Την τροποποίηση του σωφρονιστικού και του ποινικού κώδικα, προκειμένου να διαφυλάσσονται και τα δικαιώματα των ακαταλόγιστων ψυχικώς πασχόντων, αλλά και εκείνα των εργαζομένων νοσηλευτών, προτείνει μεταξύ άλλων σήμερα ο πρόεδρος του Συλλόγου Νοσηλευτών Ψυχιατρικών Νοσοκομείων (ΣΥΝΟΨΥΝΟ) του ΕΣΥ νομού Αττικής Γιώργος Αβραμίδης, σε συνέντευξη την οποία παραχωρεί στο DailyPharmaNews.gr.
Συνέντευξη στον Βασίλη Βενιζέλο
DPN: Πιστεύετε ότι υπάρχει πρακτική λύση στο πρόβλημα της φύλαξης των ακαταλόγιστων ψυχικώς πασχόντων νοσηλευομένων του άρθρου 69 του Ποινικού Κώδικα, προκειμένου και οι νοσηλευτές Ψυχικής Υγείας να μην εκτελούν χρέη δεσμοφυλάκων και οι εν λόγω πάσχοντες να φυλάσσονται ορθά ή πρόκειται για αδιέξοδο;
H κατάσταση που επικρατεί σήμερα σχετικά με τη νοσηλεία – φύλαξη των ψυχικά ασθενών του άρθρου 69 του ΠΚ, είναι απαράδεκτη. Για να κυριολεκτούμε, δεν υπάρχει φύλαξη. Μόνο νοσηλεία. Από τη στιγμή που δεν υπάρχει προσωπικό φύλαξης, ούτε ειδικά θεραπευτικά καταστήματα, όπως προβλέπεται στο Νόμο 2776/1999 και στον Ποινικό Κώδικα, η έννοια της φύλαξης παραμένει κενό γράμμα. Και αυτό το γνωρίζουν όλοι. Τόσο οι δικαστικοί λειτουργοί, όσο και οι πολιτικές ηγεσίες των αρμόδιων υπουργείων, αλλά και οι διοικήσεις των νοσοκομείων. Πρόκειται για κλασική περίπτωση ανεφάρμοστης διάταξης νόμου, όπως δυστυχώς συμβαίνει συχνά.
Να θυμίσουμε ότι σύμφωνα με το άρθρο 1 παρ. 2 του Νόμου 2776/1999, κρατούμενοι θεωρούνται άτομα που εκτίουν ποινές στερητικές της ελευθερίας, εκείνοι επί των οποίων εφαρμόζονται τα άρθρα 69 και 71 του ΠΚ, καθώς και οι υπόδικοι και όσοι κρατούνται κατά τα άρθρα 16 και 17 του ιδίου νόμου.
Σε σχετική Γνωμοδότηση του Εισαγγελέα Αρείου Πάγου (8/3/2007, Ποινικά Χρονικά 2007 σ. 753) εκφράστηκε η άποψη ότι «η φύλαξη των ακαταλογίστων εγκληματιών κατ’ ανάγκην θα λάβει χώραν εις οιονδήποτε δημόσιον θεραπευτήριον ψυχικών νοσούντων ατόμων. Το ιατρικόν και νοσηλευτικόν προσωπικόν των θεραπευτηρίων αυτών έχει αρμοδιότητα μόνον δια την θεραπείαν και νοσηλείαν των προαναφερθέντων ατόμων και όχι δια την φύλαξη αυτών. Το έργον της φυλάξεως τούτων ανήκει εις την αρμοδιότητα του Υπουργείου Δικαιοσύνης, συμφώνως προς την κατ’ αναλογίαν εφαρμοζομένης διάταξιν του άρθρου 18 παρ. 1 εδ. γ’ του Νόμου 2776/1999 και το φυλακτικό προσωπικόν διορίζεται κατόπιν αποφάσεων του Υπουργού Δικαιοσύνης».
Συμπληρωματικά, ο Συνήγορος του Πολίτη, σε σχετικό πόρισμα με αριθ. πρωτ. 122406/14910/2010, αναφέρει ότι ο εγκλεισμός των προσώπων των ανίκανων προς καταλογισμό σε νοσηλευτικό ίδρυμα, επιβάλλεται στο πλαίσιο της ποινικής διαδικασίας και συνεπώς η εκτέλεση του μέτρου αυτού και οι συνθήκες φύλαξης των προσώπων αυτών, εμπίπτουν κατ’ αρχήν στην αρμοδιότητα του Υπουργείου ?ικαιοσύνης.
Και ενώ είναι αδιαμφισβήτητο ότι ισχύουν τα ανωτέρω, συμβαίνει το εξής υποκριτικό και πλήρως αντικείμενο στο νόμο: να οδηγούνται οι συγκεκριμένοι ασθενείς για φύλαξη και νοσηλεία, όχι σε ειδικά θεραπευτικά καταστήματα όπως προβλέπει ο νόμος, αλλά στα ψυχιατρικά νοσοκομεία, χωρίς φυσικά αυτά να διαθέτουν δομές φύλαξης και χωρίς την ύπαρξη του αρμόδιου φυλακτικού προσωπικού του Υπουργείου Δικαιοσύνης.
Το άκρως παράλογο της κατάστασης διαφαίνεται σε όλο το μεγαλείο, όταν κάποιος ακαταλόγιστος ασθενής χρειαστεί να μεταφερθεί για εξετάσεις ή νοσηλεία σε άλλο νοσοκομείο. Τότε ξαφνικά τηρούνται οι νόμοι: ο ασθενής μεταφέρεται με ευθύνη του τμήματος μεταγωγών και φυλάσσεται από το αρμόδιο προσωπικό φύλαξης στο τμήμα το οποίο νοσηλεύεται, μέχρι να λάβει εξιτήριο. Δηλαδή, ο ίδιος ασθενής στο γενικό νοσοκομείο αντιμετωπίζεται ως κρατούμενος και στο ψυχιατρικό νοσοκομείο ως ένας εκ των λοιπών ασθενών. Η απάντηση επομένως είναι ναι, το θεσμικό πλαίσιο υπάρχει, αλλά δεν εφαρμόζεται στην περίπτωση των ψυχιατρικών νοσοκομείων.
Πρέπει να επισημάνουμε ότι οι περισσότεροι από τους συγκεκριμένους ασθενείς, δεν εκδηλώνουν κατά τη διάρκεια νοσηλείας τους επικίνδυνη συμπεριφορά προς τους άλλους, ενώ αρκετοί από αυτούς φιλοξενούνται χωρίς κανένα πρόβλημα εδώ και χρόνια σε ανοικτές δομές στην κοινότητα, σε ξενώνες και σε οικοτροφεία. Δεν μπορούμε, όμως, να παραβλέψουμε τις περιπτώσεις ασθενών που έχουν ανάγκη ενός πιο ειδικά διαμορφωμένου θεραπευτικού περιβάλλοντος, προσαρμοσμένου στις ανάγκες τους, προκειμένου να προστατευθεί η σωματική ακεραιότητα τόσο των ίδιων, όσο και των εργαζομένων και τρίτων από την εκδηλούμενη επιθετική συμπεριφορά τους. Για αυτές τις περιπτώσεις ζητάμε απεγνωσμένα βοήθεια από την Πολιτεία, αλλά βρίσκουμε κλειστές τις πόρτες.
Οι Νοσηλευτές, κλάδος που ουσιαστικά στηρίζει το ΕΣΥ και αντιμετωπίζει τεράστια προβλήματα, έχουν ανάγκη να παρέχουν τις υπηρεσίες τους σε ένα ασφαλές περιβάλλον. Δεν είμαστε εκπαιδευμένοι να παρέχουμε υπηρεσίες ασφαλείας, είμαστε θεραπευτικό προσωπικό και η εκπαίδευση και οι αρμοδιότητές μας έγκεινται στην παροχή υπηρεσιών υγείας και φροντίδας.
Ένα επιπλέον θέμα που μας απασχολεί είναι η «ιδρυματοποίηση» των συγκεκριμένων ασθενών λόγω της μακράς παραμονής τους στο νοσοκομειακό περιβάλλον, χωρίς την εφαρμογή κατάλληλων θεραπευτικών προγραμμάτων προσαρμοσμένων στις ανάγκες τους, αλλά και η έλλειψη προοπτικής για την ενδεχόμενη επανένταξή τους. Ελάχιστοι από τους συγκεκριμένους ασθενείς, παρά τις προσπάθειες της θεραπευτικής ομάδας και τα αιτήματά τους προς το δικαστήριο, θα καταφέρουν τελικά να επιτύχουν την άρση του «εγκλεισμού» τους. Οι άνθρωποι αυτοί ξεχνούν τις όποιες δεξιότητες είχαν, οι νεώτεροι αδυνατούν να σπουδάσουν ή να μάθουν κάποια τέχνη, απομακρύνονται από τις οικογένειές τους και τελικά ιδρυματοποιούνται και προτιμούν να παραμείνουν εντός του νοσοκομείου παρά να επανενταχθούν.
Πιστεύουμε ότι αυτή η κατάσταση δεν πρέπει να συνεχιστεί και είναι επιβεβλημένο να δοθεί θεσμική λύση με σχετική τροποποίηση των διατάξεων του Ποινικού και Σωφρονιστικού Κώδικα ή έκδοση ειδικότερου νομοθετήματος, με έμφαση στα δικαιώματα του ψυχικά ασθενή. Παράλληλα, η Νομοθεσία θα πρέπει να τελεί σε αρμονία με τις αρχές της μεταρρύθμισης των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, με σκοπό το άτομο να παραμείνει ενεργό μέλος της κοινωνίας.
DPN: Η πρόταση για τη δημιουργία των λεγομένων «σωφρονιστικών θεραπευτηρίων ψυχικώς πασχόντων», πέραν από την αντίφαση στους όρους την οποία περιέχει, έχει συνδεθεί επίσης με αυταρχικές αντιλήψεις για την αντιμετώπιση της βαριάς ψυχικής διαταραχής. Προτείνετε τη δημιουργία τέτοιων ιδρυμάτων;
Έχετε δίκιο, υπάρχει αντίφαση στους συγκεκριμένους όρους, ο νόμος όμως, αναφέρεται σε «ειδικά θεραπευτικά καταστήματα». Είμαστε αντίθετοι σε κάθε πρόταση που μπορεί, έστω και στο ελάχιστο, να συνδεθεί με αυταρχικές και παρωχημένες αντιλήψεις και πρακτικές και έχουμε δώσει ως νοσηλευτές μεγάλο αγώνα για τη βελτίωση των συνθηκών νοσηλείας στις μονάδες ψυχικής υγείας και για να ξεπεραστούν οι ασυλικές πρακτικές του παρελθόντος. Δεν νομίζω ότι θα υπάρξουν ποτέ. Είμαστε, όμως, υποχρεωμένοι να πούμε ότι η υπάρχουσα κατάσταση δεν μπορεί να συνεχιστεί.
Στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής «Δαφνί» υπάρχουν περίπου 90 ασθενείς – κρατούμενοι με το άρθρο 69 του ΠΚ. Αυτός ο αριθμός διαρκώς μεγαλώνει. Πρόκειται για χρόνιους ασθενείς που καλύπτουν κλίνες σε τμήματα οξέων περιστατικών, κάτι που σημαίνει μόνιμη εγκατάσταση πολλών επικουρικών κλινών (ράντζα). Παράλληλα, νοσηλεύονται σε τμήματα χρόνιων περιστατικών, που σύμφωνα με τη μεταρρύθμιση θα έπρεπε να είχαν κλείσει και να έχουν μεταφερθεί οι ασθενείς σε ειδικά οικοτροφεία. Ένας ακόμη σημαντικός αριθμός, των ακαταλόγιστων ασθενών, τέλος, φιλοξενείται σε ξενώνες, χωρίς καμία πρόβλεψη για φυλακτική προσέγγιση.
Ουσιαστικά, οι ασθενείς οι οποίοι μεταφέρονται στα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία μεταφέρονται για νοσηλεία και συνέχιση της θεραπείας τους και όχι για φύλαξη. Για «φύλαξη» κάνει λόγο ο Ποινικός Κώδικας και για «εγκλεισμό» ο Εισαγγελέας, ως αρμόδιος να διατάξει την εκτέλεση της απόφασης του δικαστηρίου, η πραγματικότητα όμως είναι άλλη. Ο ασθενής «νοσηλεύεται» σε ένα νοσηλευτικό τμήμα, σε μία δομή αποκατάστασης όπως κάθε άλλος ασθενής που δεν του έχουν επιβληθεί οι νόμιμοι περιορισμοί που προβλέπονται για τους ακαταλόγιστους ασθενείς. Αυτή είναι η πραγματικότητα.
Αναφορικά με το ενδεχόμενο δημιουργίας ειδικών θεραπευτικών καταστημάτων για τους ακαταλόγιστους ασθενείς, παράλληλα με σχετικές τροποποιήσεις του Ποινικού Κώδικα, θα πρέπει να γίνουν ευνοϊκές ρυθμίσεις για τη συγκεκριμένη ομάδα ασθενών. Δεν είμαστε, όμως, βέβαιοι ότι έτσι θα γίνει και στην πραγματικότητα.
Κυρίως, όταν βλέπουμε την ηγεσία του υπουργείου υγείας, κατά κάποιο τρόπο να «πανηγυρίζει» ότι πλέον το σύμφωνο «Λυκουρέντζου – Αντόρ» έχει λήξει, οπότε δεν υφίστανται καν οι δεσμεύσεις του (άσχετα αν δεν εφαρμόστηκαν ποτέ). Ειδικότερα, πιστεύουμε ότι την ευθύνη λειτουργίας του ψυχιατρικού νοσοκομείου κρατουμένων και του νοσοκομείου κρατουμένων Κορυδαλλού, αλλά και όλων των δομών στις οποίες παρέχονται υπηρεσίες υγείας, θα πρέπει να την έχει το Υπουργείο Υγείας.
Στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Δικαιοσύνης θα μπορούσε να παραμείνει μόνο η απασχόληση κατάλληλα εκπαιδευμένου προσωπικού φύλαξης, φυσικά επί τη βάσει των αρχών της μεταρρύθμισης των υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Αντικειμενικά η λύση στην καλύτερη αντιμετώπιση των ακαταλόγιστων ψυχικά ασθενών, δεν βρίσκεται ούτε στο υφιστάμενο καθεστώς, ούτε όμως στη δημιουργία ψυχιατροδικαστικών τμημάτων, αν δεν δημιουργηθεί ένα πλαίσιο που θα υποστηρίζει διαχρονικά τις εξατομικευμένες ανάγκες των συγκεκριμένων ασθενών. Οι χώροι από μόνοι τους δεν μπορούν να προσφέρουν τίποτε.
DPN: Ποια είναι η ανταπόκριση της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Υγείας στις διαδοχικές εκκλήσεις των νοσηλευτών Ψυχικής Υγείας για ουσιαστικές και ριζικές αλλαγές στο δημόσιο σύστημα Υγείας, ιδιαιτέρως μετά από τα βίαια περιστατικά τα οποία σημειώθηκαν πρόσφατα στο νοσοκομείο της Αθήνας «Σισμανόγλειο», αλλά και την θανατηφόρο πυρκαγιά στο ψυχιατρικό νοσοκομείο Αττικής (ΨΝΑ – «Δαφνί»), υπόθεση για την οποία έχουν ήδη ασκηθεί ποινικές διώξεις εναντίον 14 στελεχών του ιδρύματος;
Φωνή βοώντος εν τη ερήμω. Το Υπουργείο Υγείας δεν λαμβάνει υπόψη του τους Νοσηλευτές. Μπορείτε με ιδιαίτερη ευκολία να διαπιστώσετε ότι η «πατερναλιστική» ιατρική προσέγγιση και η ιατρική «αυθεντία» κυριαρχεί στα μέλη των «ομάδων εργασίας» και των αντίστοιχων «επιτροπών» που κατά διαστήματα συγκροτεί το υπουργείο υγείας.
Το ιατρικοκεντρικό μοντέλο θα πρέπει να αντικατασταθεί από το ανθρωποκεντρικό, στο οποίο όλοι οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας ενωμένοι, συνεργάζονται μεταξύ τους, αναγνωρίζοντας την προσφορά του καθενός προς όφελος του ασθενή και της οικογένειάς του. Το υπουργείο δεν μας ακούει και δεν μας καλεί να συνομιλήσουμε.
Με αφορμή τα γεγονότα στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, αλλά και σε άλλες ψυχιατρικές κλινικές είχαμε τη διαβεβαίωση ότι θα γίνονταν άμεσα 300 προσλήψεις νοσηλευτών. Στην πορεία μάθαμε ότι οι 300 νοσηλευτές, έγιναν 300 υπάλληλοι διαφόρων ειδικοτήτων για όλες τις μονάδες ψυχικής υγείας της χώρας, δηλαδή «σταγόνα στον ωκεανό» και φυσικά, ακόμη δεν έχει βγει η προκήρυξη. Ακόμη και να βγει σήμερα, θα χρειαστεί περίπου ένας χρόνος για να προσληφθούν. Αλλά και αυτοί οι 300 δεν θα λύσουν το πρόβλημα, ούτε θα το αγγίξουν καν.
Η καθημερινότητα για τους εργαζόμενους στις μονάδες ψυχικής υγείας, είναι αρκετά δύσκολη και ολοένα δυσκολεύει ακόμη περισσότερο. Ειδικότερα, το πλαίσιο λειτουργίας των ψυχιατρικών κλινικών τόσο των γενικών νοσοκομείων, όσο και των ψυχιατρικών νοσοκομείων, είναι εντελώς στον «αέρα». Δεν υπάρχουν εσωτερικοί κανονισμοί λειτουργίας ή αν υπάρχουν είναι από τη δεκαετία του 1980, με εντελώς παρωχημένα δεδομένα.
Παρεμπιπτόντως, ο ασθενής που επιτέθηκε στο προσωπικό της ψυχιατρικής κλινικής του Γ.Ν.Α. «Σισμανόγλειο» νοσηλευόταν με εκούσια νοσηλεία. Φανταστείτε τι γίνεται με τους ακούσια νοσηλευόμενους ασθενείς, που οδηγούνται με περιπολικά και αστυνομικούς στις μονάδες ψυχικής υγείας! Προφανώς, η υγεία τους επιδεινώνεται και το προσωπικό που τους νοσηλεύει αισθάνεται αδύναμο να διαχειριστεί όλες αυτές τις καταστάσεις, μέσα σε μία κλινική που τα ποσοστά ακούσιας νοσηλείας ξεπερνούν το 60% και η υπερπλήρωση κλινών το 120% έως και το 150%.
Η υποστελέχωση έχει ξεπεράσει τα όρια ασφαλείας, το προσωπικό κινδυνεύει καθημερινά προκειμένου να κάνει τη δουλειά του και να προσφέρει στον ασθενή τα απαραίτητα, με τον κίνδυνο να βρεθεί εκτεθειμένο απέναντι στο νόμο, όπως συνέβη πρόσφατα, όπου καταδικάστηκε νοσηλευτής της ψυχιατρικής κλινικής του Γ.Ν.Α. «Ευαγγελισμός» για ανθρωποκτονία από αμέλεια, γιατί μία ασθενής έβαλε τέλος στη ζωή της με φωτιά.
Και αυτό δεν αποτελεί μεμονωμένο περιστατικό. Υπάρχουν συνάδελφοι που σύρονται στα δικαστήρια για τις ανεπάρκειες του συστήματος, χωρίς να φέρουν καμία ευθύνη και αναγκάζονται να ξεπουλούν περιουσίες προκειμένου να βρουν το δίκιο τους, απέναντι σε δικαστές που ελάχιστα γνωρίζουν για το ρόλο και τις αρμοδιότητες των νοσηλευτών και με ιδιαίτερη ευκολία αποδίδουν τις ευθύνες σε αυτούς που αγωνίζονται δίπλα στον ασθενή καθημερινά, όλο το 24ώρο, ξεπερνώντας πολλές φορές τα όρια τους και τις δυνατότητές τους.
DPN: Παρακολουθείτε όσα έρχονται καταιγιστικά στο φως της δημοσιότητας, σχετικά με περίεργες χρηματοδοτήσεις σειράς ΜΚΟ της Ψυχικής Υγείας εκ μέρους του υπουργείου Υγείας; Έχετε διαμορφώσει άποψη σχετικά με τον ρόλο σημαντικής μερίδας των ΜΚΟ της Ψυχικής Υγείας, οι οποίες έχουν απασχολήσει όχι μόνον τη Βουλή, αλλά και τους αρμοδίους εισαγγελείς ενίοτε;
Είναι άδικο να κατηγορούμε αποκλειστικά τις ΜΚΟ για θέματα που απασχολούν και ευρύτερα όλο το δημόσιο, αλλά και τον ιδιωτικό τομέα. Δεν συμφωνώ με την ύπαρξή τους, αλλά είναι άδικο φιλότιμες και αξιόλογες προσπάθειες κάποιων ΜΚΟ να απαξιώνονται, γιατί κάποιες άλλες βρίσκονται κατηγορούμενες στη δικαιοσύνη για διάφορες ατασθαλίες. Προφανώς, η ίδρυση και λειτουργία των ΜΚΟ, χτίστηκε σε σαθρό έδαφος.
Προσωπικά, πιστεύω ότι οι δομές των ΜΚΟ θα έπρεπε και θα μπορούσαν να αναπτυχθούν από ΝΠΔΔ (νοσοκομεία) με όλες τις απαραίτητες νόμιμες διαδικασίες που προβλέπονται για το δημόσιο τομέα (ίδρυση, προσλήψεις προσωπικού, χρηματοδότηση, εργασιακά δικαιώματα, επαγγελματική εξέλιξη, δημοσιονομικοί έλεγχοι κλπ). Κάτι που δεν έγινε ως σήμερα, αλλά όπως φαίνεται ούτε και τώρα είναι επιλογή της κυβέρνησης.
Είμαι αντίθετος στη χρηματοδότηση των ΜΚΟ από το κράτος και τη διαχείριση αυτών από εταιρείες. Θα πρέπει να οριστούν διαδικασίες προκειμένου να ενταχθούν σε ΝΠΔΔ της περιοχής στην οποία βρίσκονται. Αυτό, βέβαια, που πρέπει να μας απασχολεί ακόμη περισσότερο, είναι η παροχή φροντίδας στους ψυχικά ασθενείς που νοσηλεύονται στις ψυχιατρικές κλινικές των ιδιωτικών κλινικών. Σε αρκετές από αυτές, έννοιες όπως «αποασυλοποίηση», «αποϊδρυματοποίηση», «επανένταξη» θεωρώ ότι είναι άγνωστες. Δυστυχώς, η μεταρρύθμιση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, έδωσε βαρύτητα μόνο στο δημόσιο σύστημα υγείας.
