Από τον Χαράλαμπο Πετρόχειλο

Η σωστή αποθήκευση είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της ασφάλειας των φαρμάκων. Ενόψει καλοκαιριού και με τις εκτιμήσεις των μετεωρολόγων να είναι δυσοίωνες καθώς όσο παρακινδυνευμένες κι αν είναι έστω και οι μεσοπρόθεσμες προβλέψεις όπως και οι ίδιοι παραδέχονται, κάποιοι μιλούν για υψηλότερες κατά βάση θερμοκρασίες σε σχέση με το φυσιολογικό, το θέμα της σωστής αποθήκευσης των φαρμάκων προφανώς και έχει ενδιαφέρον.

Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την αποθήκευση των νέων παραδόσεων φαρμάκων που φτάνουν σ’ ένα φαρμακείο.

Οι ημέρες παράδοσης παραγγελιών αντιμετωπίζονται συχνά με μια αίσθηση τρόμου για το προσωπικό του φαρμακείου, αναφέρει σε σχετικό άρθρο του το PharmacyTimes.com. Οι τσάντες νέων αποθεμάτων, που έρχονται σε ένα φαρμακείο που είναι ήδη περιορισμένο, πρέπει να αποσυσκευαστούν και να αποθηκευτούν ώστε να μπορούν να συμπληρωθούν οι συνταγές. Όχι μόνο το προσωπικό των φαρμακείων δεν έχει το χρόνο να το κάνει, αλλά συχνά υπάρχει έλλειψη χώρου σε κτίρια που δεν μπήκαν στη λογική να αναδιαμορφώσουν τους χώρους τους ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις νέες ανάγκες αποθήκευσης με τα χιλιάδες νέα φάρμακα που έγιναν διαθέσιμα τις τελευταίες δεκαετίες.

Πρέπει να ληφθούν υπόψη πολλοί παράγοντες που παίζουν ρόλο στη σωστή αποθήκευση των φαρμάκων ώστε αυτά να είναι ασφαλή, όπως το περιβάλλον, το κλίμα, η ασφάλεια, η εναλλαγή, ο διαχωρισμός και η τεκμηρίωση σε κάθε βήμα της διαδρομής αποθήκευσης.

Το περιβάλλον

Ο χώρος στον οποίο αποθηκεύονται τα φάρμακα πρέπει να είναι αρκετά μεγάλος ώστε να επιτρέπει την τακτική αποθήκευση, συμπεριλαμβανομένης της κατάλληλης σήμανσης, ανανέωσης στο ράφι και καθαρισμού. Ο επαρκής φωτισμός και ο αερισμός είναι επίσης σημαντικά μέρη της αποθήκευσης των φαρμάκων. Απαιτείται καλός φωτισμός για την επιλογή του σωστού φαρμάκου. Απαιτείται χώρος για αερισμό για να διασφαλιστεί η σταθερότητα της θερμοκρασίας κατά την αποθήκευση, κάτι που επίσης πρέπει να παρέχει χώρο για καθαρισμό.

Η καθαριότητα είναι απαραίτητη για να μην μολυνθούν τα φάρμακα. Τα φάρμακα πρέπει να μένουν μακριά από το πάτωμα και τα ράφια θα πρέπει να ξεσκονίζονται τακτικά. Το φαρμακείο πρέπει πάντα να είναι απαλλαγμένο από σκόνη, βρωμιά, παράσιτα και έντομα. Εάν εντοπιστούν παράσιτα ή έντομα, ο φαρμακοποιός θα πρέπει να συμβουλεύεται υπηρεσία για να αντιμετωπίσει τέτοια θέματα όπως για να προχωρήσει σε απεντόμωση στις εγκαταστάσεις.

Κλιματολογικές συνθήκες

Όλα τα φάρμακα έχουν απαιτήσεις αποθήκευσης, όπως για παράδειγμα είναι συγκεκριμένες οδηγίες που αφορούν τη θερμοκρασία και την υγρασία, την προστασία από το ηλιακό φως και άλλα ζητήματα. Οι απαιτήσεις αποθήκευσης συμβάλλουν στη διασφάλιση ότι τα φάρμακα διατηρούν την ισχύ τους και συμβάλλουν στη μείωση του κινδύνου πρόκλησης βλάβης στους ασθενείς. Οι απαιτήσεις αποθήκευσης φαρμάκων μπορούν να βρεθούν στην ετικέτα του φαρμάκου ή από μία άλλη πηγή.

Οι παραγωγοί πρέπει να προσδιορίζουν την απαιτούμενη θερμοκρασία αποθήκευσης των προϊόντων τους. Αυτές οι οδηγίες μπορεί να γενικευτούν στις κατηγορίες: σε θερμοκρασία δωματίου, σε χαμηλή θερμοκρασία, σε ψύξη ή σε κατάψυξη.

Το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC) συνιστά βέλτιστες πρακτικές για την αποθήκευση φαρμάκων στο ψυγείο, συμπεριλαμβανομένου του ελέγχου και της καταγραφής της ελάχιστης και της μέγιστης θερμοκρασίας καθημερινά ή, εάν το θερμόμετρο δεν καταγράφει ελάχιστες και μέγιστες θερμοκρασίες, έλεγχο και καταγραφή της θερμοκρασίας δύο φορές την ημέρα. Συνιστά επίσης στο προσωπικό να σημειώνει τα αρχικά του όταν καταγράφει τις θερμοκρασίες.

Τέλος, μέρος αυτών των βέλτιστων πρακτικών περιλαμβάνει την αντιμετώπιση περιπτώσεων θερμοκρασίας περιβάλλοντος που ξεπερνούν τις οδηγίες του παραγωγού σε περιπτώσεις αποθήκευσης μακράς διάρκειας ή στη διάρκεια μεταφοράς ενός φαρμάκου . Σε περίπτωση που η θερμοκρασία είναι μακριά από την προβλεπόμενη, ο φαρμακοποιός θα πρέπει να καλέσει τον παραγωγό/κατασκευαστή του φαρμάκου και να τον ενημερώσει για τη διάρκεια του χρόνου που το φάρμακο ήταν εκτός της πρέπουσας θερμοκρασίας. Εκείνος οφείλει να τον συμβουλέψει για πόσο καιρό το προϊόν μπορεί να παραμείνει εκτός του εύρους της θερμοκρασίας που απαιτείται να βρίσκεται και εάν το προϊόν εξακολουθεί να μπορεί να χρησιμοποιηθεί.

Ασφάλεια του φαρμακείου

Η ασφάλεια του φαρμακείου δεν παίζει μόνο ρόλο στην ασφάλεια του αποθέματος του αλλά είναι επίσης σημαντική για την ασφάλεια των ασθενών. Η ασφάλεια του φαρμακείου αποτρέπει την κλοπή και τη ληστεία, ενώ διασφαλίζει ότι τα φάρμακα προστατεύονται από παραποίηση. Εφαρμόζοντας αυστηρά πρωτόκολλα ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης κιβωτίων φύλαξης υψηλής ποιότητας, τα φαρμακεία μπορούν να παρέχουν στους ασθενείς τους φάρμακα που δεν έχουν παραβιαστεί, αποτρέποντας αποτελεσματικά την κακή χρήση ή κατάχρηση.

Τα φαρμακεία υποχρεούνται να αποθηκεύουν κάποια φάρμακά τους σε ειδικά κιβώτια. Αυτά τα κιβώτια πρέπει να είναι εγκεκριμένα αλλά και να κλειδώνονται. Ορισμένα καθυστερούν και ανοίγουν λίγα λεπτά μετά την εισαγωγή ενός κωδικού. Ο χρόνος αναμονής μπορεί να μοιάζει σαν μια αιωνιότητα, αλλά αυτός είναι τελικά ένας πιο ασφαλής τρόπος αποθήκευσης ειδικών  προϊόντων, όπως τα ναρκωτικά.

Εναλλαγή φαρμάκων

Τα φαρμακεία θα πρέπει να εφαρμόσουν ένα σύστημα διαχείρισης αποθέματος first-in, first-out (τα πρώτα που μπαίνουν στην αποθήκη να είναι και τα πρώτα που δίνονται) έτσι ώστε να χρησιμοποιείται πρώτα ένα παλιότερο για παράδειγμα φιαλίδιο αποθέματος και να τοποθετούνται νέα αποθέματα πίσω από τα υπάρχοντα φιαλίδια αποθέματος. Αυτό βοηθά στη διασφάλιση της χρήσης του φαρμάκου πριν από την ημερομηνία λήξης, αποτρέποντας έτσι τη σπατάλη.

Σωστός διαχωρισμός και ταξινόμηση φαρμάκων κατά την αποθήκευση

Οι ημερομηνίες λήξης του φαρμάκου αντικατοπτρίζουν την περίοδο κατά την οποία το προϊόν είναι γνωστό ότι διατηρεί τη σταθερότητά του, πράγμα που σημαίνει ότι διατηρεί τη δύναμή του, την ποιότητα και την καθαρότητά του όταν φυλάσσεται σύμφωνα με τις αναγραφόμενες συνθήκες αποθήκευσης. Είναι σημαντικό να γνωρίζει ο φαρμακοποιός τις πιθανές βλάβες που μπορεί να προκύψουν από τη λήψη ενός φαρμάκου που έχει λήξει ή ενός φαρμάκου που μπορεί να έχει αποικοδομηθεί επειδή δεν αποθηκεύτηκε σύμφωνα με τις συνθήκες που αναφέρονται στην ετικέτα του. Εάν ένα φάρμακο έχει «υποβαθμιστεί», ενδέχεται να μην παρέχει στον ασθενή το επιδιωκόμενο όφελος επειδή ακριβώς έχει χαμηλότερη ισχύ από την προβλεπόμενη. Επιπλέον, όταν ένα φάρμακο αποικοδομείται, μπορεί να δώσει τοξικές ενώσεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν ανεπιθύμητες παρενέργειες στους ασθενείς. Οι ασθενείς με σοβαρές και απειλητικές για τη ζωή ασθένειες μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε πιθανούς κινδύνους από φάρμακα που δεν έχουν αποθηκευτεί σωστά.

Επιπλέον, το προσωπικό του φαρμακείου θα πρέπει να παρακολουθεί το απόθεμα για ανακλήσεις και να ενεργεί κατάλληλα όταν ανακαλείται ένα φάρμακο. Τα ανακαλούμενα φάρμακα είναι αυτά που αποσύρονται από την κυκλοφορία ή τη χρήση λόγω προβλημάτων στην ποιότητα, την ασφάλεια ή την αποτελεσματικότητα. Γι’ αυτούς τους λόγους, τα φάρμακα που έχουν λήξει και έχουν ανακληθεί πρέπει να απομονώνονται και να διαχωρίζονται από τα ράφια των φαρμακείων εγκαίρως. Αυτά τα φάρμακα πρέπει να τίθενται σε «καραντίνα» σε χώρο που να διασφαλίζει ότι δεν θα χρησιμοποιηθούν μέχρι να απορριφθούν κατάλληλα.

Αν και η διαχείριση της αποθήκευσης μπορεί να είναι επίπονη και χρονοβόρα, είναι ένα κρίσιμο μέρος της διαχείρισης του φαρμακείου και, τελικά, της ασφάλειας των ασθενών. Τόσο οι φαρμακοποιοί όσο και οι τεχνικοί φαρμακείων μπορούν να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στη λήψη των απαραίτητων μέτρων για τη διασφάλιση της βέλτιστης αποθήκευσης των φαρμάκων.