Πρωτοφανής η κατάσταση στα φαρμακεία με διαρκώς αυξανόμενες λοιμώξεις ποικίλης αιτιολογίας

Από τον Χαράλαμπο Πετρόχειλο

Με ιδιαίτερη ένταση ζουν οι φαρμακοποιοί της χώρας το κύμα λοιμώξεων που φαίνεται να έχει ξεσπάσει τις τελευταίες εβδομάδες στη χώρα μας.

Στο τελευταίο  του -με ημερομηνία  8 Ιανουαρίου- ενημερωτικό δελτίο για τις ευρωπαϊκές εξελίξεις στο χώρο της υγείας και του φαρμάκου  το οποίο πλέον εκδίδει σε τακτά χρονικά διαστήματα  ο Πανελλήνιος Φαρμακευτικός Σύλλογος προκειμένου οι Έλληνες φαρμακοποιοί να έχουν μία εικόνα για το τι συμβαίνει σε άλλες χώρες, γίνεται εκτενής αναφορά στο θέμα της χρήσης αντιβιοτικών.

Η είδηση στην οποία αναφέρονται οι συντάκτες του δελτίου είναι ότι ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (EMA) προειδοποιεί για επικίνδυνη χρήση ακατάλληλων αντιβιοτικών λόγω των σοβαρών ελλείψεων φαρμάκων και αυτό το χειμώνα.

Οι σοβαρές ελλείψεις αντιβιοτικών τον περασμένο χειμώνα μπορεί να έχουν τροφοδοτήσει την ανάπτυξη λοιμώξεων ανθεκτικών στα φάρμακα, αναγκάζοντας τους γιατρούς να συνταγογραφούν αντιβιοτικά επιρρεπή στη δημιουργία ανθεκτικών μικροβίων, προειδοποίησε ανώτερος εμπειρογνώμονας στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων (ECDC), καθώς τα δεδομένα δείχνουν ότι η Ευρώπη αντιμετωπίζει και πάλι μία πίεση στις θεραπείες.

Τον περασμένο χειμώνα, τα αυξανόμενα ποσοστά λοιμώξεων, συμπεριλαμβανομένου του βακτηρίου του στρεπτόκοκκου της ομάδας Α που προκαλεί αμυγδαλίτιδα, ήταν μόνο ένας από τους λόγους που η Ευρώπη υπέφερε από χρόνια έλλειψη αντιβιοτικών. Η ζήτηση για πενικιλίνη, ειδικά για τα παιδιά, ξεπέρασε την προσφορά, καθώς οι κατασκευαστές βρέθηκαν απροετοίμαστοι για την τόσο εκτεταμένη ζήτηση για τα φάρμακά τους.

Ορισμένα μέρη της Ευρώπης σημείωσαν επίσης αύξηση στη χρήση μίας ομάδας αντιβιοτικών που ονομάζονται μακρολίδες, τα οποία θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με πολύ φειδώ, καθώς έχουν υψηλότερο κίνδυνο μικροβιακής αντίστασης.

Ο Dominique Monnet, επικεφαλής του τμήματος μικροβιακής αντοχής (AMR) και λοιμώξεων που σχετίζονται με την υγειονομική περίθαλψη στο ECDC τονίζει ότι : «Με μία αύξηση στη χρήση μακρολιδίων θα περιμέναμε και αύξηση των ανθεκτικών λοιμώξεων στα μακρολίδια», προσθέτοντας ότι αυτοί οι τύποι αντιβιοτικών ευρέος φάσματος «είναι επιρρεπείς να δημιουργήσουν αντοχή στα αντιβιοτικά».

Στην Ευρώπη, οι λοιμώξεις από βακτηριακή πνευμονία που είναι ανθεκτικές στη θεραπεία με μακρολίδες ανέκαμψαν το 2021 και το 2022 μετά από προηγούμενη πτώση κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Σχεδόν μία στις πέντε περιπτώσεις δεν ανταποκρίνεται στα μακρολίδια, σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του ECDC.

Ενώ ο Monnet είπε ότι είναι πιθανό οι ελλείψεις να έπαιξαν σοβαρό ρόλο στη στροφή του περασμένου έτους στα μακρολίδια, το ECDC εξακολουθεί να μην γνωρίζει γιατί συνέβη αυτό και ξεκινά μία μελέτη για να κατανοήσει καλύτερα τα πρότυπα κατανάλωσης αντιβιοτικών.

Τα τελευταία στοιχεία για τα αυξανόμενα ποσοστά χρήσης μακρολιδίων σε ορισμένες χώρες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, καθώς η Ευρώπη διανύει έναν ακόμα χειμώνα με πολυποίκιλες λοιμώξεις του αναπνευστικού, που οφείλονται τόσο στον ιό της γρίπης όσο και στον πολύ μεταλλαγμένο ιό του COVID. Με 24 χώρες να συνεχίζουν να αναφέρουν ελλείψεις στα πολύ βασικά και αποτελεσματικά αντιβιοτικά πρώτης γραμμής, όπως τα σκευάσματα αμοξικιλλίνης με κλαβουλανικό οξύ, η κατάσταση χαρακτηρίζεται εξαιρετικά δυσμενής για το χώρο της υγείας πανευρωπαϊκώς.

Ο EMA «αναγνωρίζει ότι ορισμένα κράτη μέλη αντιμετωπίζουν σοβαρές ελλείψεις συγκεκριμένων αντιβιοτικών, αλλά η κατάσταση αναδιαμορφώνεται συνεχώς», είπε ένας εκπρόσωπος. Η ρυθμιστική αρχή «παρακολουθεί στενά τη ζήτηση και την προσφορά των βασικών αντιβιοτικών».

Εάν η ζήτηση επανέλθει στα μέσα επίπεδα που παρατηρήθηκαν τα προηγούμενα χρόνια, «τα δεδομένα υποδηλώνουν ότι η προσφορά από του στόματος σκευασμάτων βασικών αντιβιοτικών πρώτης και δεύτερης γραμμής για λοιμώξεις του αναπνευστικού θα ανταποκρίνεται κυρίως στη ζήτηση», ανέφερε ο EMA.

Εν τω μεταξύ, ο οργανισμός βρίσκεται σε τακτική επαφή με σχετικούς κατασκευαστές για να συζητήσει την αναμενόμενη κατάσταση εφοδιασμού, καθώς και μέτρα για την αντιμετώπιση τυχόν επικείμενων ελλείψεων.

Τη στιγμή που στη χώρα μας φαίνεται να υπάρχει και πάλι θέμα ελλείψεων φαρμάκων, όχι πάντως στο βαθμό που είχε παρουσιαστεί το φαινόμενο κατά την αντίστοιχη περίοδο, πέρσι οι συντάκτες του ενημερωτικού δελτίου του Πανελλήνιου Φαρμακευτικού Συλλόγου δίνουν μία εξήγηση για το πρόβλημα, με μία παράγραφο που αναφέρεται στην ελληνική πραγματικότητα, τονίζοντας τον σημαντικό ρόλο των φαρμακοποιών για την προάσπιση και σε αυτό το ζήτημα, της δημόσιας υγείας.

«Στα φαρμακεία της χώρας μας παρατηρείται από την προ εορταστική περίοδο μία πρωτοφανής κατάσταση, με διαρκώς αυξανόμενες λοιμώξεις ποικίλης αιτιολογίας με ιδιαίτερη έξαρση της γρίπης τύπου Α, όπως και πολυάριθμα περιστατικά νόσησης με COVID και στρεπτόκοκκο. Οι φαρμακοποιοί είναι, για ακόμα μία φορά, στην πρώτη γραμμή προάσπισης της δημόσιας υγείας με τη διενέργεια rapid test, τον έλεγχο της ορθολογικής και νόμιμης χρήσης των αντιβιοτικών και τη συμβουλευτική παρότρυνση των πολιτών για χρήση μάσκας, τακτικό πλύσιμο των χεριών και αποφυγή πολυσύχναστων κλειστών χωρών».

Μειώνεται η κατανάλωση αντιμικροβιακών στα ζώα

Σε σχέση με το πρόβλημα της μικροβιακής αντοχής στα αντιβιοτικά υπάρχουν πάντως και καλά νέα, καθώς, όπως αναφέρει το ενημερωτικό δελτίο του ΠΦΣ, σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων στο σωστό δρόμο βρίσκονται τα 27 κράτη - μέλη για την επίτευξη των στόχων της στρατηγικής βελτίωσης της μικροβιακής αντοχής με την κατανάλωση αντιμικροβιακών στα ζώα να έχει φτάσει να αγγίζει το χαμηλότερο επίπεδο στην Ευρώπη.

Οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν μειώσει αισθητά τις πωλήσεις κτηνιατρικών αντιβιοτικών, κάτι που μεταφράζεται σε χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης ανθεκτικών βακτηρίων στους ανθρώπους και τα ζώα αντίστοιχα. Οι συνολικές πωλήσεις κτηνιατρικών αντιβιοτικών μειώθηκαν κατά 53% μεταξύ 2011 και 2022, φθάνοντας στο χαμηλότερο επίπεδο που αναφέρθηκε ποτέ, σύμφωνα με στοιχεία από 25 χώρες. Αυτό είναι ένα από τα βασικά ευρήματα της δέκατης τρίτης ετήσιας έκθεσης για την ευρωπαϊκή παρακολούθηση της κτηνιατρικής αντιμικροβιακής κατανάλωσης (ESVAC): 2009 – 2023.

Κατά την ίδια περίοδο, οι πωλήσεις αντιβιοτικών, που θεωρούνται κρίσιμα στην ανθρώπινη ιατρική για κτηνιατρική χρήση, μειώθηκαν αξιοσημείωτα. Πιο συγκεκριμένα, οι πωλήσεις των κεφαλοσπορίνων τρίτης και τέταρτης γενιάς μειώθηκαν κατά 49%, οι πολυμυξίνες κατά 81%, οι φθοροκινόλες κατά 25%, ενώ οι κινολόνες στο σύνολο τους, κατά 90%.

Με την παρότρυνση όλα τα αντιβιοτικά να χρησιμοποιούνται με μέτρο και υπεύθυνα, ώστε να διατηρείται η αποτελεσματικότητά τους και να περιορίζεται ο πιθανός κίνδυνος για τη δημόσια υγεία, καταλήγει η έκθεση των αντιμικροβιακών συμβουλών Ad Hoc Expert Group (AMEG).

Παράλληλα, ο Ivo Claassen, επικεφαλής του τμήματος κτηνιατρικών φαρμάκων του EMA, δηλώνει: «Η συλλογή δεδομένων σχετικά με τις πωλήσεις κτηνιατρικών αντιμικροβιακών ήταν κρίσιμη για τη διαμόρφωση πρωτοβουλιών πολιτικής, αξιολογώντας τον αντίκτυπο των σημερινών μέτρων και τον καθορισμό στόχων που βοηθούν στην αντιμετώπιση της εμφάνισης αντιμικροβιακής αντίστασης».

Ο EMA παρακολουθεί τις πωλήσεις κτηνιατρικών αντιμικροβιακών στην Ευρώπη μέσω του έργου ESVAC από το 2009, όταν 9 ευρωπαϊκές χώρες προσφέρθηκαν εθελοντικά να παράσχουν στοιχεία για τις πωλήσεις αυτών. Ο αριθμός των συμμετεχόντων χωρών έχει αυξηθεί περισσότερο από τρεις φορές από την αρχή και βρίσκει το 2022 με 31 ευρωπαϊκές χώρες να συνεργάζονται στενά σε αυτό το έργο.

Η ESVAC οδήγησε στη συλλογή αξιόπιστων δεδομένων σχετικά με τα αντιμικροβιακά που πωλούνται για χρήση σε ζώα, παρέχοντας ανεκτίμητες γνώσεις για τις συμμετέχουσες χώρες σχετικά με τον αντίκτυπο των μέτρων τους για την προώθηση της συνετής χρήσης, και την επίτευξη των στόχων για τη μείωση της κατανάλωσης αντιμικροβιακών στα ζώα.

Το έργο ESVAC είναι μία ευρωπαϊκή ιστορία επιτυχίας σχετικά με τη δέσμευση και την ισχυρή συνεργασία. Το έργο ολοκληρώθηκε τη χρονιά που μόλις έφυγε και ο EMA θα δημοσιεύσει την τελευταία έκθεση ESVAC με δεδομένα από το 2022 έως σήμερα.