Από τον Χαράλαμπο Πετρόχειλο

H σημασία της όλο και μεγαλύτερης εμπλοκής των φαρμακοποιών στους εμβολιασμούς των ενηλίκων αναδεικνύεται όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια ως ένα πολύ σημαντικό ζήτημα για τη δημόσια υγεία.

Και ενώ η κουβέντα πολύ συχνά εστιάζεται στο πόσα και ποια εμβόλια μπορεί να κάνει ο φαρμακοποιός όπως και το σε ποιες χώρες έχει αναγνωριστεί επίσημα η διενέργεια εμβολιασμών από φαρμακοποιούς ένα κομμάτι που επίσης έχει πολύ μεγάλη αξία είναι να δει κανείς αυτόν το ρόλο ευρύτερα, το τι μπορεί να δώσει η ενίσχυσή του.

Το PharmacyTimes.com πριν λίγες μέρες, σ’ ένα ενδιαφέρον άρθρο του με τίτλο «Οι Φαρμακοποιοί παίζουν ζωτικό ρόλο στη βελτίωση της εμβολιαστικής ισότητας» τονίζει ότι αυτό μπορεί να συμβεί μέσα από την επένδυση στις σχέσεις που αναπτύσσουν οι φαρμακοποιοί μέσα στην κοινότητα όπου λειτουργούν αλλά και μέσα από την παιδεία που βοηθούν τον κόσμο να αποκτήσει για θέματα που αφορούν την υγεία του, δύο θέματα που σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να υποτιμούνται μπροστά στα υπόλοιπα προαναφερόμενα ζητήματα στα οποία, όπως προαναφέρθηκε, συνήθως εστιάζεται η κουβέντα.

Το άρθρο ξεκινά με την παράθεση ορισμένων δεδομένων που αναδεικνύουν τον καθοριστικό ρόλο των φαρμακοποιών, ιδιαίτερα για τη χορήγηση εμβολίων, κατά τη διάρκεια της πανδημίας του COVID-19. 

Σύμφωνα με το Αμερικανικό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (Center for Disease Control and Prevention – CDC), έως τις 18 Αυγούστου 2023, χορηγήθηκαν και αναφέρθηκαν περισσότερες από 307,4 εκατομμύρια δόσεις εμβολίων για τον COVID-19 από συμμετέχοντες στο Ομοσπονδιακό – Πανεθνικό Πρόγραμμα Φαρμακείων της Κοινότητας  (Federal Retail Pharmacy Program), το οποίο λανσαρίστηκε τον Φεβρουάριο του 2021 και  σχεδιάστηκε για να αξιοποιεί τη δύναμη και την τεχνογνωσία του δικτύου των φαρμακείων για να βοηθήσει στον ταχύ εμβολιασμό των Αμερικανών πολιτών απέναντι στον κορωνοϊό στη συγκεκριμένη περίπτωση αλλά και απέναντι σε κάθε παρόμοιο μελλοντικό πρόβλημα και περιλαμβάνει περισσότερα από 41.000 σημεία – φαρμακεία σε όλη τη χώρα.

Ωστόσο, αναφέρει το PharmacyTimes, η πανδημία COVID-19 αποκάλυψε επίσης μεγάλα κενά στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης τόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και διεθνώς, ιδιαίτερα όσον αφορά την ισότητα στην πρόσβαση στα εμβόλια. Στα τέλη του 2022, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το 69% των ανθρώπων παγκοσμίως είχαν λάβει εμβόλιο για τον COVID-19, αλλά ο αριθμός αυτός μειώθηκε σε λιγότερο από 25% σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Υπάρχουν πολλοί λόγοι γι’ αυτές τις ανισότητες, όπως δυσκολίες που έχουν να κάνουν με τη λειτουργία των ίδιων των συστημάτων υγείας, κοινωνικοί καθοριστικοί παράγοντες της υγείας και η έλλειψη εμπιστοσύνης και αποδοχής του κοινού (σ.σ. στα εμβόλια).

«Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, υπήρχαν τόσοι πολλοί άνθρωποι που αρρώστησαν και τόσοι πολλοί άνθρωποι πέθαιναν, και [υπήρχε] αυτό το πραγματικά προφανές είδος ανισότητας στους κινδύνους έκθεσης και πρόσβασης σε φάρμακα, πρόσβαση σε εμβόλια», δήλωσε η Tyler Marie Kiles, PharmD. , BC-ADM, κλινική βοηθός καθηγήτρια στο Austin College of Pharmacy του Πανεπιστημίου του Τέξας, σε συνέντευξή της στο Pharmacy Times. «Πιστεύω ότι αυτό που πραγματικά έχει αλλάξει είναι τα φώτα της δημοσιότητας (στην ισότητα), ίσως λίγη ντροπή γύρω από αυτό το θέμα (σ.σ. των προβλημάτων στην ισότητα)… και έτσι τώρα νομίζω ότι έχουμε την κοινωνική δυναμική να στοχεύσουμε σε αυτήν ή να κάνουμε κάποιες αλλαγές σε αυτόν τον τομέα».

Είναι σημαντικό, σημειώνει η γνωστή διεθνώς φαρμακευτική ιστοσελίδα ότι αυτά τα ζητήματα υπερβαίνουν κατά πολύ τα εμβόλια για τον COVID-19. Τα δεδομένα του CDC δείχνουν ότι το ποσοστό του πληθυσμού των ΗΠΑ που ανέφερε ότι έλαβε εμβόλια COVID-19, γρίπης και αναπνευστικού συγκυτιακού ιού (RSV) παραμένει χαμηλό τόσο για παιδιά όσο και για ενήλικες, 19 από τις 19 Ιανουαρίου 2024. Tο 11% του παιδιατρικού πληθυσμού αναφέρθηκε ότι έλαβε το ενημερωμένο εμβόλιο 2023-2024 για τον COVID-19 και το 21,5% των ενηλίκων, συμπεριλαμβανομένου του 40,9% μεταξύ ενηλίκων 65 ετών και άνω. Επιπλέον, το 46,7% των ενηλίκων έχει λάβει εμβόλιο κατά της γρίπης για την περίοδο 2023-2024 και το 21,1% των ενηλίκων 60 ετών και άνω έχουν λάβει εμβόλιο RSV.

«Όταν εξετάζουμε, ξέρετε, τι θα θεωρούσαμε ως περιορισμό για τη λήψη διαφορετικών υπηρεσιών υγείας, αυτά είναι τα [ίδια] πράγματα που βλέπουμε για τα εμβόλια», δήλωσε η Jacinda Abdul-Mutakabbir, PharmD, MPH, AAHIVP, επίκουρη καθηγήτρια. κλινικής φαρμακευτικής στο Skaggs School of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια του Σαν Ντιέγκο, μιλώντας επίσης στο Pharmacy Times. «Μπορεί να είναι δύσκολο να πάει με το αυτοκίνητό του κάποιος σε μια περιοχή για να εμβολιαστεί ή να φτάσει σε ένα φαρμακείο εάν αυτό το φαρμακείο απέχει 20 μίλια από το μέρος που ζει και δεν έχει αυτοκίνητο. Ή μπορεί να είναι δύσκολο να εγγραφεί στις θέσεις που είναι [ανοιχτές] για να λάβει ένα εμβόλιο…[εάν] δεν έχει πρόσβαση στο Διαδίκτυο».

Ορισμένα εμβόλια έχουν σημειώσει σημαντική εξάπλωση τα τελευταία χρόνια, αν και εξακολουθούν να υπάρχουν ανισότητες. Για παράδειγμα, ο εμβολιασμός κατά του έρπητα ζωστήρα σε ενήλικες 60 ετών και άνω αυξήθηκε από μόλις 6,7% το 2008 σε 34,5% το 2018, σύμφωνα με στοιχεία του CDC. Ωστόσο, το 2018, οι μη Ισπανόφωνοι λευκοί ενήλικες (38,6%) είχαν περίπου διπλάσιες πιθανότητες από τους μη Ισπανόφωνους μαύρους (18,8%) και τους Ισπανόφωνους ενήλικες (19,5%) να έχουν λάβει κάποια στιγμή εμβόλιο κατά του έρπητα ζωστήρα. Επιπλέον, η εμβολιαστική κάλυψη ήταν υψηλότερη για εκείνους που δεν ήταν φτωχοί και εκείνους που είχαν μόρφωση μεγαλύτερη γυμνασίου-λυκείου, κάτι που υπογραμμίζει τις κοινωνικοοικονομικές ανισότητες.

Στις ΗΠΑ, οι φαρμακοποιοί βρίσκονται σε μοναδική θέση για να εμβολιάσουν τις κοινότητές τους, και ιδιαίτερα εκείνους που μπορεί να μην ασχολούνται συχνά με παραδοσιακά (σ.σ. όπως ο εμβολιασμός) θέματα υγειονομικής περίθαλψης. Μια μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο Vaccine, είχε στόχο να εντοπίσει στρατηγικές που χρησιμοποιούνται από κοινοτικούς φαρμακοποιούς για να υποστηρίξουν την ισότιμη πρόσβαση στον εμβολιασμό στις κοινότητές τους.

Οι ερωτηθέντες σε αυτή τη μελέτη τόνισαν κυρίως τη σημασία ενός «ασφαλούς χώρου» για τους ασθενείς να λαμβάνουν εμβόλια και είπαν ότι πιστεύουν ότι αυτός είναι ένας βασικός παράγοντας για την επίτευξη της ισότητας στην πρόσβαση στα εμβόλια. Οι συγγραφείς της μελέτης όρισαν τον «ασφαλή χώρο» τόσο ως φυσική τοποθεσία όσο και ως διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ του προσωπικού του φαρμακείου και των ασθενών, οι οποίες επιτρέπουν στους ασθενείς να αισθάνονται ασφαλείς, ευπρόσδεκτοι και σεβαστοί. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την ποικιλομορφία των ασθενών που παρατηρούνται συχνά στα φαρμακεία της κοινότητας και η ύπαρξη ενός χώρου φιλόξενου σε όλους μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη βαθύτερων κοινοτικών συνδέσεων, βελτιώνοντας έτσι την ισότητα στα εμβόλια.

Οι 3 πυλώνες της δημιουργίας αυτού του χώρου ήταν το να δοθεί προτεραιότητα στην εμπιστοσύνη, στη συνάντηση με τους ασθενείς εκεί όπου βρίσκονται και στην οικοδόμηση ικανοτήτων εντός του φαρμακείου και της κοινότητας. Οι συμμετέχοντες είπαν ότι οικοδομούν σχέσεις εμπιστοσύνης κατά τη διάρκεια μεμονωμένων συναντήσεων με τους ασθενείς, αναγνωρίζοντας τη δυσπιστία που υπάρχει στην υγειονομική περίθαλψη, εφαρμόζοντας από κοινού λήψη αποφάσεων και αντιμετωπίζοντας τον αναλφαβητισμό στον τομέα της υγείας, μεταξύ άλλων στρατηγικών. Οι ερωτηθέντες συμφώνησαν επίσης ότι η εμπιστοσύνη σε επίπεδο κοινότητας οικοδομείται με τη συμμετοχή στην κοινότητα και τη δημιουργία γνήσιων συνεργασιών.

«Νομίζω ότι μας εμπιστεύονται οι κοινότητες που υπηρετούμε», είπε η Kiles. «Έχουμε έναν τρόπο με τον οποίο μπορούμε να κάνουμε εναλλαγή στον τρόπο που συνομιλούμε με επαγγελματίες υγείας, και στην επικοινωνία μας σε γλώσσα φιλική προς τον ασθενή και νομίζω ότι αυτό μας χτίζει μεγάλη εμπιστοσύνη και στις δύο πλευρές».

Αυτή η προσπάθεια συχνά πηγαίνει χέρι-χέρι με τη δεύτερη στρατηγική: τη συνάντηση ασθενών εκεί που βρίσκονται. Αυτό μπορεί να σημαίνει τόσο σωματικά (μέσω κλινικών εμβολιασμού, κινητών κλινικών, κ.λπ.) όσο και συναισθηματικής συνάντησης με ασθενείς με τις γνώσεις, τη σκέψη και την ετοιμότητά τους να κάνουν κάτι.

«Αυτή η προσβασιμότητα [των φαρμακείων] χωρίς να χρειάζεται να κλείσουμε ραντεβού, χωρίς καν να χρειαστεί να καλέσουμε εκ των προτέρων, νομίζω ότι είναι μια πραγματικά σημαντική πτυχή του επαγγέλματός μας», είπε η Kiles. «Αλλά δεν είναι μόνο οι κοινοτικοί φαρμακοποιοί. Έχουμε νοσοκομειακούς φαρμακοποιούς, φαρμακοποιούς που εργάζονται σε κλινικές, που φροντίζουν πραγματικά τους ασθενείς και προστατεύουν τους ασθενείς από το να πέσουν σε μερικά από αυτά τα κενά υγειονομικής περίθαλψης που υπάρχουν».

Επιπλέον, οι συμμετέχοντες στη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Vaccine τόνισαν ότι η οικοδόμηση της ικανότητας της ομάδας του φαρμακείου να παρέχει ίσες προς όλους υπηρεσίες εμβολιασμού είναι ζωτικής σημασίας. Η προετοιμασία ομάδων για αλληλεπίδραση με ασθενείς, η συμμετοχή μη ιατρικού προσωπικού σε κλινικές για εμβολιασμούς ή άλλες εκδηλώσεις και η κατασκευή υποδομών είναι όλα κρίσιμα μέρη αυτών των προσπαθειών.

Τέλος, οι ερευνητές εντόπισαν 9 διακριτές στρατηγικές για την ισότητα στον εμβολιασμό:

• Δημιουργία συνεργασιών στο πλαίσιο της κοινότητας
• Δημιουργία εμπιστοσύνης για την οικοδόμηση αξιοπιστίας
• Αντιμετώπιση προβλημάτων που έχουν να κάνουν με την μετακίνηση
• Παροχή εκπαίδευσης στους ασθενείς και αντιμετώπιση των φραγμών στον αλφαβητισμό στον τομέα της υγείας
• Αντιμετώπιση γλωσσικών φραγμών
• Δημιουργία ενός ασφαλή και προσβάσιμου χώρου για ασθενείς με εξατομικευμένες ανάγκες (π.χ. διευρυμένο ωράριο, στοχευμένη κατανομή εμβολίων κ.λπ.)
• Παροχή φροντίδας με επίκεντρο τον ασθενή και φροντίδα ευαίσθητη σε πολιτισμικά χαρακτηριστικά
• Εκπαίδευση του προσωπικού για την ισότητα στην πρόσβαση στην υγεία και τη συμμετοχή των ασθενών
• Υπεράσπιση της πολιτικής για τα κοινοτικά φαρμακεία και της μεταρρύθμισης που αφορά τις πληρωμές/αποζημιώσεις των φαρμακοποιών.

Η τελευταία διακριτή στρατηγική - η μεταρρύθμιση της πολιτικής και των πληρωμών - είναι ιδιαίτερα κρίσιμη. Προηγούμενη έρευνα στο Ηνωμένο Βασίλειο έδειξε ότι εάν τα κοινοτικά φαρμακεία λαμβάνουν επαρκή αμοιβή, είναι πιο πιθανό και σε θέση να παρέχουν υπηρεσίες εμβολιασμού.

Στις ΗΠΑ, οι προσπάθειες για την επέκταση των ικανοτήτων των φαρμακοποιών για εμβολιασμό έχουν προχωρήσει πολύ, αλλά έχουν ακόμα περιθώριο να αναπτυχθούν. Αν και κάθε πολιτεία έχει εξουσιοδοτήσει φαρμακοποιούς να χορηγούν εμβολιασμούς, οι συγκεκριμένες λεπτομέρειες και οι περιορισμοί ποικίλλουν. Μερικοί παράγοντες που διαφέρουν από πολιτεία σε πολιτεία περιλαμβάνουν το ποια εμβόλια μπορούν να χορηγηθούν από τα φαρμακεία, περιορισμούς ηλικίας και απαιτήσεις συνταγογράφησης για μεμονωμένα εμβόλια.

Τα ευρήματα αυτής της μελέτης έδειξαν ότι οι φαρμακοποιοί της κοινότητας και οι μεγαλύτερες ομάδες τους μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στη βελτίωση της ισότητας πρόσβασης στα εμβόλια, συχνά μέσω φαινομενικά μικρών στρατηγικών.

«Νομίζω ότι πολλές φορές, οι φαρμακοποιοί αισθάνονται σαν να παρακαλούμε να συμπεριληφθούμε (σ.σ. σε τέτοιες μικρές στρατηγικές)…», είπε η Kiles, υπενθυμίζοντας κάποιες πρωτοβουλίες κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 που προσέφεραν δωρεάν καφέ σε εργαζόμενους στην υγεία στον τομέα της φροντίδας, αλλά εξαιρουμένων των φαρμακοποιών. «Αλλά πραγματικά πιστεύω ότι όταν πρόκειται για την ισότητα στην υγεία, είναι φυσικό να εμπλακούμε. Και πραγματικά νιώθω ότι αυτό θα μπορούσε να είναι το θέμα μας. Αυτό θα μπορούσε να είναι κάτι με το οποίο μπορούμε πραγματικά να συνεχίσουμε (σ.σ. την προσπάθεια με στόχο την εμπλοκή μας σε τέτοιες στρατηγικές)».

Ωστόσο, τα φαρμακεία στις ΗΠΑ δεν χρειάζεται να λειτουργούν μεμονωμένα για να βελτιώσουν την ισότητα στην πρόσβαση στον εμβολιασμό καθώς υπάρχουν συντονισμένες προσπάθειες σε ομοσπονδιακό και τοπικό επίπεδο (πολιτειών) με αυτό το στόχο δίνοντας μάλιστα ιδιαίτερη έμφαση σε φυλετικές και εθνοτικές μειονότητες.

Οι φαρμακευτικές εταιρείες συμμετέχουν επίσης στην προσπάθεια για τη βελτίωση και την ισότητα της πρόσβασης στα εμβόλια. Για παράδειγμα, η GSK έχει ξεκινήσει την πρωτοβουλία COiMUNITY με στόχο την επίτευξη υψηλότερων ποσοστών εμβολιασμού ενηλίκων στις ΗΠΑ μέσω επιχορηγήσεων, αυξημένων δεδομένων και άλλων πόρων και εργαλείων.Σε παγκόσμια κλίμακα, η Pfizer έχει ένα πρόγραμμα που ονομάζεται «An Accord for a Healthier World», το οποίο προορίζεται να παρέχει το πλήρες χαρτοφυλάκιο της εταιρείας με κατοχυρωμένα και μη πατενταρισμένα φάρμακα και εμβόλια σε μη κερδοσκοπική βάση σε 1,2 δισεκατομμύρια ανθρώπους σε 45 χώρες χαμηλότερου εισοδήματος. Προγράμματα όπως αυτά υπογραμμίζουν τους σημαντικούς τρόπους με τους οποίους μπορούν οι φαρμακευτικές εταιρείες μπορούν να συνεργάζονται με άλλους για τη βελτίωση της ισότιμης πρόσβασης τόσο στις ΗΠΑ όσο και παγκοσμίως.

«Το είδος του επίσημου ορισμού της ισότητας στην υγεία είναι η ιδέα ότι όλοι οι άνθρωποι πρέπει να έχουν μια είτε εντός είτε εκτός εισαγωγικών δίκαιη και σωστή ευκαιρία να αποκτήσουν τη βέλτιστη υγεία τους», ανέφερε η Kiles. Και συνέχισε: «Αλλά για μένα, σημαίνει ότι δεν χρειάζεται να ανησυχώ για το εάν το “ποιος είμαι, πώς μοιάζω, πόσα χρήματα έχω”, θα με εμποδίσει να πάρω την καλύτερη δυνατή φροντίδα».

Με τον επί τόπου ζωτικής σημασίας ρόλο τους και τις άμεσες σχέσεις τους με τους ασθενείς, οι φαρμακοποιοί δεν μπορούν να αγνοηθούν ξεχαστούν σε αυτές τις προσπάθειες. Χτίζοντας συνεργασίες σε επίπεδο κοινότητας και δημιουργώντας χώρο για όλους, οι φαρμακοποιοί μπορούν να είναι βασικοί παίκτες σε όλες αυτές τις προσπάθειες για τη βελτίωση της ισότητας πρόσβασης στα εμβόλια.

«Επειδή [οι φαρμακοποιοί] είμαστε προσανατολισμένοι στην κοινότητα, νομίζω ότι αυτό μας επιτρέπει να κάνουμε πραγματικά πρόοδο στον αλφαβητισμό [στην υγεία] και μπορούμε εύκολα να προχωρήσουμε να διαδώσουμε και να παρέχουμε πληροφορίες», είπε η Abdul-Mutakabbir. «Νομίζω ότι αντιπροσωπεύω τον τρόπο με τον οποίο εμείς, ως φαρμακοποιοί, προσεγγίζουμε την υγειονομική περίθαλψη. Μπορούμε να σας κρατήσουμε το χέρι και μπορούμε να σας καθοδηγήσουμε στο πώς αυτό φαίνεται, και μου αρέσει αυτό. Νομίζω ότι αυτή είναι μόνο η ομορφιά του επαγγέλματος».