Κεντρικό ζήτημα συζήτησης έχει γίνει τα τελευταία χρόνια σε ημερίδες και συνέδρια του κλάδου ο νέος ρόλος του φαρμακοποιού στο σύστημα υγείας -ρόλος που ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο την περίοδο της πανδημίας- ένα θέμα που αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε μία περίοδο που έχει (ξανα)ανοίξει η κουβέντα για την αναδιαμόρφωση του υποβαθμισμένου συστήματος πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας στη χώρα μας.
Ο φαρμακοποιός κ. Ιωάννης Παπαδόπουλος σε άρθρο του που δημοσιεύει σήμερα το DailyPharmaNews εξηγεί γιατί επιβάλλεται ουσιαστικά η αλλαγή στο τρόπο λειτουργίας του κοινοτικού φαρμακείου, με τις απόψεις του να είναι χρήσιμες ως τροφή σκέψης εν όψει των όποιων αλλαγών προωθηθούν στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας από πλευράς πολιτείας, όσο βεβαίως και για τους ίδιους τους φαρμακοποιούς.
Ακολουθεί το άρθρο του κ. Παπαδόπουλου
Σύμφωνα με τον καθηγητή William Hsiao, «το σύστημα υγείας είναι ένα περίπλοκο και δυναμικό σύστημα». Όσο απλός και αν ακούγεται ο ορισμός, στην ουσία το περιγράφει πλήρως. Στόχοι του συστήματος υγείας μιας χώρας είναι η διατήρηση και η προαγωγή της υγείας των πολιτών, η οικονομική τους προστασία και η ικανοποίησή τους σχετικά με τις παρεχόμενες υπηρεσίες.
Για την επίτευξη αυτών των στόχων απαιτείται η παροχή αποτελεσματικών και αποδοτικών υπηρεσιών σε όλους τους πολίτες. Αυτό όμως εξαρτάται από τις βασικές δομές ενός συστήματος, οι οποίες είναι η οργάνωσή του, η χρηματοδότησή του, η κατανομή των πόρων και η επιλογή των παρεχόμενων υπηρεσιών. Γι’ αυτό η διαμόρφωσή τους πρέπει να γίνεται κατά τέτοιον τρόπο ώστε να επιτυγχάνονται οι στόχοι και οι σκοποί του συστήματος υγείας.
Από το σχεδιάγραμμα γίνεται κατανοητή η πολυπλοκότητα του συστήματος υγείας, όχι όμως και ο δυναμικός του χαρακτήρας. Το σύστημα υγείας δεν είναι απομονωμένο, επηρεάζεται από διάφορους εξωτερικούς παράγοντες. Το δημογραφικό πρόβλημα, η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, η ύπαρξη πολλών χρόνιων και μη μεταδοτικών παθήσεων, οι αλλαγές στον τρόπο ζωής, οι συνεχώς αυξανόμενες δαπάνες, η οικονομική κρίση, η ανεργία, και οι προσδοκίες του κόσμου δημιουργούν νέα δεδομένα, νέες συνθήκες και απαιτήσεις στις οποίες καλείται να προσαρμοστεί το σύστημα υγείας για να πετύχει τους στόχους του.
Το κοινοτικό φαρμακείο είναι μέρος της οργανωτικής δομής του συστήματος υγείας, και πιο συγκεκριμένα της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Ο ρόλος του, επομένως, θα πρέπει να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της εποχής. Πιο συγκεκριμένα, το κοινοτικό φαρμακείο εξυπηρετεί καθημερινά θέματα υγείας ικανού αριθμού πολιτών-ασθενών, επειδή η πρόσβαση σε αυτό είναι εύκολη, έχει τουλάχιστον συγκεκριμένο ωράριο και πάντοτε υπάρχει ένας επιστήμονας υγείας σε αυτό. Όμως, ο ρόλος του φαρμακοποιού δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο στην εκτέλεση της συνταγής. Για να αντεπεξέλθει στις νέες απαιτήσεις, είναι απαραίτητο να διαμορφωθούν νέες υπηρεσίες που θα συμβάλλουν στον έλεγχο και την αποτελεσματικότητα της φαρμακευτικής αγωγής, στη μείωση των ανεπιθύμητων ενεργειών, στην εκπαίδευση των ασθενών και στη συμμόρφωσή τους, όπως σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Σύμφωνα με την PGEU (Annual Report 2010), οι υπηρεσίες του φαρμακείου μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε τρεις ομάδες:
- Απαραίτητες υπηρεσίες: Αυτές αποτελούν τον βασικό κορμό των υπηρεσιών και θα πρέπει να παρέχονται από όλα τα φαρμακεία. Σε αυτή την ομάδα ανήκουν η εκτέλεση των συνταγών, η ανακύκλωση των φαρμάκων, η εκτέλεση των επαναλαμβανόμενων συνταγών, η προώθηση των πιο σοβαρών περιστατικών στον κατάλληλο γιατρό, η καταγραφή των ανεπιθύμητων ενεργειών, η καταγραφή των προβλημάτων ποιότητας των φαρμάκων και η παροχή συμβουλής κατά την εκτέλεση της συνταγής.
- Προχωρημένες υπηρεσίες: Για την εφαρμογή αυτών των υπηρεσιών, ο φαρμακοποιός, εκτός από τη βασική εκπαίδευση, θα πρέπει να ενημερώνεται συνεχώς για όλες τις τελευταίες επιστημονικές εξελίξεις. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν η φαρμακοθεραπευτική ανασκόπηση, η φαρμακοθεραπευτική συμμόρφωση και η παροχή πρώτων βοηθειών.
- Εξειδικευμένες υπηρεσίες: Με αυτές τις υπηρεσίες, ο κοινοτικός φαρμακοποιός παρακολουθεί την αποτελεσματικότητα της φαρμακευτικής αγωγής των ασθενών με χρόνιες παθήσεις, βοηθάει τους ασθενείς που επιθυμούν να διακόψουν το κάπνισμα και προωθεί ενέργειες που συμβάλλουν στην προαγωγή της υγείας.
Μέσω αυτών των υπηρεσιών, ο κοινοτικός φαρμακοποιός συμβάλλει στην εξοικονόμηση πόρων για το σύστημα υγείας και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών. Πιο συγκεκριμένα, η ορθή εκτέλεση των συνταγών και ο έλεγχος της φαρμακευτικής αγωγής από τον κοινοτικό φαρμακοποιό αποτελούν τις κυριότερες δραστηριότητες του σύγχρονου κοινοτικού φαρμακοποιού. Αν και στην ουσία, αποτελούν απλές διαδικασίες, τα οφέλη τους όμως είναι τεράστια όταν πραγματοποιούνται ορθά. Μειώνονται τα ποσοστά εμφάνισης κάποιας ανεπιθύμητης ενέργειας και αυξάνεται σημαντικά η συμμόρφωση των ασθενών. Παράλληλα, αυξάνεται η επισκεψιμόμητα του φαρμακείου και αναπτύσσει μια άλλη σχέση με τον ασθενή-πελάτη, η οποία τον διαφοροποιεί σημαντικά από τους άλλους επιστήμονες υγείας. Επιπρόσθετα, το σύστημα υγείας μειώνει σημαντικά τους πόρους για την αντιμετώπιση μιας ανεπιθύμητης ενέργειας και ο ασθενής δεν σπαταλά επιπλέον χρήματα από την τσέπη του για να βελτιώσει ή και να διατηρήσει την υγεία του. Έχει υπολογισθεί ότι στη Μεγάλη Βρετανία κάθε χρόνο δαπανώνται 600 εκατομμύρια λίρες για την αντιμετώπιση των ανεπιθύμητων ενεργειών. Ένα ποσοστό από αυτές μπορούν να προβλεφθούν από τον κοινοτικό φαρμακοποιό, συμβάλλοντας σημαντικά στην εξοικονόμηση σημαντικών πόρων. Έχει βρεθεί σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ότι 50% μόνο των ασθενών με χρόνιες παθήσεις στις ανεπτυγμένες χώρες συμμορφώνονται πλήρως με τη φαρμακευτική αγωγή. Αυτό έχει ως συνέπεια στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής να τριπλασιάζονται οι επισκέψεις στους γιατρούς και ο ασθενής αναγκάζεται να ξοδεύει επιπλέον 3000 δολάρια το χρόνο για να διατηρήσει την υγεία του. Γι’ αυτόν το λόγο ο φαρμακοποιός οφείλει να εκπαιδεύσει τον ασθενή του σχετικά με την αγωγή που ακολουθεί, ώστε να μεγιστοποιήσει τα οφέλη της. Είναι σημαντικό λοιπόν για παράδειγμα ο φαρμακοποιός να εκπαιδεύει τον ασθματικό ασθενή για την ορθή χρήση της εισπνεόμενης συσκευής, αλλά και τον ασθενή που λαμβάνει πολλά φάρμακα να του διαμορφώνει ένα ημερήσιο πρόγραμμα σημειώνοντας πότε θα πρέπει να λαμβάνει τα φάρμακα του. Είναι δεδομένο από πολλά διεθνή στοιχεία ότι η μη συμμόρφωση των ασθενών είναι άμεσα συνδεδεμένη με την κατανάλωση σημαντικών πόρων. Μέσω της συμμόρφωσης, ο κοινοτικός φαρμακοποιός επιτυγχάνει τη μείωση των άμεσων δαπανών των ασθενών, όπως είναι μια δεύτερη επίσκεψη στον γιατρό, καθώς και των έμμεσων δαπανών των ασθενών, όπως είναι η απουσία από την εργασία. Σε αυτό θα πρέπει να προστεθεί η εκτίμηση και ο σεβασμός που κερδίζει ο φαρμακοποιός από τον ασθενή, γιατί ενδιαφέρεται πραγματικά για τον ίδιον και μετατρέπεται από έναν εκτελεστή συνταγών σε ένα επιστήμονα υγείας που βρίσκεται δίπλα στον ασθενή του.
Μια άλλη σημαντική υπηρεσία που σίγουρα θα αποτελεί μια από κύριες δραστηριότητες του φαρμακοποιού στο σύγχρονο φαρμακείο είναι η καταγραφή των ανεπιθύμητων ενεργειών. Σύμφωνα με τις νέες Ευρωπαϊκές Οδηγίες ο κοινοτικός φαρμακοποιός καλείται να παίξει ένα πιο ενεργό ρόλο στη φαρμακοεπαγρύπνηση ως άριστος γνώστης των φαρμάκων. Όπως ήδη προαναφέρθηκε υπολογίζεται ότι στη Μεγάλη Βρετανία απαιτούνται 600 εκατομμύρια λίρες το χρόνο για την αντιμετώπιση των ανεπιθύμητων ενεργειών. Από αυτές ένα σημαντικό μέρος είναι προβλέψιμες από τους κοινοτικούς φαρμακοποιούς. Γι’ αυτόν το λόγο ο φαρμακοποιός καλείται να συμμετέχει ενεργά στη φαρμακευτική αγωγή του ασθενούς ελέγχοντας ως ο τελευταίος επιστήμονας υγείας πριν χορηγήσει τα φάρμακα στον ασθενή για πιθανές αλληλεπιδράσεις και δίνοντας συμβουλές που μπορούν να τον προφυλάξουν από την εμφάνιση κάποιας ανεπιθύμητης ενέργειας. Γι’ αυτόν το λόγο ζητά η Ευρωπαϊκή Ένωση τον εκσυγχρονισμό του ρόλου του.
Γίνεται, επομένως, αντιληπτό ότι η παροχή υπηρεσιών από το κοινοτικό φαρμακείο αποτελεί επιτακτική ανάγκη για την αναβάθμιση του ρόλου του φαρμακοποιού και απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη των στόχων και των σκοπών του στη σύγχρονη εποχή. Η απλή εκτέλεση των συνταγών που υπήρχε ως μοναδική δραστηριότητα για μερικές δεκαετίες μέσα στο φαρμακείο δεν είναι η μόνη λύση για αντιμετώπιση των προβλημάτων και των αναγκών των ασθενών. Ο ασθενής σήμερα είναι πιο απαιτητικός αλλά και πιο ενήμερος, ζητά να μάθει και να του λυθούν όλες οι απορίες από τους επιστήμονες υγείας. Γι’ αυτόν το λόγο, ο φαρμακοποιός θα πρέπει να αναβαθμίσει τη βασική του υπηρεσία δίνοντας στον πελάτη συγχρόνως όλες εκείνες τις πληροφορίες που θα συμβάλλουν στην κατανόηση της αγωγής, στη βελτίωση της αποτελεσματικότητάς της και στην ελαχιστοποίηση της εμφάνισης κάποιας ανεπιθύμητης ενέργειας. Καλείται να αναδείξει τον επιστημονικό του ρόλο, κάτι που μέχρι σήμερα τον είχε θέσει σε δεύτερη μοίρα.
Ιωάννης Παπαδόπουλος
Φαρμακοποιός – Οικονομολόγος Υγείας (MSc)
