Την ώρα που εκατομμύρια άνθρωποι στερούνται το καθημερινό τους γεύμα, δισεκατομμύρια άλλοι ασφυκτιούν κάτω από το βάρος της υπερκατανάλωσης κατάλληλων και μη τροφίμων. Η Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής 2025 αναδεικνύει το παράδοξο ενός πλανήτη που παράγει αρκετή τροφή για όλους, αλλά δεν τη μοιράζει δίκαια.
Από τη Ρούλα Σκουρογιάννη
Η Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής (World Food Day) 2025 προτάσσει το σύνθημα «Hand in Hand for Better Foods and a Better Future», καλώντας σε συνεργασία κυβερνήσεων, παραγωγών, επιχειρήσεων και κοινοτήτων για «καλύτερα» τρόφιμα και ένα καλύτερο μέλλον. Το φετινό κάλεσμα του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ, του FAO (Food and Agriculture Organization) τονίζει ότι η μετατροπή των αγροδιατροφικών συστημάτων απαιτεί συλλογική δράση, όχι μόνο για να παράγουμε περισσότερα, αλλά για να παράγουμε καλύτερα, πιο προσβάσιμα και πιο θρεπτικά τρόφιμα.
Το οξύμωρο: πείνα και παχυσαρκία — δύο όψεις της ίδιας κρίσης
Οι πιο πρόσφατες εκτιμήσεις δείχνουν ότι εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι εξακολουθούν να υποφέρουν από πείνα, ενώ ταυτόχρονα η παγκόσμια επιβάρυνση από την παχυσαρκία και τις σχετιζόμενες μη μεταδοτικές νόσους (ΜΜΝ) αυξάνεται με ταχύ ρυθμό.
• Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση SOFI (The State of Food Security and Nutrition in the World) 2025, περίπου 673 εκατομμύρια άνθρωποι αντιμετώπισαν πείνα το 2024… Δηλαδή, περίπου το 8,2% του παγκόσμιου πληθυσμού. Ταυτόχρονα, ο αριθμός ανθρώπων με μη επαρκή πρόσβαση σε υγιεινές και θρεπτικές δίαιτες παραμένει πολύ υψηλός.
• Από την άλλη πλευρά, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και άλλοι διεθνείς οργανισμοί επισημαίνουν ότι η παχυσαρκία και η υπερβαρότητα είναι πανδημικές: το 2022, περίπου 1 στα 8 άτομα ζούσε με παχυσαρκία και δισεκατομμύρια άνθρωποι ήταν υπέρβαροι. Οι τάσεις αυτές συνεχίζουν να αυξάνονται. Η σύγχρονη διατροφή και ο τρόπος ζωής ωθούν μεγάλες ομάδες του πληθυσμού προς ΜΜΝ, όπως διαβήτη τύπου 2, καρδιομεταβολικές νόσους και ορισμένους τύπους καρκίνου.
Αυτό το παράδοξο: παιδιά που πεθαίνουν από πείνα σε αναπτυσσόμενες χώρες ή περιοχές, ενώ άλλα τμήματα του πληθυσμού να πεθαίνουν από νόσους που σχετίζονται με υπερφαγία, φτωχή θρεπτικά ποιότητα τροφής και ανθυγιεινά πρότυπα, υπογραμμίζει ότι το πρόβλημα δεν είναι μόνο η ποσότητα, αλλά κυρίως η ποιότητα, η πρόσβαση και η δίκαιη διαχείριση και διανομή.
Τρόφιμα που πετιούνται — τροφές που λείπουν: το σκάνδαλο της σπατάλης
Η αντίφαση γίνεται πιο οδυνηρή αν κοιτάξουμε τα στοιχεία για τη σπατάλη τροφίμων. Ο UNEP / Food Waste Index και σχετικές αναλύσεις δείχνουν ότι περίπου 1 δισεκατομμύριο γεύματα πετιούνται κάθε μέρα — σχεδόν ένα πέμπτο της συνολικής τροφής που παράγεται — με τεράστιο περιβαλλοντικό, οικονομικό και ηθικό κόστος. Η εκτεταμένη σπατάλη συμβαίνει σε όλο το φάσμα: από το χωράφι και το εμπόριο μέχρι τα νοικοκυριά και την εστίαση. Η εκτεταμένη σπατάλη συνυπάρχει με την πείνα και την επισιτιστική ανασφάλεια, επιτείνοντας την αδικία: ενώ υπάρχουν τρόφιμα που καταστρέφονται ή πετιούνται, εκατομμύρια δεν έχουν την επόμενη μερίδα.
«Food waste is a global tragedy», υπενθυμίζει η Δανή Οικονομολόγος και Περιβαλλοντολόγος Inger Andersen (UNEP), Εκτελεστική Διευθύντρια του Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον. Η φράση δεν είναι ρητορική: αφορά ζωές, πόρους και το κλίμα.
Οι «τροφές» που μας χορταίνουν αλλά μας αρρωσταίνουν: τα υπερεπεξεργασμένα προϊόντα
Μια κεντρική αιτία της επιδημίας παχυσαρκίας και των σχετικών νοσημάτων είναι η ραγδαία εξάπλωση των ultra-processed foods (UPFs), δηλαδή προϊόντων βιομηχανικής επεξεργασίας με υψηλό περιεχόμενο πρόσθετων σακχάρων, αλατιού, κορεσμένων λιπών, πρόσθετων και ενεργειακής πυκνότητας αλλά χαμηλής θρεπτικής αξίας.
- Μελέτες και μετα-αναλύσεις (BMJ, Lancet-series, και άλλες) συσχετίζουν υψηλή κατανάλωση UPFs με αυξημένο κίνδυνο καρδιομεταβολικών νοσημάτων, διαβήτη, κάποιων τύπων καρκίνου και ακόμη — σε μερικές αναλύσεις — με αυξημένη ολική θνησιμότητα.
Ο Βραζιλιάνος καθηγητής Επιδημιολογίας και Δημόσιας Υγείας στο Πανεπιστήμιο της Σάο Πάολο, Carlos Monteiro, ο οποίος εισήγαγε την ταξινόμηση NOVA και έθεσε τον όρο «εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα», παρακολουθεί εδώ και δεκαετίες την επέλαση των UPFs και προειδοποιεί ότι πολλά από αυτά τα προϊόντα «δεν είναι πια τρόφιμα με την παραδοσιακή έννοια: είναι προϊόντα της τεχνολογίας τροφίμων που έχασαν τη φυσική μήτρα του τροφίμου» και αυτό, όπως λέει, εξηγεί μεγάλο μέρος της βλάβης στην υγεία.
Τι σημαίνει «διατροφή» για την υγεία; Γιατί η λύση δεν είναι απλώς «περισσότερο φαγητό»
Η έννοια της διατροφής ως «θέμα υγείας» υπερβαίνει την κάλυψη θερμίδων: σημαίνει πρόσβαση σε ποικιλία, επάρκεια θρεπτικών συστατικών, ασφάλεια τροφίμων και βιωσιμότητα.
- Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) και άλλοι οργανισμοί τονίζουν ότι υγιής διατροφή μειώνει τη νοσηρότητα και θνησιμότητα από μολυσματικές και μη-μεταδοτικές νόσους, βελτιώνει την ανάπτυξη παιδιών και τη νοητική απόδοση και ενισχύει την παραγωγικότητα. Η διατροφική ασφάλεια περιλαμβάνει τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά χαρακτηριστικά.
- Σε πρακτικό επίπεδο, σύμφωνα με τον FAO, οι πολιτικές που προσαρμόζουν την παραγωγή (προώθηση φρούτων, λαχανικών, ολικής άλεσης, πηγών πρωτεΐνης χαμηλού περιβαλλοντικού αποτυπώματος), την πρόσβαση (οικονομική και γεωγραφική), τη μείωση σπατάλης, και τη ρύθμιση και φορολόγηση προϊόντων με χαμηλή θρεπτική αξία (π.χ. πρόσθετα σάκχαρα, πολύ αλάτι) είναι κομβικές.
Πολιτική και επιστημονικές κατευθύνσεις — τι προτείνουν οι ειδικοί;
- Μετασχηματισμός αγροδιατροφικών συστημάτων ώστε να παράγουν πρόσβαση σε ποιοτικά, θρεπτικά και βιώσιμα τρόφιμα — όχι μόνο μεγάλους όγκους θερμίδων. Ο FAO καλεί σε συλλογική δράση και επενδύσεις σε μικρής κλίμακας παραγωγούς, υποδομές ψύξης/αποθήκευσης και δίκτυα διανομής.
- Μείωση απωλειών και σπατάλης τροφίμων (από το χωράφι μέχρι το πιάτο) με βελτίωση logistics, υποδομών, νομοθεσίας και αλλαγής συμπεριφοράς καταναλωτή. UNEP και FAO τονίζουν ότι μόνο μείωση food waste θα απελευθερώσει σημαντικές ποσότητες για επισιτιστική ασφάλεια και θα μειώσει περιβαλλοντικό αποτύπωμα.
- Ρύθμιση υπερεπεξεργασμένων τροφίμων: προτάσεις περιλαμβάνουν φόρους σε προϊόντα με υψηλή περιεκτικότητα σε πρόσθετα σάκχαρα/αλάτι, σαφή επισήμανση (front-of-pack labels), περιορισμούς marketing σε παιδικά τρόφιμα και ενίσχυση πολιτικών που προωθούν πρόσβαση σε φρέσκα/ελάχιστα επεξεργασμένα τρόφιμα. Επιστημονικές ανασκοπήσεις προτείνουν ότι τέτοιες πολιτικές μπορούν να μειώσουν την κατανάλωση UPFs και τις σχετικές νόσους.
3 μικρές αλλά σημαντικές αλλαγές στη διατροφή μας
- Να προτιμάμε ελάχιστα επεξεργασμένα τρόφιμα: φρούτα, λαχανικά, όσπρια, ολικής άλεσης, ξηροί καρποί, ψάρια και άπαχο κρέας.
- Να μειώσουμε τη σπατάλη, με σωστή αποθήκευση των τροφίμων, τη χρήση των γευμάτων που μαγειρεύουμε και δεν καταναλώθηκαν σε ένα γεύμα και με σωστό σχεδιασμό γευμάτων.
- Να υποστηρίζουμε την πρόσβαση σε φρέσκα τρόφιμα, να φροντίζουμε τα παιδιά να λαμβάνουν καλύτερης ποιότητας μερίδες φαγητού στο σχολείο, να περιορίζουμε τον αντίκτυπο της διαφήμισης ανθυγιεινών τροφίμων σε παιδιά.
Η Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής ως πρόσκληση για δικαιοσύνη και υγεία
Η Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής 2025 δεν είναι απλώς μια ημερομηνία στο ημερολόγιο: είναι υπενθύμιση ότι η παγκόσμια κρίση της διατροφής έχει δύο όψεις: την έλλειψη και την υπερεπάρκεια τροφίμων, συνήθως κακής ποιότητας! Λύση χωρίς ολιστική μεταρρύθμιση του τρόπου που παράγουμε τα τρόφιμα, σχεδιάζουμε την πρόσβασή τους από όλους τους ανθρώπους στον πλανήτη, τα καταναλώνουμε και τα πετάμε επιπόλαιο δεν υπάρχει! Οι επιστήμονες, οι οργανώσεις και οι πολιτικές καλούν σε συνεργασία «χέρι-χέρι»: για καλύτερα τρόφιμα, πιο δίκαιη διανομή και έναν πιο υγιή πλανήτη.
