ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ ΚΑΙ ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΔΕΠΥ)

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) είναι μια από τις συχνότερες νευροβιολογικές διαταραχές της παιδικής ηλικίας. Η ΔΕΠΥ γίνεται πιο αισθητή μεταξύ των ηλικιών 3-7 ετών, περίοδος όπου το παιδί εντάσσεται στο σχολικό πλαίσιο και καλείται να ανταπεξέλθει σε αυξημένες απαιτήσεις και να συμμορφωθεί σε κανόνες.
Εμφανίζεται στο 5-7% του μαθητικού πληθυσμού και η αναλογία περιστατικών ανά φύλο είναι 3 προς 1, με τα αγόρια να υπερτερούν. Τα κορίτσια μπορεί να παρουσιάζουν πιο έντονα στοιχεία διάσπασης προσοχής, ενώ τα αγόρια παρουσιάζουν πιο έντονα στοιχεία υπερκινητικότητας. Η πλειοψηφία των διαγνώσεων πραγματοποιείται μεταξύ 6 και 12 ετών.
Η ΔΕΠΥ δεν εμφανίζεται συνήθως ως μεμονωμένη διαταραχή. Πολλά παιδιά με ΔΕΠΥ παρουσιάζουν μία ή και περισσότερες συνυπάρχουσες ψυχικές και αναπτυξιακές διαταραχές που συχνά περιπλέκονται με την εξέλιξη και τη θεραπεία της ίδιας της ΔΕΠΥ.
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ, και ιδιαίτερα εκείνα στα οποία η διαταραχή δεν έχει διαγνωσθεί και αντιμετωπισθεί, έχουν αρκετές δυσκολίες που εκδηλώνονται στο σχολικό, οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον και συχνά οδηγούν σε:
χαμηλές επιδόσεις σε σχέση με το επίπεδο των γνωστικών ικανοτήτων και ακαδημαϊκή αποτυχία,
αυξημένο στρες, συναισθηματικές δυσκολίες και χαμηλή αυτοεκτίμηση,
επιθετική και διασπαστική συμπεριφορά ή προβλήματα διαγωγής,
περιορισμένη επαγγελματική παραγωγικότητα και προοπτικές,
απόρριψη από τους άλλους – δυσλειτουργικές κοινωνικές σχέσεις.
Η ΔΕΠΥ έχει συσχετιστεί με παραβατικότητα στην ενήλικη ζωή, ιδίως όταν υπάρχει συννοσηρή διαταραχή της διαγωγής στην παιδική ηλικία ή κατάχρηση ουσιών και αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας στην ενήλικο ζωή.

Αίτια

Η ακριβής αιτιολογία της ΔΕΠΥ δεν είναι απόλυτα σαφής. Ωστόσο, σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες υπάρχουν δεδομένα που δείχνουν ότι η ΔΕΠΥ είναι ως ένα βαθμό κληρονομική καθώς περίπου το 75% των παιδιών με ΔΕΠΥ έχουν συνήθως ένα συγγενή με αυτήν τη διαταραχή.
Επιπλέον, σύμφωνα με τους ειδικούς, ο εγκέφαλος των παιδιών με ΔΕΠΥ παρουσιάζει διαφορές από εκείνον των συνομηλίκων τους στη δομή, το μεταβολισμό και τη λειτουργία συγκεκριμένων περιοχών.
Ο εγκεφαλικός τραυματισμός, η έκθεση σε τοξικές ουσίες, η πρόωρη γέννηση, το κάπνισμα, η χρήση αλκοόλ και το υπερβολικό στρες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης φαίνεται ότι ως ένα βαθμό μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη της ΔΕΠΥ.

Συμπτώματα

Το φάσμα των κλινικών συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ είναι ευρύ και κανένα παιδί με ΔΕΠΥ δεν μοιάζει με κάποιο άλλο. Τα συμπτώματα μπορούν να είναι είτε ήπια είτε πιο έντονα και αν δεν αντιμετωπιστούν κατά την παιδική ηλικία μπορούν να συνεχιστούν μέχρι την ενήλικη ζωή.
Τα βασικά χαρακτηριστικά συμπτώματα της ΔΕΠΥ στα παιδιά είναι η διάσπαση προσοχής, η παρορμητικότητα και η υπερκινητικότητα.
Η ΔΕΠΥ διακρίνεται σε τρεις βασικούς τύπους, και ανάλογα με το τύπο το κάθε παιδί εκδηλώνει διαφορετικά συμπτώματα και χαρακτηριστικά :
Απρόσεκτος Τύπος
– Συχνά αποτυγχάνει να συγκεντρώσει την προσοχή σε λεπτομέρειες ή κάνει λάθη απροσεξίας σε σχολικές εργασίες, τη δουλειά ή άλλες δραστηριότητες.
– Συχνά δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή σε έργα ή δραστηριότητες παιχνιδιού.
– Συχνά φαίνεται ότι δεν ακούει όταν του απευθύνεται ο λόγος.
– Συχνά δεν ακολουθεί μέχρι τέλους οδηγίες και αποτυγχάνει να διεκπεραιώσει σχολικές εργασίες ή άλλα καθήκοντα που του ανατίθενται στην τάξη ή στο σπίτι.
– Συχνά δυσκολεύεται να οργανώσει δουλειές και δραστηριότητες.
– Συχνά αποφεύγει, αποστρέφεται ή δείχνει απροθυμία να εμπλακεί σε έργα που απαιτούν σταθερή και διαρκή πνευματική προσπάθεια.
– Συχνά χάνει αντικείμενα απαραίτητα για εργασίες ή δραστηριότητες.
– Συχνά διασπάται πολύ εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα.
– Συχνά ξεχνά καθημερινές δραστηριότητες.
Υπερκινητικός Τύπος
– Συχνά κινεί νευρικά τα χέρια και τα πόδια ή στριφογυρίζει στη θέση του.
– Συχνά σηκώνεται από τη θέση του μέσα στην τάξη ή σε άλλες περιστάσεις στις οποίες επιβάλλεται να παραμείνει καθισμένο.
– Συχνά τρέχει ή σκαρφαλώνει με τρόπο που δεν ταιριάζει σε χώρους ή περιστάσεις.
– Συχνά δυσκολεύεται να παίζει ή να συμμετέχει ήσυχα σε δραστηριότητες στον ελεύθερό του χρόνο.
– Συχνά βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και ενεργεί σαν «κινούμενη μηχανή».
– Συχνά μιλά πολύ και ακατάπαυστα.
Παρορμητικός Τύπος
– Συχνά απαντά απερίσκεπτα πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση.
– Συχνά δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του.
– Συχνά διακόπτει ή παρεμβαίνει σε συζητήσεις-δράσεις των άλλων.
– Συνοδά χαρακτηριστικά της ΔΕΠΥ
– Συναισθηματική αστάθεια
– Χαμηλή αυτοεκτίμηση
– Αναβλητικότητα
– Βαριέται εύκολα
– Συχνή απογοήτευση
Για να διαγνωστεί ένα παιδί με ΔΕΠΥ θα πρέπει να εμφανίζει 6 ή περισσότερα κριτήρια από κάθε κατηγορία για περισσότερους από 6 μήνες, και κάποια από αυτά να είναι παρόντα πριν την ηλικία των 12 ετών.
Οι ενήλικες με ΔΕΠΥ εμφανίζουν συχνά χαμηλή αυτοεκτίμηση, έκπτωση της διάθεσης, συναισθηματική αστάθεια και ευερεθιστότητα, συμπτώματα που συχνά συγχέονται με δυσθυμία, κυκλοθυμία, διπολική διαταραχή ή οριακή διαταραχή της προσωπικότητας.

Διάγνωση

Ο κατάλληλος γιατρός για τη διάγνωση της ΔΕΠΥ στα παιδιά και τους εφήβους είναι ο παιδοψυχίατρος και ο αναπτυξιολόγος και για τους ενήλικες είναι ο ψυχίατρος. Αν και η ΔΕΠΥ είναι μια από τις πιο καλά τεκμηριωμένες παιδοψυχιατρικές διαταραχές, εξακολουθεί να υποδιαγιγνώσκεται. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι πολλά από τα συμπτώματα που συμπεριλαμβάνονται στα διαγνωστικά κριτήρια της διαταραχής συμπίπτουν με εκείνα των συνυπαρχουσών διαταραχών.

Θεραπεία

Η ΔΕΠΥ δεν θεραπεύεται πλήρως, είναι όμως διαχειρίσιμη και μπορεί να αντιμετωπισθεί με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή και την ψυχοθεραπευτική υποστήριξη. Με μια ολοκληρωμένη θεραπευτική προσέγγιση, τα άτομα με ΔΕΠΥ μπορούν να μάθουν να προσαρμόζονται και να έχουν μια πλήρη, φυσιολογική και παραγωγική ζωή.