Η Ελληνική Εταιρεία Διαταραχών Διάθεσης «ΜΑΖΙ» είναι ένα μη κερδοσκοπικό σωματείο που συγκροτείται αποκλειστικά από εθελοντές, κατά πλειονότητα από άτομα με προσωπική εμπειρία (ασθενείς και συγγενείς) με τις Διαταραχές Διάθεσης. Σκοπός του Σωματείου είναι η στήριξη, η ενδυνάμωση και η ενημέρωση των ατόμων που πάσχουν από Διαταραχή Διάθεσης καθώς και των οικογενειών και φίλων των ατόμων αυτών.
Το βασικό όχημα για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι η δημιουργία και η υποστήριξη ομάδων αυτοβοήθειας των ατόμων με Διαταραχή Διάθεσης, των φίλων και των οικογενειών τους. Σε διάφορες χώρες του εξωτερικού οι ομάδες αυτού του είδους (self-help ή support groups) μετρούν ήδη αρκετά χρόνια εμπειρίας και έχουν αποδείξει τη σημασία τους για την αποτελεσματικότερη αυτοδιαχείριση των Διαταραχών Διάθεσης (συμπληρωματικά με την όποια θεραπευτική αντιμετώπιση). Στις συναντήσεις των ομάδων αυτό-βοήθειας, οι συμμετέχοντες μοιράζονται τις εμπειρίες τους, τα προσωπικά τους συναισθήματα, την ενημέρωση που έχει ο καθένας και τις στρατηγικές που έχουν αναπτύξει προκειμένου να αντιμετωπίζουν τις Διαταραχές Διάθεσης και να ζουν μια ικανοποιητική ζωή. Πρόκειται δηλαδή για αλληλο-υποστήριξη μέσω της ανταλλαγής προσωπικών εμπειριών, γνώσης, προβληματισμών, ανησυχιών, στρατηγικών.
Σε καμία περίπτωση, οι ομάδες αυτές δεν επιτελούν θεραπευτικό κλινικό ρόλο και άρα δεν υποκαθιστούν ή αντικαθιστούν την θεραπεία των συμμετεχόντων (φαρμακευτική, ψυχιατρική, ψυχοθεραπευτική). Οι ομάδες αυτοβοήθειας του ΜΑΖΙ συντονίζονται από εθελοντές με προσωπική εμπειρία με τις διαταραχές διάθεσης.
Η Αγγελική Μενεδιάτου Ψυχολόγος, Μ.Α. Κλινικής Ψυχολογίας,
Πρόεδρος και Επιστημονική Υπεύθυνη της Ελληνικής Εταιρείας Διαταραχών Διάθεσης «ΜΑΖΙ» σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Liveit.gr μιλά για την ανησυχητική αύξηση των προβλημάτων ψυχικής υγείας, ειδικά στις νεαρές ηλικίες και εστιάζει στη σημασία της έγκαιρης διάγνωσης και αντιμετώπισης των διαταραχών διάθεσης.
Από τη Γιάννα Τριανταφύλλη
- Τα προβλήματα ψυχικής υγείας επηρεάζουν εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως και δεν θα μπορούσε να απουσιάζει και η Ελλάδα από το παγκόσμιο αυτό φαινόμενο. Μέσα από την εμπειρία σας, γιατί αυξάνονται διαρκώς τα ποσοστά των ψυχικών παθήσεων;
Φαίνεται όντως να υπάρχει αύξηση των προβλημάτων ψυχικής υγείας παγκόσμια αλλά και στην Ελλάδα. Να βάλουμε εδώ όμως ένα αστερίσκο όσον αφορά στο ποσοστό αυτής της αύξησης, καθώς ένα μέρος της μπορεί να εξηγηθεί διαφορετικά: οι άνθρωποι μιλάνε περισσότερο ανοιχτά για τη ψυχολογική δυσφορία που βιώνουν (π.χ. στις έρευνες) και ζητάνε πιο εύκολα βοήθεια από επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Ταυτόχρονα, οι επαγγελματίες υγείας αναγνωρίζουν με μεγαλύτερη επιτυχία ψυχολογικές δυσκολίες πίσω από σωματικά συμπτώματα και παραπέμπουν συχνότερα σε ειδικούς ψυχικής υγείας. Με άλλα λόγια, προβλήματα που παλιότερα θα παρέμεναν αδιάγνωστα, τώρα αναγνωρίζονται συχνότερα και γίνονται μέρος των στατιστικών.
Ακόμη κι έτσι όμως, υπάρχει αύξηση, η οποία είναι ανησυχητική, ειδικά στις νεαρές ηλικίες, έφηβους και ενήλικες 18-25 ετών. Υπάρχουν πολλοί λόγοι, μερικοί από τους οποίους είναι:
- Η αυξημένη χρήση των κοινωνικών δικτύων. Η διαδικτυακή επικοινωνία έχει αντικαταστήσει σημαντικά την κατά πρόσωπο αλληλεπίδραση, αυξάνοντας τη μοναξιά και την απομόνωση. Επιπλέον, οι χρήστες των κοινωνικών δικτύων, ειδικά οι νέοι, δέχονται μια τεράστια πίεση να είναι όμορφοι, επιτυχημένοι, διασκεδαστικοί και μόνιμα ευτυχισμένοι. Οι μη ρεαλιστικές προσδοκίες και οι συγκρίσεις που δημιουργούνται από το βομβαρδισμό τέλειων (μέσω επεξεργασμένων φωτογραφιών και βίντεο) σωμάτων και «τέλειας ζωής», συνεισφέρουν στην εκδήλωση κατάθλιψης, άγχους και διατροφικών διαταραχών.
- Την πρώτη χρονιά της πανδημίας, ο παγκόσμιος επιπολασμός των αγχωδών και καταθλιπτικών διαταραχών αυξήθηκε σύμφωνα με τον ΠΟΥ κατά 25%. Η πανδημία και οι καραντίνες προκάλεσαν μοναξιά, απώλειες και πένθος. Ο φόβος της μόλυνσης, η ανησυχία για αγαπημένους ανθρώπους, η οικονομική επισφάλεια, η αβεβαιότητα για το μέλλον, η αδυναμία κοινωνικής στήριξης, αποτελούν όλα στρεσογόνους παράγοντες που οδήγησαν σε αγχώδεις διαταραχές και κατάθλιψη ή που επιδείνωσαν προϋπάρχουσες ψυχικές δυσκολίες.
- Στο συλλογικό τραύμα της πανδημίας, έχει έρθει να προστεθεί η ολοένα αυξανόμενη ανησυχία και αβεβαιότητα που συνδέεται με την κλιματική αλλαγή και τις περιβαλλοντικές καταστροφές σε όλο τον πλανήτη (βλ. γιγάντιες πυρκαγιές, πρωτοφανείς πλημμύρες αλλά και ξηρασίες, κλπ) αλλά και οι νέες οικονομικές δυσκολίες που συνδέονται με την ενεργειακή κρίση.
- Ποιες είναι οι βασικές διαταραχές διάθεσης και πόσο εύκολο είναι να τις ξεχωρίσουμε;
Οι διαταραχές της διάθεσης αποτελούν ένα σύνολο διαταραχών στα ταξινομικά συστήματα ψυχικών διαταραχών (DSM, ICD), με κοινό χαρακτηριστικό σύμπτωμα τη διαταραχή της διάθεσης του ατόμου. Αξίζει εδώ να κάνουμε τη διάκριση ανάμεσα στη διάθεση και το συναίσθημα: Η συναισθηματική διάθεση ή απλά διάθεση είναι ο καθολικός και σταθερός συναισθηματικός τόνος που βιώνεται εσωτερικά από το άτομο, ένα διαρκές, διάχυτο αίσθημα ή απόχρωση αισθήματος, που επηρεάζει τη
συμπεριφορά του και χρωματίζει την αντίληψη της ύπαρξής του, των άλλων και του περιβάλλοντος του. Η διάθεση διακρίνεται από το συναίσθημα, το οποίο αποτελεί την εξωτερική έκφραση της διάθεσης και αφορά την συναισθηματική μας απόκριση σε πιο συγκεκριμένα εξωτερικά ερεθίσματα (π.χ. νιώθω θλίψη γιατί απολύθηκα – νιώθω χαρά για το όμορφο δώρο που πήρα).
Οι διαταραχές διάθεσης χωρίζονται σε 2 ομάδες – κατηγορίες, τις καταθλιπτικές και τις διπολικές διαταραχές. Εν συντομία, μια καταθλιπτική διαταραχή (ή απλώς κατάθλιψη) χαρακτηρίζεται από τη δυσάρεστη συναισθηματική διάθεση του ατόμου που συνοψίζεται σε μια κατάσταση παθολογικής (έντονης και παρατεταμένης) θλίψης και συνοδεύεται από σημαντική μείωση του αισθήματος ευχαρίστησης και προσωπικής αξίας και από την επώδυνη συνείδηση της επιβράδυνσης των νοητικών, ψυχοκινητικών και οργανικών διαδικασιών (κόπωση, απώλεια ενέργειας, διαταραχές ύπνου και όρεξης).
Οι διπολικές διαταραχές είναι ασθένειες που χαρακτηρίζονται από ακραίες διακυμάνσεις ανάμεσα σε δύο συναισθηματικές διαθέσεις: από την μία μεριά, υπέρμετρη έξαρση, ψυχική αστάθεια και ευφορία, δηλαδή “μανία” (“πάνω”), και από την άλλη, κατάθλιψη (“κάτω”). Εκδηλώνονται λοιπόν διαθέσεις των δύο συναισθηματικών άκρων ή αλλιώς “πόλων” (απ’ όπου προέρχεται και η λέξη “διπολική”, σε αντίθεση με τις καταθλιπτικές διαταραχές που ονομάζονται και μονοπολικές). Στην τυπική μορφή των διπολικών διαταραχών, οι ασθενείς περνούν από κύκλους ή φάσεις μανίας που εναλλάσσονται με κύκλους ή φάσεις σοβαρής κατάθλιψης. Μεταξύ αυτών των κύκλων ή φάσεων μπορεί να παρεμβάλλονται διαστήματα με φυσιολογική διάθεση (“νορμοθυμία”). Στην πραγματικότητα όμως, οι διπολικές διαταραχές αποτελούν ένα ευρύ φάσμα κλινικών εικόνων ποικίλης έντασης, συχνότητας και μορφής. Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι τόσο οι καταθλιπτικές όσο και οι διπολικές διαταραχές είναι ασθένειες στις οποίες νοσεί το σώμα και ο ψυχισμός (σκέψεις, συναίσθημα και συμπεριφορά).
- Πως μπορούμε να ξεχωρίσουμε τη φυσιολογική συναισθηματική αντίδραση που μπορεί να εκδηλώσουμε κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή με αφορμή ένα ακραίο γεγονός (π.χ. θάνατος αγαπημένου προσώπου) από μια διαταραχή διάθεσης;
Είναι σημαντικό να μη συγχέουμε τη φυσιολογική ανθρώπινη μεταβολή των συναισθημάτων με κάποιας μορφής καταθλιπτική ή διπολική διαταραχή. Η ειδοποιός διαφορά, όπως ισχύει και για κάθε ψυχολογική διαταραχή, είναι η ένταση και η διάρκεια των συμπτωμάτων, η κλινικά σημαντική υποκειμενική ενόχληση που προκαλούν καθώς και ο βαθμός έκπτωσης της λειτουργικότητας του ατόμου. Όσο πιο έντονα και επίμονα είναι τα συμπτώματα, όσο μεγαλύτερη η δυσλειτουργία που προκαλούν σε προσωπικό, κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο, τόσο πιθανότερη είναι μια διάγνωση διαταραχής της διάθεσης. Καθώς η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία είναι σημαντικοί παράγοντες για την επιτυχημένη ανάρρωση, προτείνεται όταν κάποιο άτομο ανησυχεί ή αμφιβάλλει για το τι του συμβαίνει, να συμβουλευτεί ειδικό.
- Η κατάθλιψη έχει χαρακτηριστεί ως «η νόσος του 21ου αιώνα», και σύμφωνα με εκτιμήσεις, θα απειλήσει 1 στους 10 από εμάς σε κάποια φάση της ζωής μας. Πότε ένα άτομο φτάνει να ζητήσει – εάν τελικά ζητήσει – βοήθεια από τον ειδικό;
Το αν και το πότε θα ζητήσει κανείς βοήθεια εξαρτάται από πολλούς παράγοντες με κυριότερους το στίγμα της ψυχικής ασθένειας και τις αρνητικές προκαταλήψεις για την αναζήτηση βοήθειας, καθώς και από το επίπεδο γνώσης και ενημέρωσης του ατόμου ώστε να μπορέσει να αναγνωρίσει τα σημάδια. Αυτό που βλέπουμε να συμβαίνει πολύ συχνά είναι ανθρώπους που αναζητούν βοήθεια γιατί έχουν ψυχοσωματικά συμπτώματα: σωματικές ενοχλήσεις που δεν οφείλονται σε βιολογικά παθολογικά αίτια, αϋπνία, σωματικά συμπτώματα άγχους (ή και κρίσεις πανικού), συμπτώματα γενικά που στην αρχή τους οδηγούν στο ιατρείο ή στο νοσοκομείο και στη συνέχεια στον επαγγελματία ψυχικής υγείας (ψυχολόγο ή ψυχίατρο), όταν έχει αποκλειστεί η σωματική αιτιολογία. Πάντως, όπως είπα και παραπάνω, η ετοιμότητα του κόσμου να αναγνωρίσει τι του συμβαίνει και να αναζητήσει βοήθεια έχει αυξηθεί σημαντικά σε σχέση με προηγούμενα χρόνια. Σε αυτό έχει συμβάλλει η ανοιχτή πρόσβαση σε σχετικές πληροφορίες και η αυτοαποκάλυψη πολλών πασχόντων, διάσημων και μη, που μοιράζονται με το ευρύ κοινό την ιστορία της ασθένειας και της ανάρρωσης τους.
- Η κατάθλιψη είναι μια γυναικεία νόσος ή αφορά εξίσου και τους άνδρες;
Αν και οι ψυχιατρικές διαταραχές συνολικά είναι εξίσου κοινές σε άντρες και γυναίκες, διπλάσιες περίπου γυναίκες από ότι άντρες φαίνεται να πάσχουν από κατάθλιψη. Οι γυναίκες εμφανίζουν – εκτός από τις μορφές κατάθλιψης που βρίσκουμε και στους άντρες – τα εξής χαρακτηριστικά είδη κατάθλιψης: κατάθλιψη μετά τον τοκετό (επιλόχεια κατάθλιψη), προεμμηνορυσιακή δυσφορική διαταραχή (πριν την έμμηνο ρύση) και εμμηνοπαυσιακή κατάθλιψη. Βιολογικοί (ορμονικοί κυρίως) αλλά και κοινωνικοί λόγοι (οι διαφορές στη θέση των δύο φύλων όσον αφορά την ισχύ, την εξουσία και την ικανοποίηση των αναγκών τους είναι εξίσου σημαντικοί παράγοντες με τους βιολογικούς) εξηγούν τη δυσανάλογη συχνότητα της κατάθλιψης μεταξύ των 2 φύλων.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η κατάθλιψη δεν αφορά τους άντρες. Οι άνδρες είναι περισσότερο πιθανό να παρουσιάσουν σωματικά συμπτώματα όπως η αίσθηση κόπωσης, η απώλεια βάρους και οι διαταραχές στον ύπνο από την στεναχώρια, την χαμηλή αυτοεκτίμηση και τις υπερβολικές ενοχές που είναι περισσότερο συνηθισμένα στις γυναίκες. Επίσης, η κατάθλιψη στους άνδρες εκφράζεται συχνότερα με άγχος, έντονη ευερεθιστότητα, και επιθετική διάθεση παρά με ευθιξία και συχνά κλάματα. Γιατί συμβαίνει αυτό; Στις περισσότερες κοινωνίες του κόσμου θεωρείται ένδειξη αδυναμίας οι άνδρες να εκφράζουν θλιμμένο συναίσθημα. Το αποτέλεσμα είναι οι άνδρες να αναζητούν επαγγελματική βοήθεια πιο σπάνια από τις γυναίκες και να καταπολεμούν συχνότερα την ασθένεια με αλκοόλ και ναρκωτικά τα οποία τελικά κάνουν τα πράγματα χειρότερα.
- Τα πρώτα συμπτώματα μιας διαταραχής διάθεσης σε ποια ηλικία εμφανίζονται συνήθως;
Η κατάθλιψη μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία (ακόμη και σε παιδιά) είναι όμως συχνότερη από την εφηβεία και μετά. Η υψηλότερη συχνότητα και για άντρες και για γυναίκες είναι μεταξύ 25 και 44 ετών, ενώ ελαττώνεται και για τους δύο μετά τα 65.
- Τι θα συμβουλεύατε κάποιον που βρίσκεται αντιμέτωπος με μια διαταραχή διάθεσης αλλά διστάζει να αναζητήσει βοήθεια;
Η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση μιας διαταραχής διάθεσης είναι καίριας σημασίας για την πορεία της ασθένειας και για τη συνολική επιβάρυνση της ζωής του ατόμου. Αυτοί που εμφανίζουν ένα καταθλιπτικό επεισόδιο και δεν υποβάλλονται σε θεραπεία έχουν πιθανότητα 50% να εμφανίσουν και δεύτερο επεισόδιο μέσα σε 5 χρόνια. Μετά από 3 καταθλιπτικά επεισόδια το ποσοστό επανεμφάνισης φθάνει το 90%.
Την ίδια στιγμή, η κατάθλιψη θεραπεύεται σε ένα ποσοστό 80-90% μετά από κατάλληλη θεραπεία. Με απλά λόγια, θα έλεγα σε όποιον/α διστάζει να ζητήσει βοήθεια ότι δεν χρειάζεται να υποφέρει. Μπορεί να ξανακερδίσει τη ζωή του.
Ελληνική Εταιρεία Διαταραχών Διάθεσης «ΜΑΖΙ»
