Αχ Γραβάνης: Τα μονοκλωνικά αντισώματα η ενδιάμεση λύση έως την ύπαρξη αποτελεσματικού εμβολίου
Από την Τάνια Η. Μαντουβάλου
Πάνω από ένα εκατομμύριο επιστήμονες ασχολούνται αυτή τη στιγμή σε όλο τον πλανήτη με τη βασική και την κλινική-επιδημιολογική έρευνα, προκειμένου να δημιουργήσουν το περιβόητο εμβόλιο και να σταματήσουν την εξάπλωση του κορωνοϊού. Παρά την άνευ προηγουμένου συνεργασία μεταξύ ερευνητών, φαρμακευτικής βιομηχανίας και ρυθμιστικών αρχών, εξακολουθούν να υπάρχουν τεράστιες προκλήσεις που πρέπει να ξεπεραστούν σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, όπως δηλώνει στο DailyPharmaNews ο καθηγητής Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης, ερευνητής στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του ΙΤΕ, και συνεργαζόμενος καθηγητής Έρευνας στο Κέντρο Ανάπτυξης Φαρμάκων στο Πανεπιστήμιο Northeastern της Βοστώνης, Αχιλλέας Γραβάνης. Οι τέσσερες βασικότερες προκλήσεις σύμφωνα με τον καθηγητή είναι 1. η εύρεση ενός αποτελεσματικού εμβολίου που δεν είναι τοξικό, 2. η στόχευση σχετικά σταθερών γενετικά περιοχών του ιού, 3. η παραγωγή του σε μαζική κλίμακα και 4. η όσο το δυνατόν ευρύτερη διανομή του. «Πράγματι, σε όλο τον κόσμο υπάρχουν πολλές ομάδες που εργάζονται σε διάφορες μορφές εμβολίων (αδρανοποιημένος ιός, ιικές πρωτεΐνες-αντιγόνα, DNA και RNA εμβόλια), και η ελπίδα είναι ότι θα εγκριθούν τελικά περισσότερα από ένα εμβόλια. Δεδομένης της ανάγκης για ταχεία ανάπτυξη, πολλά από τα ρυθμιστικά στάδια αδειοδότησης έχουν συμπτυχθεί για να επιταχύνουν τις διαδικασίες - οι οποίες συνήθως μπορεί να διαρκέσουν έως και μια δεκαετία, ενώ παρατηρείται και σύμπτυξη των φάσεων κλινικής δοκιμής τους».
Οι μεταλλάξεις δεν έχουν επίπτωση μέχρι τώρα στην εξάπλωση του ιού
Μέχρι σήμερα, λέει ο κ. Γραβάνης, από τα 140 περίπου υποψήφια εμβόλια τα 14 βρίσκονται σε κλινική αξιολόγηση: «3 σε φάση 2/3 (Moderna, University of Oxford/AstraZeneca, University of Melbourne), 6 σε φάση 1/2 (Pfizer/BioNTech, Wuhan University, Sinopharm, Sinovac, Genexine, Gamaleya Institute/Acellera), και 5 σε φάση 1 (Inovio, CureVac, GSK/Sanofi, Anhui Zhifei Longcom, CanSino Biologics)». Τι γίνεται όμως με τα νέα στελέχη του ιού και τις μεταλλάξεις του, για τις οποίες πολύ συζήτηση γίνεται σχετικά με το πόσο επιθετικότερο ή όχι μπορούν να τον κάνουν προς τον άνθρωπο. «Υπήρξαν αρκετές πρόσφατες αναφορές για νέα «στελέχη» του κορωνοϊού που προέκυψαν μέσω μετάλλαξης που έχουν τη δυνατότητα να αυξήσουν τη σοβαρότητα της πανδημίας, ιδιαίτερα αυτές στην περιοχή που κωδικοποιεί την πρωτεΐνη-ακίδα S του ιού που συνδέεται στον κυτταρικό υποδοχέα του ξενιστή ACE2. Ωστόσο, περαιτέρω ανάλυση έδειξε ότι αυτά τα συμπεράσματα ήταν πρόωρα και προς το παρόν δεν υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι οποιαδήποτε από τις πολλές εκατοντάδες μεταλλάξεις που έχουν περιγραφεί, έχει σημαντικές επιπτώσεις στην εξάπλωση του ιού. Η μελλοντική βέβαια εξέλιξη του μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγές που επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά την δραστικότητα και λοιμογόνο δράση του, γι’ αυτό και η παρακολούθηση των ιικών γενετικών αλλαγών είναι εξαιρετικά σημαντική, προφανώς και για την ανάπτυξη αλλά και επικαιροποίηση των εμβολίων του».
Σε στενή συνεργασία επιστήμονες, ρυθμιστικοί φορείς, βιομηχανία
Μόλις εντοπιστεί ένα αποτελεσματικό εμβόλιο, θα πρέπει να παραχθεί γρήγορα και σε μαζική κλίμακα, αναφέρει ο κ. Γραβάνης. «Προκειμένου να καλυφθεί η ζήτηση παραγωγής, η βιομηχανία έχει αρχίσει να προετοιμάζεται παράλληλα με την έρευνα - πολύ πριν καταστούν διαθέσιμα τα κλινικά αποτελέσματα. Για να συμβεί αυτό, οι επιστήμονες, οι ρυθμιστικοί φορείς και η βιομηχανία βρίσκονται σε στενή συνεργασία». Η μέχρι πρόσφατα καταξιωμένη μέθοδος ανάπτυξης εμβολίων είναι με την χρησιμοποίηση είτε του απενεργοποιημένου, εξασθενημένου στο εργαστήριο ιού, είτε ενός ανενεργού κομματιού του που χορηγείται στον εμβολιαζόμενο, προκειμένου το ανοσοποιητικό του σύστημα να παραγάγει αντισώματα, εξηγεί ο διακεκριμένος ερευνητής και συμπληρώνει: «Τα πλεονεκτήματα αυτής της παλιάς μεθόδου είναι ότι υπάρχει μια μακρά κλινική εμπειρία στην ανάπτυξη πολλαπλών εμβολίων που έχουν επιτύχει. Τα μειονεκτήματα της είναι ότι υπάρχουν πάντα κάποια θέματα ασφάλειας της που σχετίζονται με την ασφαλή και πλήρη αδρανοποίηση του ιού, διότι σε αντίθετη περίπτωση ο ιός μπορεί να προκαλέσει την ασθένεια ή και να αυξήσει την βαρύτητα της σε περίπτωση μόλυνσης με τον αληθινό, δραστικό ιό. Λόγω αυτών των προβλημάτων ασφαλείας, πολλές ερευνητικές ομάδες εργάζονται τα τελευταία χρόνια σε εμβόλια DNA ή RNA».
Ευκολότερο να παρασκευαστούν σε μαζική κλίμακα τα εμβόλια DNA/RNA
Αυτά τα εμβόλια, σύμφωνα με τον κ. Γραβάνη, χρησιμοποιούν μόνο ένα μικρό μέρος, μερικές φορές ακόμη και ένα μόνο γονίδιο, από τον ιό. Το ιικό γονίδιο μεταφέρεται στον εμβολιαζόμενο, μεταφράζεται από τα κύτταρα του σε ιική πρωτεΐνη, η οποία ως ξένη με τον εμβολιαζόμενο ενεργοποιεί το ανοσοποιητικό του σύστημα για την παραγωγή αδρανοποιητικών αντισωμάτων. Το μεθοδολογικό ερώτημα στη περίπτωση αυτή, λέει ο καθηγητής, είναι πώς θα μεταφερθεί αυτό το «καθαρό» ιικό γονίδιο στα ανθρώπινα κύτταρα του εμβολιαζόμενου. «Η βιοτεχνολογία έχει αναπτύξει γενετικά οχήματα, φορείς του ιικού γονιδίου. Ένα τέτοιο όχημα είναι ένας ανασυνδυασμένος στο εργαστήριο «αβλαβής» αδενοϊός, με βάση τον ιό του κοινού κρυολογήματος. Ο ιός μεταδίδει το DNA της πρωτεΐνης-ακίδα στα κύτταρα του εμβολιαζόμενου, αλλά δεν μπορεί να αναπαραχθεί στα κύτταρα που μολύνει, επομένως είναι ένα σύστημα ασφαλούς μεταφοράς του ανοσοποιητικού παράγοντα του κορονοϊού. Τα εμβόλια DNA/RNA μάλλον είναι ευκολότερο να παρασκευαστούν και μάλιστα σε μαζική κλίμακα. Σε αντίθεση με τα παλαιά εμβόλια του αδρανοποιημένου ιού τα DNA/RNA εμβόλια, με τις προωθημένες τεχνολογίες γενετικής μηχανικής μικροοργανισμών, έχουν την δυνατότητα ταχύτατης μαζικής παραγωγής».
Πως λειτουργούν τα μονοκλωνικά αντισώματα- Βασικές διαφορές με τα εμβόλια
Ένα εμβόλιο θα πρέπει να φτάσει σε όλες τις γωνιές του κόσμου για να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον ιό. Εάν μείνουν έξω από την ανοσοποίηση κάποιες χώρες, η παγκοσμιοποίηση θα επαναφέρει την λοίμωξη παντού, τονίζει ο καθηγητής. Παράλληλα επισημαίνει ότι η ενδιάμεση λύση έως την ύπαρξη του αποτελεσματικού εμβολίου είναι μονοκλωνικά αντισώματα κατά των ιικών πρωτεϊνών. Και όπως λέει το εμβόλιο οδηγεί τον εμβολιαζόμενο να παραγάγει ο ίδιος τα αντιικά αντισώματα. «Η παραγωγή των αντισωμάτων αυτών εξωγενώς και η χορήγησή τους ως φάρμακα είναι μία εναλλακτική λύση. Η παραγωγή ανασυνδυασμένου DNA των ιικών αντισωμάτων παρέχει την δυνατότητα μαζικής παραγωγής του με τεχνολογίες γενετικής μηχανικής. Τα μονοκλωνικά αντισώματα κατά του κορωνοϊού θα βοηθήσουν είτε για τη μείωση μιας υπάρχουσας λοίμωξης, είτε για την προστασία κάποιου που έχει εκτεθεί στον ιό στα πρώιμα στάδια της λοίμωξης». Η σημαντικότερη διαφορά των θεραπειών με αντισώματα σε σχέση με τα εμβόλια, είναι η χρονική διάρκεια δράσης τους. Η δράση τους διαρκεί πιθανότατα κάποιους μήνες, όμως η επαναχορήγηση τους θα ανανεώνει την αποτελεσματικότητα τους, όπως συμβαίνει με την δράση των περισσότερων φαρμάκων, καταλήγει ο κ. Γραβάνης.
