Σημαντικό ποσοστό των ανεπιθύμητων κυήσεων συμβαίνουν στην εφηβεία κατά την οποία υπάρχει ασαφής γνώση γύρω από την αντισύλληψη. Δεδομένα από τις ανεπιθύμητες κυήσεις και εκτρώσεις, στις Η.Π.Α., αναφέρουν πως περίπου 615.000 έφηβες κάθε χρόνο έχουν τουλάχιστον μια ανεπιθύμητη κύηση (συνολικά το 6% όλων των εφήβων), με το 26% αυτών να καταφεύγει στη μέθοδο της τεχνητής έκτρωσης. Στην Ελλάδα, δεν υπάρχουν συγκεκριμένα δεδομένα για τις τεχνητές εκτρώσεις, ωστόσο υπάρχουν αναφορές πως ο ετήσιος αριθμός τους κυμαίνεται μεταξύ 100.000-150.000, με το 20-25% αυτών, να αφορά νεαρά κορίτσια μικρότερα των 16 ετών.

Αν και οι μελέτες είναι λίγες, φαίνεται πως περίπου οι μισές έφηβες ξεκινούν τη σεξουαλική τους ζωή πριν τα 17 έτη, ενώ υπάρχουν μελέτες που δείχνουν πως το 73% των εφήβων 14 έως 16 ετών, είχαν μιας κάποιας μορφής σεξουαλική δραστηριότητα. Αυτά τα στοιχεία καταδεικνύουν πόσο αναγκαία είναι η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των εφήβων ή και των παιδιών του δημοτικού, στην Ελλάδα.

Παρά την ευρεία διάδοση και χρήση, εδώ και πολλά χρόνια, των αντισυλληπτικών και του ανδρικού προφυλακτικού, όλες οι Παγκόσμιες και Ευρωπαϊκές Γυναικολογικές Εταιρείες έχουν προβληματισθεί από τα ποσοστά των ανεπιθύμητων κυήσεων και εκτρώσεων στην εφηβεία, που παραμένουν υψηλά παγκοσμίως. Τώρα πλέον, οι γυναικολόγοι μπορούν να τοποθετούν, ακόμα και σε έφηβες, σπειράματα αποτροπής εγκυμοσύνης, τα οποία διαρκούν περίπου δύο χρόνια. Επίσης, τα αντισυλληπτικά χάπια γίνονται όλο και πιο ασφαλή με αποτέλεσμα να θεωρούνται ιδανικά για την αποφυγή φλεβοθρόμβωσης ακόμα και στη διάρκεια της λοχείας.

Η πραγματικότητα που αντιμετωπίζουμε, σήμερα στην Ελλάδα, απέχει πολύ από τις ιδανικές κατευθυντήριες οδηγίες. Η συχνότερα χρησιμοποιούμενη αντισυλληπτική μέθοδος από τους έφηβους είναι η διακοπτόμενη συνουσία, μετά ακολουθεί το ανδρικό προφυλακτικό, ενώ τα ποσοστά χρήσης του αντισυλληπτικού δισκίου αγγίζουν μόλις το 4%, σε αντίθεση με τις Η.Π.Α., όπου το ποσοστό αυτό φτάνει στο 45%.

Αυτά ανέφεραν, πρόσφατα, σε συνέντευξη τύπου, με αφορμή το 6^ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γυναικολογικής Ενδοκρινολογίας, το οποίο διοργανώθηκε από την Ελληνική Εταιρεία Γυναικολογικής Ενδοκρινολογίας στις 11 – 12 Φεβρουαρίου 2017 στην Αθήνα, ο Καθηγητής Μαιευτικής - Γυναικολογίας/ Παιδικής και Εφηβικής Γυναικολογίας, Ειδικός Παιδογυναικολόγος, Διευθυντής της Β’ Μαιευτικής – Γυναικολογικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του Παν/μίου Αθηνών, Νοσοκομείο «Αρεταίειο», κ. Ευθύμιος Δεληγεώρογλου και ο Αναπληρωτής Καθηγητής Μαιευτικής & Γυναικολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Οικογενειακού Προγραμματισμού κ. Νικόλαος Σαλάκος.

Τέσσερις κατηγορίες αντισυλληπτικών μεθόδων

• μη παρεμβατικές μέθοδοι (π.χ. διακοπτόμενη συνουσία, αποχή, κ.λ.π.),
• μέθοδοι φραγμού (ανδρικό προφυλακτικό, τραχηλικό κάλυμμα, κ.λ.π.),
• ορμονικές μέθοδοι (αντισυλληπτικό δισκίο, κολπικός δακτύλιος κ.λ.π.) και
• άλλες μέθοδοι (πχ. ενδομήτριο σπείραμα)

Η χρήση της διακοπτόμενης συνουσίας κατέχει την πρώτη θέση μεταξύ των εφήβων στην Ελλάδα, με ποσοστό κοντά στο 40%. Μάλιστα, το ποσοστό μιας ανεπιθύμητης κύησης με τη χρήση αυτής της μεθόδου αγγίζει το 20% ανά έτος, ενώ δεν παρέχεται καμία προστασία από τα ΣΜΝ. Το ανδρικό προφυλακτικό, που αποτελεί τη δεύτερη χρησιμοποιούμενη μέθοδο μεταξύ των εφήβων στη χώρα μας, πλεονεκτεί στην προστασία έναντι των ΣΜΝ, ενώ αγοράζεται εύκολα από τους έφηβους χωρίς να απαιτείται ιατρική συνταγή.

Το ποσοστό αποτυχίας του, όταν χρησιμοποιείται ιδανικά, είναι 2%, ενώ με την τυπική χρήση φτάνει το 18%, ποσοστό που μπορεί να είναι ακόμα υψηλότερο στους εφήβους.

Αντισυλληπτικά: πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα

Όσον αφορά τις ορμονικές μεθόδους αντισύλληψης, τα αντισυλληπτικά κατέχουν την τρίτη θέση παγκοσμίως, μολονότι τα ποσοστά του είναι πολύ χαμηλά στη χώρα μας. Το ποσοστό αποτυχίας του με την ιδανική χρήση είναι μόλις 0,1%, ωστόσο η αναγκαιότητα καθημερινής λήψης αυξάνει αυτό το ποσοστό σε 6-8% μεταξύ των εφήβων. Μολονότι το κύριο μειονέκτημά του είναι η μη προστασία από τα ΣΜΝ, πλεονεκτεί στη βελτίωση των εμμηνορρυσιακών διαταραχών, της δυσμηνόρροιας, της ακμής και του δασυτριχισμού, ενώ μειώνει τον κίνδυνο εκδήλωσης καρκίνου του ενδομητρίου και των ωοθηκών. Η εξέλιξη και η βελτίωση του στην πάροδο των χρόνων το καθιστά ασφαλές και είναι ελάχιστες οι γυναίκες εκείνες στις οποίες αντενδείκνυται η χρήση του.

Σύγχρονες ορμονικές μέθοδοι αντισύλληψης

Υπάρχουν ορμονικές μέθοδοι, που έχουν προσαρμοστεί στον τρόπο ζωής και τις ανάγκες των εφήβων και των γυναικών. Μία από αυτές είναι ο κολπικός δακτύλιος (NuvaRing©), που περιέχει το οιστρογόνο αιθινυλοιστραδιόλη και το προγεσταγόνο ετονογεστρέλη. Τοποθετείται στον κόλπο της εφήβου για διάστημα 3 εβδομάδων και αφαιρείται για μια εβδομάδα, στην οποία η έφηβη έχει εμμηνορρυσία. Οι μύες του κόλπου συγκρατούν τον δακτύλιο κατά τη διάρκεια της ημέρας, καθώς και κατά τη διάρκεια της άσκησης και της σεξουαλικής επαφής.

Μάλιστα, οι γυναίκες μπορούν να ελέγχουν από μόνες τους τη σωστή τοποθέτησή του. Είναι χαρακτηριστικό πως πλεονεκτεί στη συμμορφωσιμότητα, καθώς απαιτεί τοποθέτηση μόνο μία φορά το μήνα, οι έφηβες έχουν μικρότερη έκθεση σε οιστρογόνα και επιπλέον δε βιώνουν τις συστηματικές ανεπιθύμητες ενέργειες που μπορούν να παρατηρηθούν με το αντισυλληπτικό δισκίο και το διαδερμικό αυτοκόλλητο, όπως η ναυτία και η τάση στους μαστούς, ενώ παρατηρούνται και λιγότερα περιστατικά ανώμαλης μεσοκυκλικής κολπικής αιμόρροιας. 

Μακράς διάρκειας αναστρέψιμες αντισυλληπτικές μέθοδοι

Θεωρούνται το μέλλον της αντισύλληψης για τις έφηβες. Υπάρχουν δύο είδη ενδομήτριων σπειραμάτων (IUD), που παρέχουν μακράς διάρκειας αντισυλληπτική δράση και τοποθετούνται εντός της ενδομήτριας κοιλότητας, κατάλληλα για έφηβες που έχουν ξεκινήσει τις σεξουαλικές τους επαφές. Το ένα εξ’ αυτών είναι το σπείραμα από χαλκό, ενώ το άλλο εκλύει λεβονοργεστρέλη.

Μάλιστα, πρόσφατα κυκλοφόρησε στις Η.Π.Α. και αναμένεται και στην Ελλάδα, ένα ενδομήτριο σπείραμα λεβονοργεστρέλης μικρότερων διαστάσεων, ιδανικό για τις εφήβους. Τέλος, τα ορμονικά εμφυτεύματα, τοποθετούνται στο αντιβράχιο παρέχοντας μακράς διάρκειας αντισυλληπτική δράση. Απελευθερώνουν την ουσία ετονογεστρέλη, δρώντας όπως η ενέσιμη ορμονική αντισύλληψη με διάρκεια από 3 έως 5 έτη, με δευτερεύοντα πλεονεκτήματα, όπως η βελτίωση της δυσμηνόρροιας και του πυελικού άλγους.

Συμπερασματικά, η συμβουλευτική και η εκπαίδευση των εφήβων αποτελούν σημαντικά όπλα απέναντι στη μάστιγα των ανεπιθύμητων κυήσεων, των εκτρώσεων και των Σεξουαλικώς  Μεταδιδομένων Νοσημάτων. Θα πρέπει να δοθεί βαρύτητα στην ενημέρωσή τους γύρω από κάθε αντισυλληπτική μέθοδο, με ιδιαίτερη μνεία στην ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά τους. Θα πρέπει να ενθαρρύνονται οι έφηβοι να χρησιμοποιούν σε κάθε σεξουαλική τους επαφή το ανδρικό προφυλακτικό, ώστε να μειωθούν στο ελάχιστο τα κρούσματα ΣΜΝ. Παράλληλα, θα πρέπει να προάγεται και να προτείνεται ο συνδυασμός του με κάποια ορμονική ή μακράς διάρκειας αντισυλληπτική μέθοδο, ώστε οι έφηβες να αποφεύγουν το ενδεχόμενο μιας ανεπιθύμητης κύησης και εν προκειμένω μιας πιθανής τεχνητής έκτρωσης.