Μία σημαντική ανάλυση για το μέλλον των εμβολίων κατά του SARS-CoV-2 από τον Διδάκτορα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων , με σημαντικό έργο στις λοιμώξεις.
Από την Τάνια Η. Μαντουβάλου
tanmadu@gmail.com
«Έχουμε κάποια, πιθανώς αποτελεσματικά, με ασφαλή δεδομένα εμβόλια, μέχρι να βγουν καλύτερα, που θα βγουν. Θα προσφερόμουν να κάνω κάποιο από αυτά; Ναι, άνευ ενδοιασμών σχετικά με την ασφάλεια. Θεωρώ πως αυτά θα είναι τα τελικά εμβόλια για τον SARS-CoV-2; Όχι, σίγουρα θα βγουν αποτελεσματικότερα και πρακτικότερα. Αλλά στην παρούσα φάση, ένα ασφαλές, μερικώς αποτελεσματικό εμβόλιο, είναι ευπρόσδεκτο» μονολογεί δίνοντας παράλληλα συνέντευξη στο DaillyPharmaNews με τον πολύ ιδιαίτερο και χαρακτηριστικό του τρόπο ο παθολόγος με μεγάλο ερευνητικό έργο στις λοιμώξεις, Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γιώργος Παππάς. Ο κ. Παππάς ο οποίος είναι από τους πρώτους επιστήμονες στην Ελλάδα που σήμαναν συναγερμό για την πανδημία, αποτελεί πόλο έλξης για πολλούς αναγνώστες (ειδικά από τον επιστημονικό χώρο) στα social media, καθώς από τα τέλη Ιανουαρίου τηρεί με συνέπεια ημερολόγιο κορωνοϊού, ανασκοπώντας και παράλληλα σχολιάζοντας κάθε φορά τα πιο πρόσφατα δεδομένα. Η συζήτηση μας γίνεται με αφορμή το τελευταίο ποστάρισμα του με τίτλο: Περί συγκρατημένης εμβολιαστικής αισιοδοξίας, που έγινε την Τρίτη μετά την ανακοίνωση των πρώτων αποτελεσμάτων για το εμβόλιο της Οξφόρδης. Με τις δημοσιεύσεις στο «Lancet» για τα εμβόλια της Οξφόρδης (ChAdOx1 nCoV-19 ) και της Κίνας (Ad5-nCoV), συν την διπλή προδημοσίευση στοιχείων του εμβολίου της Pfizer, συν την δημοσίευση στο «New England Journal of Medicine» για τις πρώτες δοκιμές του εμβολίου της Moderna σε ανθρώπους, ολοκληρώθηκε ένας πρόδρομος κύκλος αποτελεσμάτων από κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους, ένας κύκλος ενθαρρυντικός, με δεκάδες βέβαια αστερίσκους, σχολιάζει ο κ. Παππάς.
Ποια όμως είναι κατά τη γνώμη του τα πλεονεκτήματα και ποια τα μειονεκτήματα των τεσσάρων εμβολίων που είναι πλησιέστερα στην ευρύτερη χρήση σε μεγάλους πληθυσμούς;
Εντυπωσιακά γρήγορη η παραγωγή και οι κλινικές δοκιμές του εμβολίου της Οξφόρδης
Δεν είναι καινοφανής η τεχνολογία του εμβολίου της Οξφόρδης (που πλέον αναπτύσσεται σε συμφωνία με την Astra-Zeneca) λέει ο ερευνητής. «Ουσιαστικά παρουσιάζει ένα κομμάτι του SARS-CoV-2 στον οργανισμό μέσω ενός άλλου, αθώου για τον άνθρωπο, αδενοϊού. Αν κάτι πρέπει να θαυμάσει κανείς στο εμβόλιο της Οξφόρδης, είναι η ταχύτητα με την οποία έτρεξε η παραγωγή του και η διενέργεια των κλινικών δοκιμών του, αλλά ακόμη περισσότερο οι δημόσιες σχέσεις του: είναι συμπαθής η επικεφαλής Sarah Gilbert, προβάλλει το “Οξφόρδη” και όχι την εταιρεία χτυπώντας κάποια ακαδημαϊκή ευαίσθητη χορδή στο υποσυνείδητο των περισσοτέρων, υπερτονίζεται η δυναμική του και ενίοτε παρουσιάζεται ως πανάκεια, με απίθανες εκφράσεις του τύπου “εκπαιδεύει την ανοσία του οργανισμού”».
Η απαιτούμενη διπλή δόση διπλασιάζει την παραγωγή
Σύμφωνα με τον κ. Παππά το εμβόλιο κάνει δουλειά, καθώς επάγει τόσο αντισώματα όσο και κυτταρική ανοσία ικανοποιητικότατα. Τι σημαίνει όμως κυτταρική ανοσία; Ένα άλλο είδος, μας απαντά ο διακεκριμένος παθολόγος, ιδιαίτερα σύνθετης ανοσίας, πέραν των γνωστών αντισωμάτων, η οποία έχει παρατηρηθεί πρόσφατα πως παίζει σημαντικό ρόλο στην άμυνα του οργανισμού, απέναντι στον SARS-CoV-2. Ενδέχεται να διαρκεί πολύ περισσότερο από τα αντισώματα, και μπορεί να προϋπάρχει σε ορισμένους, ως διασταυρούμενη αντίδραση σε έκθεση σε άλλους, άγνωστους, κορωνοϊούς. «Κάθε αποτελεσματικό εμβόλιο οφείλει να επάγει επαρκώς και την παραγωγή αντισωμάτων, αλλά και την κυτταρική ανοσία. Το εμβόλιο της Οξφόρδης λοιπόν τα κατάφερε αμφότερα, αλλά θέλει ασυζητητί δύο δόσεις για να πετύχει την κατάλληλη απάντηση στα αντισώματα. Αυτό σημαίνει πως αυτόματα η παραγωγή πρέπει να διπλασιασθεί για να καλύψει τον ίδιο πληθυσμό που θα κάλυπτε μία δόση».
Η τεχνική χρησιμοποιείται σε δοκιμές για Mers και Ebola
Όσον αφορά τα μειονεκτήματα του εμβολίου ο κ. Παππάς επισημαίνει ότι έχει παρενέργειές, οι οποίες είναι οι συνήθεις μεν (τοπική ευαισθησία/ κακουχία/ πονοκέφαλος/ πυρετός) αλλά σε σημαντικά μεγαλύτερα ποσοστά. Μόνο μετά την πρώτη δόση, η δεύτερη είναι «ήσυχη». Παθαίνεις κάτι; Προκύπτει εύλογα η απορία. Όχι, μας λέει, αλλά οι ερευνητές σημειώνουν πως θα χρειαστεί μια κάλυψη αυτό το προφίλ παρενεργειών, με χορήγηση παρακεταμόλης σε μεγάλες δόσεις για λίγες ημέρες. Οι αυξημένες αυτές αντιδράσεις είναι γενικότερο πρόβλημα της τεχνικής που χρησιμοποιεί το συγκεκριμένο εμβόλιο, η οποία όπως εξηγεί ο επιστήμονας, ήδη χρησιμοποιείται σε δοκιμές ως 2ο υποψήφιο εμβόλιο για τον MERS, αλλά και ως 3ο υποψήφιο εμβόλιο για τον Ebola, μετά τα δύο, πλέον, εγκεκριμένα που υπάρχουν.
Ο μείζων προβληματισμός είναι αν και ο άνθρωπος γίνεται φορέας χωρίς να νοσεί
«Ο μείζων προβληματισμός που παραμένει με το εμβόλιο της Οξφόρδης, και δεν απαντήθηκε με τα πρόσφατα στοιχεία, είναι μήπως υπάρχει κίνδυνος να συμβεί στον άνθρωπο ό,τι και στο πείραμα στους μακάκους : αυτοί όταν εμβολιάσθηκαν και μετά εκτέθηκαν στον SARS-CoV-2 δε νόσησαν, προστατεύτηκαν πλήρως από πνευμονικές επιπλοκές, αλλά έγιναν φορείς του ιού στο ανώτερο αναπνευστικό, και θεωρητικά μπορούσαν να τον μεταδίδουν. Που δεν το θέλουμε και δεν θα είναι και πολύ πρακτικό για να αναχαιτίσεις την πανδημία. Οπότε παραμένουμε συγκρατημένοι, πολύ, μέχρι να μας δοθεί η απάντηση σε αυτό το θέμα». Άλλο ένα ζήτημα χαμένο επιδέξια στις λεπτομέρειες λέει ο κ. Παππάς είναι ότι αναφέρουν οι συγγραφείς 46% παροδική ουδετεροπενία «Είναι μεγάλο ποσοστό και δεν θες να έχεις χαμηλά ουδετερόφιλα, που είναι εκ των πρώτων αμυνών του οργανισμού απέναντι σε λοιμώξεις. Επίσης εξετάσθηκε το εμβόλιο σε λευκούς 18-55 ετών, και πρέπει να δούμε πώς θα πάει σε άλλους πληθυσμούς και, κυρίως σε άλλες ηλικίες. Συνοψίζοντας, αξιέπαινοι που έτρεξαν γρηγορότερα από κάθε άλλο, δουλεύει το εμβόλιο, κρατάμε το σημαντικό αναπάντητο ερώτημα μήπως μας μετατρέπει σε φορείς όμως, αν από εκεί είμαστε ΟΚ τότε πάμε εθελοντές αν δεν υπάρχει άλλο καλύτερο εμβόλιο».
Πλεονέκτημα του κινεζικού εμβολίου η μία δόση και οι λιγότερες παρενέργειες
Ταυτόχρονα με την Οξφόρδη ανακοινώθηκαν στοιχεία από την 2η φάση μελετών σε ανθρώπους για το Κινεζικό εμβόλιο. Παρόμοια τεχνική, λέει ο κ. Παππάς, χρησιμοποιείται όμως ως όχημα ένας άλλος αθώος αδενοϊός. «Κι εκεί άρχισε το πρόβλημα του συγκεκριμένου εμβολίου: Γνωρίζουμε ήδη από τα πρώτα στοιχεία δοκιμών του, από τα τέλη Μαΐου, πως πολλοί εθελοντές είχαν αντισώματα απέναντι στον αδενοϊό-όχημα και δεν αντιδρούσαν στο εμβόλιο γενικά. Το ίδιο και στις προχωρημένες εδώ δοκιμές: Είδαμε εξαιρετική κυτταρική ανοσία με μία δόση, αλλά όχι ικανοποιητική παραγωγή εξουδετερωτικών αντισωμάτων (κάτω από 60% γενικά, ιδιαίτερα σε άτομα άνω των 55 ετών και σε άτομα με αντισώματα εναντίον του οχήματος). Οφείλουμε δε να σημειώσουμε πως τα στοιχεία που δόθηκαν αφορούν στην αναταπόκριση μόνο σε διάστημα 28 ημερών (ενώ οι ανταγωνιστές κοίταξαν πιο πέρα). Μπορεί όμως να φτάνει η κυτταρική ανοσία για να προστατεύσει; Από την άλλη, ενδέχεται να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικότερα σε χώρες όπου είναι χαμηλά τα αντισώματα του πληθυσμού έναντι αυτού του οχήματος. Πλεονέκτημα, η μία δόση και οι λιγότερες παρενέργειες (ειδικά στην μικρή δοσολογία η οποία τελικά προκρίνεται). Θα πήγαινα εθελοντής; Αν δεν υπήρχε άλλο ναι, με απόλυτη ασφάλεια, όμως δεν θα αισθανόμουν απαραίτητα θωρακισμένος».
Με δύο δόσεις και τα εμβόλια της Moderna και της Pfizer/BioNTech
Τα εμβόλια της Moderna (mRNA-1273) και της Pfizer/BioNTech (BNT162) χρησιμοποιούν μια διαφορετική τεχνική, νεότερη, αλλά όχι καινοφανή επίσης, αναφέρει ο κ. Παππάς και εξηγεί: δίνουν στον ανθρώπινο οργανισμό ένα μήνυμα να κατασκευάσει ο ίδιος ένα κομμάτι του SARS-CoV-2, ανίκανο ως κομμάτι μόνο να προκαλέσει νόσο, ικανό όμως να επάγει ανοσολογική απάντηση. Η συγκεκριμένη τεχνική, τονίζει έχει δοκιμαστεί με ποικίλους στόχους, έχει δε οδηγήσει σε ένα πολύ υποσχόμενο υποψήφιο εμβόλιο κατά της λύσσας (από άλλη εταιρεία), νοσήματος διαβόητου για την δυσχέρεια της εμβολιαστικής του πρόληψης. «Και τα δυο απαιτούν δύο δόσεις για να επιτευχθεί ικανοποιητική ανοσολογική απάντηση, οπότε μειονέκτημα. Αλλά και τα δυο κάνουν δουλειά τόσο μέσω αντισωμάτων όσο και της σωστής κυτταρικής ανοσίας. Στην δοκιμή της Moderna παρατηρήθηκε το παράδοξο να βγαίνουν σημαντικότερες παρενέργειες (οι συνηθισμένες) με την δεύτερη δόση (πυρετός 40% πχ, ενώ η πρώτη δόση ήταν ήσυχη), κι εδώ δοκίμασαν διάφορες δοσολογίες και κατέληξαν σε μεσαία δοσολογία για μελλοντική έρευνα». Στην δοκιμή της Pfizer, σύμφωνα με τον ερευνητή, δοκίμασαν και πολύ μικρές δοσολογίες, και είδαν εξαιρετική επαγωγή κυτταρικής ανοσίας, οπότε έχουν ένα πλεονέκτημα, ότι μπορεί να προχωρήσουν σε πολύ μαζικότερη παραγωγή αυτού που περίμεναν. «Το άλλο σημαντικό που έδειξε η προδημοσίευση της Pfizer είναι ότι το εμβόλιο πιάνει διάφορες μικρομεταλλάξεις του ιού, περιλαμβανόμενου και του στελέχους που επικρατεί παγκοσμίως και ορισμένοι το παρουσιάζουν τρομολαγνικά. Και στα δυο εμβόλια πρέπει να δούμε πώς θα δουλέψουν σε μεγαλύτερες ηλικίες βέβαια. Θα πήγαινα εθελοντής; Όπως και με της Οξφόρδης, ναι, αν δεν υπάρχει καλύτερο».
Η βιοτεχνολογία εξασφαλίζει τη μακροπρόθεσμη ασφάλεια
Είναι ασφαλή τελικά τα εμβόλια; Ένα ερώτημα που ταλανίζει ολόκληρο τον πλανήτη αυτή τη στιγμή. Τεκμηριώθηκε η ασφάλεια των εμβολίων που προπορεύονται. Δεν αποδείχθηκε κάποια παρενέργεια πέραν των συνηθισμένων τοπικών και συστηματικών αντιδράσεων, που δεν υπήρξαν μείζονες, μας απαντά ο κ. Παππάς.« Η φύση της βιοτεχνολογίας που χρησιμοποιείται για τα συγκεκριμένα εμβόλια εξασφαλίζει την μακροπρόθεσμη ασφάλειά τους, καθώς οι μορφές αυτές των εμβολίων έχουν ήδη ξαναχρησιμοποιηθεί με άλλους στόχους, και εδώ απλά άλλαξε η στόχευση, προς τον SARS-CoV-2». Προβληματίζονται σε κάτι άλλο σχετικά με την ασφάλεια οι επιστήμονες; «Υπήρχε πάντα ο φόβος να συμβεί κάτι παρόμοιο με τον Δάγγειο πυρετό, αν προκληθεί μια υπεραντίδραση που λέγεται antibody-dependent enhancement, ή κάποια άλλη ανοσοαπορρύθμιση. Τόσο τα στοιχεία όμως από τα πειραματικά μοντέλα σε ζώα, όσο και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κυτταρικής ανοσίας που παρατηρήθηκε σε ανθρώπους, είναι απόλυτα καθησυχαστικά».
Τεκμηριώθηκε η αποτελεσματικότητα σε βάθος διμήνου
Είναι αποτελεσματικά αυτά τα εμβόλια; Το δεύτερο ερώτημα που απασχολεί τον κόσμο. Τεκμηριώθηκε εν μέρει η αποτελεσματικότητα στην παραγωγή ανοσολογικής απάντησης, τόσο αντισωμάτων όσο και της σωστής κυτταρικής ανοσίας, σε βάθος 2μήνου (ενώ η παρακολούθηση συνεχίζεται), αποκρίνεται ο κ. Παππάς. «Αν αποδειχθεί στα επόμενα βήματά τους ότι προφυλάσσουν χωρίς να σε μετατρέπουν σε φορέα μετά την έκθεση στον ιό (δεν αρκεί να εμποδίζεις τον ιό να βλάψει τους πνεύμονές σου, πρέπει να τον εμποδίσεις να εγκατασταθεί πάνω σου), είμαστε έτοιμοι, άντε να πάρουμε 1-2 χάπια παρακεταμόλης παραπάνω για τις ανεπιθύμητες ενέργειες. Αν όχι, θα περιμένουμε την επόμενη γενιά: ήδη, για παράδειγμα, το LaJolla τρέχει εμβόλιο παρόμοιο με της Οξφόρδης, αλλά με χορήγηση ως ρινικό εκνέφωμα, και στα ζώα πετυχαίνει αυτό ακριβώς που θέλουμε, χωρίς αστερίσκους. Οπότε, θα έχουμε εμβόλιο/α. Πόσο εκλεπτυσμένα θα είναι, λεπτομέρεια. Πόσο ασφαλή θα είναι, δεδομένο ακόμη και στις πρόδρομες μορφές τους. Ποια εκδοχή τους θα είναι η λειτουργικότερη; Θα δείξει σύντομα. Έως τότε, ευχαριστούμε κάθε επιστήμονα που ξενυχτάει, ακόμη κι αυτούς που μπορεί να σκέφτονται λίγο περισσότερο από το κανονικό την δόξα».
*Ο Γιώργος Παππάς έχει εκτεταμένο ερευνητικό έργο στο πεδίο των λοιμώξεων, ειδικά σε θέματα ζωονόσων, επιδημικών μοντέλων, και ετοιμότητας απέναντι σε επιδημίες.
