Η θεραπευτική κηπουρική – γεωργία (eco-therapy) είναι ένας όρος που υπάρχει τα τελευταία χρόνια ως σχετικά επίσημος όρος. Λέγοντας «σχετικά» εννοώ ότι δεν έχει ακόμα αναγνωριστεί από την επίσημη επιστημονική κοινότητα.
Χρησιμοποιήθηκε ως καθημερινή εργασία (συμβαίνει από πολύ παλιά), σαν απασχόληση σε κέντρα ίασης και περίθαλψης διαφόρων μορφών ασθενειών (Camphill, κλινικές ήπιας περίθαλψης σε Κίνα, Ιαπωνία, Ινδία). Έπειτα, εντελώς φυσικά πρόεκυψε ως όρος, από τη στιγμή που εντοπίστηκε και καταγράφηκε η θετική της και για χρόνια επίδραση στην βελτίωση ως και πλήρη θεραπεία ασθενών.
Κηπουρική και θεραπευτική κηπουρικήΚαταρχήν, τί εννοούμε θεραπευτική κηπουρική, πώς μπορούμε να την ξεχωρίσουμε από την συμβατική κηπουρική και σε ποιους απευθύνεται; Απευθύνεται σε άτομα μόνο με ελαφριές ή βαριές σωματικές ή ψυχικές ασθένειες ή γενικώς είναι αυτό που λέμε ότι «κάνει καλό σε όλους» και άρα δεν χρειάζεται να την αποκαλούμε διαφορετικά;
Κάτι που παρατηρήθηκε ήταν ότι δεν μπορούμε να βρούμε και να συνδέσουμε «ειδικά στοιχεία», όπου έπειτα χρησιμοποιώντας τα να προκύπτουν ειδικά αποτελέσματα (ή δεν θέλουμε;). Εννοώ, δηλαδή, ότι οι άνθρωποι που ασχολήθηκαν με το να καταγράψουν τα αποτελέσματα της έρευνάς τους στην κηπουρική (όταν π.χ. φύτευαν ένα κήπο με αρωματικά, ένα λαχανόκηπο ή κάποια καλλωπιστικά και πιο συγκεκριμένα κάποια φυτά της ίδιας οικογένειας π.χ. λεβάντα, λεβαντίνη ή ντομάτες, πατάτες, πιπεριές, μελιτζάνες ή φυτά με αιθέρια αρώματα που χρησιμοποιούνταν έτσι και αλλιώς στην φαρμακευτική), δεν μπορούσαν με σιγουριά να πουν ότι κάτι από αυτά βοήθησε στο να εξελιχθεί κάποια ασθένεια με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.
Αυτό είναι βέβαια κάτι (η ανάλυση) που προσπαθούμε όλο και πιο πολύ γιατί έτσι τακτοποιεί την σκέψη μας και υποθέτουμε ότι μπορούμε να πάρουμε απάντηση σε όλα λογικά και με επιχειρήματα που να τα αποδεικνύουν. Δηλαδή να συνδέσουμε επιμέρους στοιχεία με επιμέρους αποτελέσματα.
Προσπαθούμε να βρίσκουμε συνεχώς στοιχεία τέτοιου είδους, όπως για παράδειγμα πρόσφατα, όταν διάβασα για κάποιους μύκητες που βρίσκονται στο χώμα και καταπολεμούν την μελαγχολία.
Μπορούμε να χρησιμοποιούμε την αναλυτική μας σκέψη, αλλά μπορούμε να κάνουμε και κάτι άλλο. Να αφηνόμαστε και να εμπιστευόμαστε αυτό που βιώνουμε εκείνη τη στιγμή που ασχολούμαστε με την συγκεκριμένη δραστηριότητα. Και, εδώ, επανέρχομαι σε αυτό που πάντα εφιστώ την προσοχή μας σε όλα τα προηγούμενα άρθρα.
Η απάντηση έρχεται πάλι από παλιά…
Αλλά ας σκεφθούμε κάτι που συνέβαινε και συνεχίζει να συμβαίνει, αλλά πλέον πολύ σπάνια και σήμερα, αλλά που γίνεται μια προσπάθεια να του δοθεί η πρέπουσα προσοχή.
Οι άνθρωποι που ασχολούνταν με την καλλιέργεια της γης ήταν «ιδιαίτεροι άνθρωποι» και είχαν και μια ιδιαίτερη σχέση με τη φύση, τα φυτά και τα ζώα τους. Μπορούσαν να διαισθάνονται τις κατάλληλες εποχές φύτευσης και σποράς. Μπορούσαν να αντιλαμβάνονται τι χρειαζόταν να γίνει όταν κάποια από αυτά ασθενούσαν και έτσι θεράπευαν και να επανέφεραν την ισορροπία στη γη τους και κατά συνέπεια στους εαυτούς τους, μια που συχνά ασθενούσαν και αυτοί οι ίδιοι οι αγρότες, όταν κάτι δεν πήγαινε καλά στη γη, στα φυτά ή στα ζώα τους.
Δεν πρόκειται για υπερφυσικές δυνάμεις και μεταφυσικά φαινόμενα, αλλά για την δυναμική που υπάρχει σε αυτό που λέμε «παρόν». Ήταν εκεί κάθε στιγμή «ψυχή τε και σώματι», με αποτέλεσμα την δημιουργία ενός αόρατου δεσμού -νήματος που ένωνε άμεσα και στενά όλα τα έμβια που κατοικούσαν εκεί σε αυτόν τον μικρόκοσμο και εν συνεχεία με το ολικό περιβάλλον που ονομάζουμε Φύση. Όλα αυτά αναφέρονται, γιατί θεωρώ ότι ενώνεται άρρηκτα η ιδέα της «θεραπευτικής κηπουρικής» με τις αρχές της οικολογικής γεωργίας. Πως; Ας το δούμε.
Η αρχή της οικολογικής Γεωργίας, ή μήπως και της «Θεραπευτικής ΓεωργίαΤο στοιχείο αυτό μπορεί να προκαλέσει σημαντική διαφορά στους χειρισμούς ενός αγροκτήματος, όπου ο αγρότης «βιώνει» όλα αυτά και τους χειρισμούς σε ένα άλλο που ο αγρότης είναι αποσυνδεδεμέμενος από το βίωμα και αντιμετωπίζει τα πάντα ως ελλείψεις π.χ. κάποιων θρεπτικών στοιχείων ή ότι υπάρχουν προσβολές από κάποια έντομα ή κάποιες ασθένειες.Ακριβώς αυτή τη διαφορά και συνάμα έλλειψη εντόπισαν οι άνθρωποι που (επανα) ξεκίνησαν την Οικολογική Γεωργία, κάτι το οποίο έγινε σχεδόν ταυτόχρονα χρονικά σε δύο μέρη του κόσμου, αλλά ανεξάρτητα το ένα από το άλλο.
Μάλιστα, τα δύο μέρη είναι μακρινά μεταξύ τους και σαν απόσταση και πολιτισμικά, αλλά έκτοτε συμπαρέσυρε και συνεχίζει να συμπαρασύρει πολλούς και διάφορους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο και από όλες τις κουλτούρες. Είχε επικρατήσει εκείνη την περίοδο η λεγόμενη «Πράσινη Επανάσταση» της συμβατικής γεωργίας με τη καθολική χρήση χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων- που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα με αντίστοιχα εντατικούς ρυθμούς (κάτι που σήμερα ως επί το πλείστον συμβαίνει και στα θεραπευτικά κέντρα Ψυχικών ασθενειών, δηλαδή, βασικά, χρησιμοποιούνται φαρμακευτικές αγωγές με χημικά φάρμακα).
Η χρήση του ονόματος «Πράσινη Επανάσταση» ήταν αντίθετη με τον τρόπο που τη χρησιμοποιούμε, σήμερα, δηλαδή για να μιλήσουμε για τους οικολογικούς τρόπους ανάπτυξης. Έτσι, σαν απάντηση -ανάγκη στην όλο επεκτεινόμενη ρύπανση της αγροτικής γης, αλλά και του πλανήτη γενικότερα γεννήθηκε η οικολογική γεωργία, δηλαδή η Βιολογική-δυναμική Γεωργία στην Γερμανία (από όπου προέκυψε έπειτα η Βιολογική Γεωργία) από τον Φιλόσοφο-Φυσικό, Rudolf Steiner, και η Φυσική Γεωργία στην Ιαπωνία από τον Αγρότη -Γεωπόνο-Φιλόσοφο, Masanobu Fukuoka.
Ας δούμε λίγο πιο ειδικά την κάθε μια προσέγγιση. Δεν ονομάζονται «μέθοδοι», αφού διαφέρουν σημαντικά από αυτές που ονομάζουμε μεθόδους. Δηλαδή δεν έχουν ένα παγιωμένο σύστημα με συγκεκριμένες τεχνικές που χρησιμοποιούν σε κάθε περίπτωση, αλλά είναι μονίμως εξελισσόμενες και μεταλλασσόμενες, κάνοντας χρήση μόνο κάποιων πρακτικών βοηθημάτων που μπορούν πάντα να βελτιωθούν ανάλογα με τις συνθήκες του κάθε τόπου.
Βιολογική -Δυναμική γεωργίαΣτη βιοδυναμική γεωργία,δόθηκε έμφαση από τον Steiner στον λεγόμενο γεωργικό οργανισμό. Αυτό σημαίνει ότι σε ένα αγρόκτημα πρέπει να επιδιώκεται η αυτάρκεια.Τι σημαίνει αυτάρκεια για ένα αγρόκτημα;Σημαίνει ότι το κτήμα, όσον αφορά τον άνθρωπο, θα μπορεί να του παρέχει όλα τα τρόφιμα, όπως κρέας, γαλακτοκομικά, δημητριακά, φρούτα, λαχανικά ακόμα και ψάρι. Άρα, θα πρέπει να συμπεριλαμβάνονται όλες αυτές οι καλλιέργειες και να έχει και κτηνοτροφία και φυσικό δάσος, αλλά και να περνάει από εκεί κάποιο ποταμάκι ή να περιέχεται κάποια λίμνη. Ακούγεται κάπως παραμυθένιο, αλλά μόνο σε μια τέτοια αρμονική συνύπαρξη θα μπορούσαν να παράγονται εξολοκλήρου υγιεινά προϊόντα.
Τα ζώα θα βρίσκουν την τροφή τους από τα καλλιεργούμενα φυτά που θα είναι και για αυτά και θα ζουν σε μια πιο ελεύθερη κατάσταση. Τα υπολείμματα των ίδιων των φυτών, αλλά και οι κοπριές των ζώων γίνονται τροφή για τα καινούρια φυτά.
Ασθένειες υπάρχουν, αλλά είναι σε μια ισορροπία, αφού για οποιοδήποτε έντομο, ζώο ή μικροοργανισμό υπάρχει και το ανάλογο που τρέφεται από αυτό και φυσικά υπάρχουν και τα άγρια είδη που συμπληρώνουν την πλήρη αυτή εικόνα.
Στην Γερμανία, που ξεκίνησε η σύλληψη όλων αυτών και που στις μέρες μας ανθεί αυτή η γεωργία, τα αγροκτήματα έχουν αυτή την εικόνα, αλλά και στην Αμερική και στην Αυστραλία και πρόσφατα στην Ινδία.
Σαν βασικό πρακτικό βοήθημα χρησιμοποιείται η αγελάδα και τα προϊόντα της, όπως η κοπριά και τα κέρατα της και κάποια βότανα πολύ κοινά, όπως το χαμομήλι και η τσουκνίδα που αποδομούνται κατάλληλα και μετά ψεκάζονται σε όλο το αγρόκτημα.
Τα προϊόντα της Βιοδυναμικής γεωργίας αναγνωρίζονται από το σήμα Demeter και υπάρχουν πλέον σε όλα τα καταστήματα βιολογικών προϊόντων. Τελικά, αυτή η δυναμική και καταλυτική αλληλεπίδραση όλων των έμβιων οργανισμών είναι που έδωσε και την ονομασία αυτής της γεωργίας.
Φυσική Καλλιέργεια
Ο Fukuoka αναγκάστηκε να γίνει ένα είδος αναχωρητή και να ζήσει στη φύση για να δουλέψει απερίσπαστος από τις επιρροές του δυτικού μοντέλου καλλιέργειας που εισχωρούσε βίαια στην Ιαπωνία. Εκεί, η ίδια η φύση τον οδήγησε στο να μας δώσει την γεωργία, όπου ο άνθρωπος είναι μόνο βοηθός στη δουλειά που μπορεί να κάνει η φύση αν αφεθεί μόνη της. Σε ένα φυσικό αγρόκτημα συμβιώνουν όλων των ειδών τα φυτά που μπορούν να επιβιώσουν από μόνα τους με ελάχιστη βοήθεια από τον αγρότη, έτσι ώστε η φύση να αποφασίζει ποιό φυτό θα επιβιώσει και πιο όχι.
Αποτελούσε και για τον Fukuoka κύριο μέλημα η αυτάρκεια τόσο του αγροκτήματος όσο και του αγρότη και κατά προέκταση του ανθρώπου. Και, φυσικά, επειδή στα φυσικά αγροκτήματα όλα ζουν σε αυτή την ημιάγρια κατάσταση είναι σαν κάποιος να ζει και να καλλιεργεί σε ένα δάσος (τι ωραία αίσθηση!).
Οι βασικότερες δουλειές του αγρότη είναι οι σπορές και η τελική συγκομιδή των προϊόντων. Ακούγεται πολύ καλό για να είναι αληθινό, αλλά συμβαίνει. Οι τέσσερεις αρχές της Φυσικής Καλλιέργειας είναι: όχι κατεργασία του εδάφους, όχι κλάδεμα, όχι χημικά λιπάσματα και όχι φυτοπροστασία με τεχνητά χημικά σκευάσματα. Βασικά πρακτικά βοηθήματα για τον αγρότη είναι οι εναλλαγές καλλιεργειών με σπορές από τα λεγόμενα ψυχανθή που χρησιμοποιούνται ως φυσικό λίπασμα, αλλά και οι σπορές που γίνονται βάζοντας διάφορους σπόρους μαζί σε μπαλάκια- «σβώλους» από άργιλο για προστασία από τα πουλιά, μυρμήγκια και από δύσκολες κλιματικές συνθήκες όπως ξηρασία, παγετό ή και νεροποντές.
Γι αυτό και ο Fukuoka έκανε ασχολήθηκε πολύ -στην διάρκεια των 100 χρόνων ζωής του- με την αναβλάστηση τόπων, όπου ήταν έρημος, αλλά και με αναδασώσεις. Στην Ελλάδα, υπάρχει ένα φυσικό κέντρο -αγρόκτημα, στην Έδεσσα, το οποίο ακολουθεί αυτές τις πρακτικές και διοργανώνει διάφορες αναδασώσεις σε όλη την χώρα.
Σήμερα, η οικολογική γεωργία έχει ως ένα βαθμό αποσυνδεθεί από τις ιδέες των ανθρώπων που την οραματίστηκαν και γι αυτό και αυτή έχει ανάγκη να επανασυνδεθεί με τον πυρήνα της αν θέλει να διαδραματίσει το ρόλο που από την αρχή είχε, δηλαδή να μας ξανασυνδέσει με την φύση.
Καταλήγουμε
Τώρα, λοιπόν, έχοντας συμπληρώσει όλες τις πληροφορίες μπορούμε να ξαναγυρίσουμε στην αρχή της ερώτησης -αναζήτησής μας και να αναγνωρίσουμε μέσα σε όλα το κοινό πολύ σημαντικό στοιχείο.
Άρα…Και σε αυτό το αναγκαίο και συγκλονιστικά πανέμορφο χαρακτηριστικό της δυναμικής βίωσης του παρόντος, κατά την άποψη μου, είναι που εντοπίζω την διαφορά του να κάνει κάποιος κηπουρική από το να κάνει Θεραπευτική Κηπουρική. Αυτό που εκπέμπεται, θεραπεύει και μεταδίδεται σε όλους ασθενείς και «υγιείς».
Μαζί όμως πρέπει να πηγαίνει και η απλή χαρά που πρέπει να βιώνει όποιος ασχολείται με την γη, γιατί πάντα υπάρχει ο κίνδυνος να μπούμε σε φαντασιοπληξίες και να αιθεροβατούμε, χάνοντας την άμεση επαφή με τη γη…τη «γείωση».
Έτσι και αλλιώς, η εργασία που γίνεται στη γη είναι από μόνη της θεραπευτική… Αλλά και η από κοινού και «επι ίσοις όροις» συμμετοχή θεραπευομένων και θεραπευτών είναι επίσης θεραπευτική, αφού οι ασθενείς έχουν μάθει να βλέπουν τους γιατρούς τους σαν κάτι ανώτερο από αυτούς, πράγμα που αν αλλάξει ίσως να επιφέρει μια νέα ματιά στο πώς θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται οι ασθένειες: σαν βοήθεια (αγάπη) από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Έτσι, όταν γίνονται τέτοια προγράμματα σε χώρους υγείας η «συν-συμμετοχή» θα πρέπει να αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση.
Και μια ευχή…Ας φτιάξουμε, λοιπόν, τους κήπους μας με μεγάλη φροντίδα, χωρίς να μας νοιάζει αν είναι πολύ μικροί (ή πιο μεγάλοι) σε μέγεθος, ας είμαστε ανοιχτοί και προσηλωμένοι σε αυτό που κάνουμε, έτσι ώστε η φύση να μας φανερώσει τα μυστικά της ακόμα και στο κέντρο της «αφύσικης» πόλης μας (ή όποιοι είναι πιο τυχεροί στο χωριό) και πρωτίστως ας χαρούμε και ας θεραπευθούμε όλοι μαζί σαν μια ομάδα σαν ένα ενιαίο όλο…
*Ο κύριος κορμός αυτού του άρθρου αποτελεί την εισαγωγή στο πρόγραμμα «Θεραπευτική Κηπουρική», που ξεκίνησε στα οικοτροφεία «Ιπποκράτης Ι και ΙΙ», όπου φιλοξενούνται άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας και εισηγήθηκε από τον γράφοντα.
Μιχάλης Μανιαδάκης
Οργανική Κηπουρική
www.eco-perivoli.gr
