτή η ημερίδα για να έρθουν να την παρακολουθήσουν και να επικοινωνήσουμε το θέμα μαζί τους. Θα σας πως όμως με λύπη μου ότι είναι ελάχιστοι αυτοί που ανταποκρίνονται σε αυτήν την πρόσκληση. Είναι πάρα πολύ σημαντικό λοιπόν και το κάνω έκκληση προς τους φαρμακοποιούς να έρχονται στις ημερίδες που κάνουμε. Δεν τις κάνω εγώ ως πρόεδρος ή ο αντιπρόεδρος ή κάποιος άλλος από το ΔΣ της ΕΛΕΑΝΑ. Οι ημερίδες γίνονται από Καθηγητές, από επιστήμονες, η ενημέρωση γίνεται από επιστήμονες, οπότε είναι σημαντικό να έρχονται να παρακολουθούν και να παίρνουν άμεσα την πληροφορία που είναι έγκαιρη και έγκυρη. Εμείς θα συνεχίσουμε με τον ίδιο ζήλο. Θα συνεργαστούμε με οποιονδήποτε φορέα χρειαστεί και με τους Φαρμακευτικούς Συλλόγους και με τους Ιατρικούς Συλλόγους σε ό,τι αφορά την ενημέρωση και την ανταλλαγή απόψεων και πληροφοριών. Ήδη στο πλευρό μας είναι και ο κ. Παπαζήσης τον οποίο ευχαριστούμε θερμά γιατί είναι ο άνθρωπος που δίνει τη σωστή πληροφορία και τη σωστή ενημέρωση προς τους ασθενείς μας αλλά και προς το ευρύ κοινό. Είναι πολύ σημαντικό ότι τον έχουμε πλάι μας και τον βρίσκουμε οποτεδήποτε τον χρειαστούμε για να δώσει τη σωστή πληροφορία.

Υπάρχει μία κινητικότητα, όπως είπε ο κ. Παπαζήσης για το συγκεκριμένο ζήτημα στο χώρο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αυτή η κινητικότητα έχει τα χαρακτηριστικά μίας άτυπης διαδικασίας. Δεν δημιουργούνται προβλήματα;

Α.Π.: Δυστυχώς, υπάρχουν πάρα πολλές ομάδες στο facebook όπου ασθενείς μπαίνουν, μιλάνε μεταξύ τους, λένε για τις θεραπείες που παίρνουν, λένε για τις ανεπιθύμητες ενέργειες. Προσπαθούμε από την πλευρά μας εμείς ως ΔΣ της ΕΛΕΑΝΑ που έχουμε ενημερωθεί όλοι να μπαίνουμε σε αυτές τις συνομιλίες και να προσπαθούμε είτε να τις διακόψουμε είτε να ενημερώσουμε ότι εάν υπάρχει κάποια ανεπιθύμητη ενέργεια θα πρέπει να γραφτεί στην κίτρινη κάρτα και ότι δεν έχει νόημα απλά να λέγεται σε μία διαδικτυακή συζήτηση μεταξύ μας και να επηρεάζεται ο ένας ασθενής από τον άλλο με αποτέλεσμα σε πολλές περιπτώσεις να μην παίρνουν τις θεραπείες τους. Επισημαίνουμε ότι ο κάθε οργανισμός είναι διαφορετικός, αντιδρά διαφορετικά σε οποιαδήποτε ουσία οπότε δεν μπορούμε όλη αυτή τη διαδικασία να τη κρίνουμε μεταξύ μας οι ασθενείς. Είναι άκρως επικίνδυνο.

Πιστεύετε ότι έχουν γίνει όσα θα έπρεπε να γίνουν από πλευράς Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων ώστε να ενισχυθεί η χρήση της κίτρινης κάρτας;

Α.Π.: Όχι, δεν έχουν γίνει οι ανάλογες κινήσεις. Θα μπορούσε ο ΕΟΦ να κινητοποιηθεί περισσότερο, θα μπορούσε να μας στηρίξει και εμάς περισσότερο, να κάνουμε δράσεις μαζί. Θα ήταν πολύ καλό να υπήρχε και ένα σποτάκι στην τηλεόραση και στο ραδιόφωνο για την ενημέρωση του πληθυσμού που να παίζει όλη μέρα.  Αυτά δεν τα έχουμε δει από τον ΕΟΦ. Έχουμε ζητήσει τη στήριξή του, έχουμε ζητήσει τη βοήθειά του. θα μπορούσαμε να κάνουμε και ημερίδες μαζί, αλλά όπως βλέπετε τις κάνουμε μόνοι μας.

Πως θα βλέπατε μία άλλη πιο έξυπνη προβολή της κίτρινης κάρτας;

Α.Π.: Θα σας πω. Η τεχνολογία τρέχει αλλά εμείς έχουμε μείνει πίσω στην εκπαίδευσή μας. Υπάρχουν νέες, mobile εφαρμογές, μέσα από τις οποίες θα μπορούσαμε να μπούμε οποιαδήποτε στιγμή και να συμπληρώσουμε την κίτρινη κάρτα. Αυτό έχει σημασία για τους νέους ασθενείς μας -καθώς τα αυτοάνοσα πλήττουν και νέους ανθρώπους- που είναι με ένα κινητό στο χέρι και θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν τέτοιες εφαρμογές.