Από την Τάνια Η. Μαντουβάλου 

Η αντιμικροβιακή αντοχή (AMR) είναι η μία από τις πέντε καίριες προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής καθώς αποτελεί απειλή για την παγκόσμια δημόσια υγεία, απαιτεί άμεση και συντονισμένη δράση, και όπως είναι εύλογο, βρέθηκε στο επίκεντρο των συζητήσεων στο Παγκόσμιο Συνέδριο Δημόσιας Υγείας (το οποίο γίνεται κάθε τρία χρόνια και φέτος διοργανώθηκε μαζί με το ετήσιο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο Δημόσιας Υγείας, για πρώτη φορά διαδικτυακά). Όπως τονίστηκε στο συνέδριο, την περασμένη εβδομάδα, οι αντιμικροβιακοί παράγοντες είναι ουσιώδεις στη θεραπευτική αντιμετώπιση νόσων, αλλά η μη ορθολογική χρήση τους έχει προκαλέσει ταχεία άνοδο της αντιμικροβιακής αντοχής. Δύο σημαντικές προσωπικότητες από το χώρο της δημόσιας υγείας η κ. Ελένη Πιτέλου (Elena Petelos), Επιστημονικός Συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης, Υφηγήτρια Δημόσιας Υγείας στο Πανεπιστήμιο του Μαάστριχτ, Μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Ελέγχου Λοιμωδών Νοσημάτων και Αντιπρόεδρος HTA στην Ευρωπαϊκή Ένωση Δημόσιας Υγείας, και ο Χρήστος Λιονής, καθηγητής της Γενικής Ιατρικής και της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (ΠΦΥ),  Διευθυντής της Κλινικής Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής και Μέλος της Επιτροπής Ειδικών για αποτελεσματικούς τρόπους επένδυσης στην υγεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μιλούν στο DailyPharmaNews για  αυτό το ζωτικό θέμα, δεδομένης και της σημασίας που έχει για τη χώρα μας, σε σχέση με την ΠΦΥ, τον καρκίνο, αλλά και τον κορονοϊό. Είναι γνωστό άλλωστε ότι η Ελλάδα δυστυχώς κατέχει τα ηνία στην  υπερκατανάλωση αντιβιοτικών, για τα οποία μόλις πρόσφατα θεσπίστηκε υποχρεωτική συνταγογράφηση, κι έτσι πλέον ο κόσμος δεν θα τα αγοράζει σαν καραμέλες.

 Αντιβιοτικά συνταγογραφούνται ως πρόληψη λόγω έλλειψης τεστ

«Αντιβιοτικά συνταγογραφούνται ως «πρόληψη» εξαιτίας της απουσίας διαγνωστικών δοκιμασιών, ιδιαιτέρως εκείνων που πρέπει να γίνονται για την έγκαιρη και αξιόπιστη ταυτοποίηση βακτηριακής έναντι ιογενούς λοίμωξης στην ΠΦΥ. Δεδομένης της απουσίας άμεσα διαθέσιμων χαμηλού κόστους τεστ PoCT, (Point-of-Care Testing) η παρούσα παροχή φροντίδας παραμένει αναποτελεσματική, ενώ απουσιάζει ο συντονισμός για να λαμβάνονται υπόψη οι προτεραιότητες σε θέματα δημόσιας υγείας, αλλά και να υπάρχει ολοκληρωμένη φροντίδα και συντονισμός δράσεων με την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας (ΠΦΥ)». Όπως τονίζουν οι δύο ειδικοί, η ΠΦΥ αποτελεί το φυσικό περιβάλλον για την επικοινωνία του γιατρού, αλλά και άλλων επαγγελματιών υγείας, με τον ασθενή, ενώ στους ασθενείς φυσικά περιλαμβάνονται οι καρκινοπαθείς και οι επιβιώσαντες, αλλά και ο ευρύτερος πληθυσμός. Είναι, λοιπόν, το πλέον κατάλληλο περιβάλλον για την εφαρμογή παρεμβάσεων για την αλλαγή συμπεριφοράς, όπως για την ορθολογική χρήση (και συνταγογράφηση) αντιβιοτικών, αλλά και για τον εμβολιασμό.

Ε. Πιτέλου: Πρέπει να διερευνηθεί η ΑΜR σε σχέση με την ανοσοθεραπεία

Δεδομένης της αύξησης στην επίπτωση και του καρκίνου και της αντιμικροβιακής αντοχής (ΑΜR) τα συστήματα υγείας απειλούνται σοβαρά, αναφέρει η κ. Πιτέλου: «Οι καρκινοπαθείς αντιπροσωπεύουν -και φέρουν και πρέπει να αντιμετωπίσουν- το μεγαλύτερο φορτίο, με την AMR να απειλεί σοβαρά την αποτελεσματικότητα χειρουργικών παρεμβάσεων, ακτινοθεραπειών  και χημειοθεραπειών. Οι πλέον συνήθεις συνδυαστικές θεραπείες έχουν ως αποτέλεσμα την ανοσοκαταστολή, αφήνοντας τους ασθενείς εκτεθειμένους σε λοιμώξεις. Αυτό σημαίνει συχνές λοιμώξεις, με δύσκολη καταπολέμηση, που συχνά περιλαμβάνει νοσηλεία, ενώ η τεκμηρίωση καταδεικνύει ότι ακόμα και βασικές διαγνωστικές διαδικασίες, όπως η βιοψία προστάτη, καθίστανται ουσιαστικά αναποτελεσματικές ως προς τον σκοπό τους, καθώς ο κίνδυνος λοίμωξης απαιτεί προφυλακτική θεραπεία ή/και έχει ως αποτέλεσμα ιατρογονικές λοιμώξεις, με δυσκολία στη διαχείριση». Οι σύγχρονες ογκολογικές θεραπείες επισημαίνει η κυρία Πιτέλου, βασίζονται όλο και περισσότερο στην ανοσοθεραπεία και είναι ιδιαίτερα σημαντικό να εξετασθεί πώς μπορεί να διερευνηθεί η αντιμικροβιακή αντοχή σε σχέση με την ανοσοθεραπεία, καθώς αφήνει τους ασθενείς ιδιαίτερα ευάλωτους σε λοιμώξεις. «Γνωρίζουμε ότι αρκετές μορφές καρκίνου σχετίζονται με λοιμογόνους παράγοντες όπως το ιδιαίτερα κοινό ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (Helicobacter pylori) που μπορεί να είναι ανθεκτικό σε αρκετά αντιβιοτικά».

Πώς μπορεί να βοηθήσει η τεχνολογία  

Η τεχνολογία προχωρά με άλματα και είναι γεγονός ότι η δημιουργία κλινικών μητρώων με δεδομένα σχετικά με την αντιμικροβιακή αντοχή σε καρκινοπαθείς, μπορεί να συντελέσει στη δημιουργία ολοκληρωμένης εικόνας για τις πλέον ευπαθείς ομάδες, και για τις ενδεδειγμένες προσεγγίσεις ώστε να προσαρμόζονται οι κλινικές διαδρομές των ασθενών στο σύστημα.  Όπως τονίστηκε στο συνέδριο, έχουμε περισσότερες τεχνολογικές δυνατότητες για τη δημιουργία και διαχείριση δεδομένων από ποτέ πριν, ενώ θα πρέπει να αξιοποιήσουμε τα δίκτυα διασυνοριακής συνεργασίας για να αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις που προσθέτει η παρούσα πανδημία του κορωνοϊού. Οι ομιλητές τόνισαν ακόμη ότι η επένδυση στην Έρευνα και την Ανάπτυξη είναι επίσης σημαντική και πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα για όλες τις χώρες.

Χρήστος Λιονής: Χρειάζεται συστηματική αντιμετώπιση και ενιαίος σχεδιασμός με συμμετοχή ΔΥ και ΠΦΥ

Τα μέτρα αντιμετώπισής της αντιμικροβιακής αντοχής δεν μπορεί να είναι περιστασιακά ή αποσπασματικά, αλλά απαιτούν βαθιά κατανόηση του προβλήματος και αλλαγή της συμπεριφοράς των υγειονομικών, σε όλα τα επίπεδα φροντίδας υγείας, περιλαμβανομένης της συμπεριφοράς ως προς τη συνταγογράφηση, τις διαγνωστικές πρακτικές, τους εμβολιασμούς, αναφέρει ο καθηγητής Γενικής Ιατρικής και Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης Χρήστος Λιονής. «Οι πωλήσεις αντιβιοτικών όπως και η μη ορθολογική αυτοχορήγηση για απλό κρυολόγημα ή ήπιες περιπτώσεις θα πρέπει να εξετάζεται σε ευρύτερο πλαίσιο. Συχνά οι ασθενείς δεν ακολουθούν τις οδηγίες των ειδικών για τη χρήση της αντιβίωσης, ενώ δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου έχουμε ένα συνδυασμό μη ορθολογικής συνταγογράφησης ελλείψει καλών και έγκαιρων μέσων που να επιτρέπουν να διαγνωστεί έγκαιρα αν έχουμε λοίμωξη που να προκαλείται από βακτήριο ή ιό (στη δεύτερη αυτή συχνή περίπτωση ένα αντιβιοτικό δεν έχει κανένα αποτέλεσμα), πέρα από τις πολλές περιπτώσεις κακών πρακτικών ως προς την απολύμανση, την υγιεινή των ασθενών, αλλά και όλων μας». Για τη χώρα μας ένα πρώτο σημαντικό μέτρο είναι, τονίζει η κ. Πιτέλου, ο έλεγχος της συνταγογράφησης, στον οποίο, ωστόσο, καλό είναι να υπάρχουν και δείκτες, αλλά και συντονισμός δικτύων με εργαλεία για συνδρομική επιτήρηση, δηλαδή να υπάρχει σύστημα που να χρησιμοποιεί τα δεδομένα υγείας σε πραγματικό χρόνο για την έγκαιρη ανάλυση και για την παροχή οδηγιών προς όσους διερευνούν και παρακολουθούν την εξέλιξη τυχόν επιδημικών εξάρσεων, όπως και στην περίπτωση του κορωνοϊού. «Για αυτό και είναι σημαντικό να εστιάσουμε στις δοκιμές που γίνονται πλησίον του ασθενή και να βελτιώσουμε τις πρακτικές δημιουργώντας παράλληλα την κατάλληλη υποδομή και ενισχύοντας την ΠΦΥ και την επικοινωνία και συνεργασία επαγγελματιών ΠΦΥ και ΔΥ».