Από τον Χαράλαμπο Πετρόχειλο

«Η συνεχιζόμενη υψηλή συχνότητα ελλείψεων φαρμάκων στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες επιδεινώθηκε σημαντικά σε σύγκριση με το τελευταίο έτος στην πλειονότητα των χωρών». Αυτό είναι το πρώτο από τα βασικά συμπεράσματα στα οποία κατέληξε η ετήσια έρευνα της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Φαρμακοποιών (PGEU) που αφορά το 2022 και προσπαθεί να διερευνήσει τις εξελίξεις στη Γηραιά Ήπειρο για το σοβαρό αυτό πρόβλημα δημόσιας υγείας βλέποντάς μέσα από τα μάτια των φαρμακοποιών.  

Η έρευνα που ήταν ανοικτή για όλα τα μέλη της PGEU πραγματοποιήθηκε από τις 14 Νοεμβρίου έως και τις 31 Δεκεμβρίου του 2022.

Συνολικά 29 χώρες–μέλη της Ομοσπονδίας μέσα από τον φορέα που εκπροσωπεί την καθεμία από αυτές –μεταξύ αυτών και ο Πανελλήνιος Φαρμακευτικός Σύλλογος εκ μέρους της Ελλάδας-  απάντησαν σε 15 ερωτήσεις.

Χαρακτηριστική της κατάστασης που επικρατεί ήταν η απάντηση στο «εάν είχατε ελλείψεις, πώς θα συγκρίνατε με το κατάσταση τους προηγούμενους 12 μήνες» (σ.σ. το 2022 σε σύγκριση με το 2021). Σε 22 από τις 29 χώρες η κατάσταση βρέθηκε να έχει επιδεινωθεί (75,86%) ενώ παρέμεινε στα ίδια σε 7 χώρες (24,14%). Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το 2021 η κατάσταση είχε επιδεινωθεί, σε μόλις 7 από τους 27 χώρες που συμμετείχαν (25,93%), παρέμεινε η ίδια σε 14 χώρες (51,85%) και βελτιώθηκε σε 6 χώρες (22,22%).

Σε ερώτηση για το «πόσα φάρμακα είναι ελλιπή τη στιγμή της ολοκλήρωσης αυτής της έρευνας» σε 7 από τις 29 χώρες απάντησαν ότι υπήρχαν ελλείψεις σε πάνω από 600 φάρμακα, από 200 έως 300 σε 6 χώρες και από 4 χώρες απάντησαν ότι αντιμετωπίζουν ελλείψει σε 50-100 φάρμακα ή από 300-400 φάρμακα. Μόλις μία χώρα δήλωσε ότι αντιμετωπίζει ελλείψεις σε λιγότερα από 50 φάρμακα. 

Πολύ ενδιαφέρον είχαν και οι απαντήσεις στο ερώτημα για το «εάν έχετε δει διεύρυνση του νομικού πεδίου εφαρμογής στο φαρμακείο πρακτικών για τη διαχείριση των ελλείψεων στη χώρα σας από την έναρξη της πανδημίας COVID-19 (Μάρτιος 2020), όπου οι 20 στις 29 χώρες απάντησαν θετικά.

Κύρια ευρήματα

Σύμφωνα με την PGEU τα βασικά ευρήματα της έρευνας είναι τα εξής:

Όλες οι χώρες που απάντησαν αντιμετώπισαν ελλείψεις φαρμάκων στα κοινοτικά φαρμακεία τους τελευταίους 12 μήνες. Σε αντίθεση με τη θετική τάση από το προηγούμενο έτος, η πλειοψηφία των χωρών ανέφερε ότι η κατάσταση επιδεινώθηκε σε σύγκριση με τις προηγούμενες 12 μήνες (75,86%), ή παρέμεινε στα ίδια (24,14%). Δεν υπήρχαν χώρες που κατέγραψαν βελτιώσεις.

Όλες οι κατηγορίες φαρμάκων επηρεάζονται από τις ελλείψεις στα κοινοτικά φαρμακεία στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες που ανταποκρίθηκαν στην έρευνα. Τα φάρμακα για το καρδιαγγειακό ήταν αυτά που εμφανίζονταν να είναι σε έλλειψη στο μεγαλύτερο ποσοστό των χωρών (82,76%) με τα φάρμακα για το νευρικό σύστημα και τα αντιμολυσματικά για συστηματική χρήση - αντιβιοτικά (79,31%) και τα φάρμακα για το αναπνευστικό σύστημα (75,86%).

Στην πλειονότητα των χωρών που απάντησαν (24,14%), πάνω από 600  φάρμακα καταγράφηκαν ως ελλιπή κατά τη στιγμή της ολοκλήρωσης αυτής της έρευνας. Σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος (μέσος όρος πάνω από 200-300 φαρμάκων σε έλλειψη), τα στοιχεία δείχνουν με τη μέχρι σήμερα ανάλυση επιδείνωση της κατάστασης στις χώρες που συμμετείχαν.

Το 65,52% των χωρών που απάντησαν ανέφεραν ότι είχαν εμπειρία ελλείψεων ιατροτεχνολογικών προϊόντων στα κοινοτικά φαρμακεία. Αυτές οι ελλείψεις έχουν παρατηρηθεί σε όλες σχεδόν τις κατηγορίες ιατρικών συσκευών (I, IIa, IIb), συμπεριλαμβανομένων των διαγνωστικών in vitro. Ωστόσο, οι χώρες απαντούν ότι στις περισσότερες περιπτώσεις δεν υπάρχει σύστημα παρακολούθησης ελλείψεων σε ιατρικές συσκευές που βοηθά στη διευκρίνιση της πραγματικής κατάστασης.

Σχεδόν όλες οι χώρες που απάντησαν δήλωσαν ότι πιστεύουν πως οι ελλείψεις φαρμάκων προκαλούν αγωνία και ταλαιπωρία στους ασθενείς (93,10%). Διακοπή θεραπειών (89,66% των χωρών), αυξημένες συμπληρωματικές πληρωμές ως αποτέλεσμα πιο ακριβών/μη αποζημιούμενων εναλλακτικών (72,41%) και μη βέλτιστων θεραπειών/κατώτερης αποτελεσματικότητας (58,62%) θεωρούνται επίσης ως συχνές αρνητικές συνέπειες της έλλειψης φαρμάκων στους ασθενείς. Σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, τα ποσοστά αυτά έχουν αυξηθεί.

Οι ελλείψεις φαρμάκων επηρεάζουν τα κοινοτικά φαρμακεία (επιχειρήσεις κοινοτικών φαρμακείων) με περισσότερες οικονομικές απώλειες λόγω χρόνου που αφιερώθηκε στον μετριασμό των ελλείψεων (96,55% των χωρών) την εξίσου μειωμένη εμπιστοσύνη των ασθενών, τη μειωμένη ικανοποίηση των εργαζομένων και τα αυξημένα έξοδα διαχείρισης της κατάστασης (75,86%).

Σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, υπάρχουν έντονες διαφορές όσον αφορά τις νομικές λύσεις που μπορούν να προσφέρουν οι κοινοτικοί φαρμακοποιοί σε περίπτωση ελλείψεων. Αντικατάσταση με γενόσημα (93,10% των χωρών), αναζήτηση φαρμάκου από εναλλακτικές εξουσιοδοτημένες πηγές και παρασκευή γαληνικού σκευάσματος με την ίδια σύνθεση στο εργαστήριο (62,07%) είναι οι λύσεις που μπορούν να εφαρμοστούν στις περισσότερες χώρες. Ωστόσο, μερικές από αυτές τις λύσεις υπόκεινται σε περιορισμούς (π.χ. απαιτείται νέα συνταγή) και μπορεί να είναι δύσκολα εφαρμόσιμες και χρονοβόρες για τον ασθενή και τον φαρμακοποιό.

Ο χρόνος που πρέπει να αφιερώσει το προσωπικό του φαρμακείου για να ασχοληθεί με τις ελλείψεις φαρμάκων είναι 6,68 ώρες την εβδομάδα κατά μέσο όρο, που είναι ουσιαστικά υψηλότερο από τον χρόνο που αναφέρθηκε το 2021 (5,3 ώρες), το 2020 (6,3 ώρες ανά εβδομάδα) και 2019 (6,6 ώρες την εβδομάδα). Οι φαρμακοποιοί ξοδεύουν κατά μέσο όρο 6 ώρες και 40 λεπτά την εβδομάδα διαχειριζόμενοι ενεργά τις ελλείψεις.

Το 51,72% των ερωτηθέντων ανέφερε ότι δεν υπάρχει κοινά συμφωνημένος ορισμός των ελλείψεων φαρμάκων στη χώρα τους και το 31,03% ανέφερε ότι δεν υπάρχει ακόμη σύστημα αναφοράς για ελλείψεις που μπορούν να χρησιμοποιηθεί από κοινοτικούς φαρμακοποιούς.

Ως κύριες αιτίες για τις ελλείψεις έχουν επισημανθεί η διακοπή/αναστολή της διαδικασίας παραγωγής (65,52%), η ποσόστωση που επιβλήθηκε από τον παρασκευαστή (55,17%), και η απροσδόκητη/μεγάλη αύξηση της ζήτησης φαρμάκων (48,28%), όπως στην περίπτωση των παιδιατρικών αντιβιοτικών.

Συστάσεις πολιτικής

Η PGEU με βάση τα παραπάνω ευρήματα προχωρά σε κάποιες συστάσεις.

Όπως αναφέρει στις περισσότερες περιπτώσεις, οι κοινοτικοί φαρμακοποιοί εξακολουθούν να καταφέρνουν να εξασφαλίσουν τη συνέχεια της φροντίδας και να ελαχιστοποιήσουν τις επιπτώσεις των ελλείψεων στην υγεία των ασθενών τους. Ωστόσο, η κατάσταση επιδεινώνεται και η PGEU απαιτεί μια σειρά συντονισμένων ενεργειών που θα πρέπει να ληφθούν σε διαφορετικά επίπεδα πολιτικής για να μειωθεί το φορτίο του προβλήματος των ελλείψεων φαρμάκων:

Εξασφάλιση διαθεσιμότητας: Κατά την ανάπτυξη επιχειρηματικών πολιτικών και εθνικών νόμων και στρατηγικών όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς και οι κυβερνήσεις πρέπει να βάζουν πρώτα τις ανάγκες των ασθενών. Αυτές οι στρατηγικές πρέπει πρωτίστως να στοχεύουν στη διασφάλιση έγκαιρης και επαρκούς προσφοράς φαρμάκων στους ασθενείς. Ο πλήρης αντίκτυπος των πολιτικών που στοχεύουν στη μείωση των τιμών των φαρμάκων ως εκ τούτου, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στην προμήθεια και τη διαθεσιμότητα φαρμάκων από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής Επιπλέον, πρέπει να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για να εξασφαλιστεί συμμόρφωση με τη νομοθεσία της ΕΕ και την εθνική νομοθεσία σχετικά με τις υποχρεώσεις δημόσιας υπηρεσίας για κατόχους αδειών κυκλοφορίας και χονδρεμπόρους διανομείς, λαμβάνοντας υπόψη την δυναμική της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ.

Διεύρυνση των επαγγελματικών ικανοτήτων: Το πεδίο της πρακτικής του φαρμακείου πρέπει να διευρύνεται όταν υπάρχει έλλειψη φαρμάκων, ώστε οι φαρμακοποιοί να μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις δεξιότητές τους, τη γνώση και την εμπειρία τους για την καλύτερη διαχείριση της φροντίδας των ασθενών και τη διασφάλιση της συνέχειας της. Όταν ένα φάρμακο δεν είναι διαθέσιμο, θα πρέπει να επιτρέπεται στους φαρμακοποιούς αντικατάσταση με την καταλληλότερη εναλλακτική ως μέρος μιας κοινής διαδικασίας λήψης αποφάσεων με συνταγογράφους και ασθενείς ή σύμφωνα με τα εθνικά πρωτόκολλα στις κατάλληλες περιπτώσεις. Κοινόχρηστα εργαλεία ηλεκτρονικής επικοινωνίας μεταξύ φαρμακοποιών και συνταγογράφων (π.χ. κοινόχρηστοι ηλεκτρονικοί φάκελοι υγείας) μπορούν να ενεργοποιήσουν αυτήν τη διαδικασία αποτελεσματικά και με ασφάλεια.

Ανάπτυξη αποτελεσματικών συστημάτων διακυβέρνησης: Χρειάζεται μια στενή συνεργασία μεταξύ των κρατών - μελών της ΕΕ και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (EMA) για τη βελτίωση της υποβολής αναφορών, την παρακολούθηση και την επικοινωνία για τις ελλείψεις φαρμάκων. Σε εθνικό επίπεδο, πρέπει να αναπτυχθούν περισσότερα δομικά, έγκαιρα και διαφανή μοντέλα συνεργασίας μεταξύ των εμπλεκομένων φορέων στην εφοδιαστική αλυσίδα και των αρμόδιων εθνικών αρχών προκειμένου να αυξηθούν οι δυνατότητες και η αποτελεσματικότητα των από κοινού ενημερώσεων και αξιολογήσεων πρακτικών και να ενδυναμωθούν οι φαρμακοποιοί για τη μείωση του αντίκτυπου των ελλείψεων στους ευρωπαίους ασθενείς.

Βελτίωση της επικοινωνίας: Είναι ζωτικής σημασίας να διασφαλιστεί μεγαλύτερη διαφάνεια και διαθεσιμότητα των δεδομένων ελλείψεων φαρμάκων και να ενθαρρυνθεί η έγκαιρη ανίχνευση και η κεντρική αξιολόγηση πιθανών ελλείψεων μέσα από τη σύνδεση όλων των φορέων της αλυσίδας εφοδιασμού των φαρμάκων και των NCAs σε εθνικό επίπεδο σε συνεπή συστήματα αναφοράς. Είναι επίσης απαραίτητο να αυξηθεί η πρόσβαση στις πληροφορίες που είναι διαθέσιμες σε όλα τα μέρη της εφοδιαστικής αλυσίδας.

Αντιστάθμιση οικονομικών επιπτώσεων: Η επένδυση πόρων από φαρμακοποιούς και φαρμακεία για τη διαχείριση των ελλείψεων θα πρέπει να αναγνωρίζεται και να εκτιμάται.

Να διευκρινιστεί ότι για τους σκοπούς αυτής της έρευνας, ο όρος «έλλειψη φαρμάκων» ορίστηκε ως κάθε (προσωρινή) αδυναμία για το κοινοτικό ή το νοσοκομειακό φαρμακείο να προμηθεύει τους ασθενείς με το φαρμακευτικό προϊόν που ζητήθηκε ως αποτέλεσμα παραγόντων πέρα από τον έλεγχό τους, που απαιτεί τη χορήγηση εναλλακτικού παράγοντα ή ακόμη και τη διακοπή μιας συνεχιζόμενης ιατρικής θεραπείας. Από την άποψη της αναφοράς/κοινοποίησης ελλείψεων φαρμάκου, ζητήθηκε από τους ερωτηθέντες να χρησιμοποιήσουν τον εθνικό τους ορισμό εφόσον αυτός υπάρχει.

Ολόκληρη την έρευνα μπορείτε να τη διαβάσετε εδώ