Από το 1970 μέχρι σήμερα, η παγκόσμια υγεία έχει μεταμορφωθεί θεαματικά, χάρη στην πρόοδο της ιατρικής και των πολιτικών για τη βελτίωση της Δημόσιας Υγείας. Ωστόσο, η εντυπωσιακή αύξηση του προσδόκιμου ζωής φέρνει στο προσκήνιο νέες, σύνθετες προκλήσεις, όπως η γήρανση του πληθυσμού και η αλλαγή στις κυρίαρχες αιτίες θανάτου. Η διαχείριση αυτών των δημογραφικών αλλαγών είναι το κρίσιμο στοίχημα για το μέλλον.
Η εντυπωσιακή πρόοδος της Παγκόσμιας Υγείας
Μια πρόσφατη δημοσίευση στο ιατρικό περιοδικό Lancet από τους Chang et al. (Αύγουστος 2025), τα βασικά σημεία της οποίας συνοψίζουν η καθηγήτρια, Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, και η βιολόγος, Αλεξάνδρα Σταυροπούλου, καταγράφει μια ριζική αλλαγή στο τοπίο της υγείας από το 1970. Μέσα σε πέντε μόλις δεκαετίες, το προσδόκιμο ζωής αυξήθηκε κατά 17 χρόνια, από τα 56 το 1970 στα 73 το 2019. Παράλληλα, η παιδική θνησιμότητα μειώθηκε σε πρωτόγνωρα επίπεδα, αποτέλεσμα των εκτεταμένων εμβολιαστικών εκστρατειών, των αποτελεσματικών θεραπειών για τις μολυσματικές ασθένειες και της βελτίωσης της διατροφής. Αυτή η πρόοδος έχει επιφέρει μια σημαντική βελτίωση στην ποιότητα ζωής για εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.
Η πρόκληση της γήρανσης του πληθυσμού
Πίσω από αυτά τα ενθαρρυντικά στοιχεία, όμως, κρύβεται μια μεγάλη πρόκληση: η γήρανση του πληθυσμού. Το 1970, η μέση ηλικία στον κόσμο ήταν 20 έτη. Το 2019, είχε φτάσει τα 29 και, μέχρι το 2050, αναμένεται να ανέβει στα 36. Η μέση ηλικία θανάτου ακολουθεί την ίδια ανοδική πορεία, φτάνοντας τα 76 έτη το 2019 και με πρόβλεψη για 82 έτη στα μέσα του αιώνα. Αυτή η δημογραφική αλλαγή σημαίνει ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα ζουν περισσότερα χρόνια, αλλά και ότι τα συστήματα υγείας θα κληθούν να διαχειριστούν το αυξημένο βάρος των χρόνιων παθήσεων, όπως οι καρδιοπάθειες, ο διαβήτης, οι καρκίνοι και η άνοια.
Η ανατροπή στον παγκόσμιο δείκτη θανάτων
Μια εντυπωσιακή διαπίστωση της μελέτης είναι ότι ο παγκόσμιος δείκτης αδρών θανάτων (δηλαδή ο συνολικός αριθμός θανάτων ανά χίλια άτομα) έφτασε στο ιστορικά χαμηλότερο σημείο του το 2019. Ωστόσο, η γήρανση του πληθυσμού αναμένεται να οδηγήσει σε σταδιακή αύξηση αυτού του δείκτη. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι θα πεθαίνουν νωρίτερα, αλλά ότι ο αυξανόμενος αριθμός ηλικιωμένων θα οδηγήσει σε αύξηση των απόλυτων αριθμών θανάτων.
Διαφορετικές τάσεις ανά τον κόσμο – Η εικόνα της υγείας δεν είναι ομοιόμορφη!
Σε χώρες, όπως η Κίνα και η Ινδία, οι βελτιώσεις συνεχίστηκαν με γρήγορους ρυθμούς.
Στην Υποσαχάρια Αφρική, υπήρξε σημαντική πρόοδος στη μείωση της παιδικής θνησιμότητας και στην καταπολέμηση του HIV/AIDS.
Αντίθετα, στις Ηνωμένες Πολιτείες καταγράφηκε μια ανησυχητική τάση: οι θάνατοι σε μεσήλικες (15-49 και 50-69 ετών) όχι μόνο δεν μειώθηκαν, αλλά αυξήθηκαν. Φαινόμενα, όπως οι υπερδοσολογίες οπιοειδών, οι αυτοκτονίες και οι χρόνιες παθήσεις που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής (π.χ. παχυσαρκία), ανατρέπουν την εικόνα της προόδου σε αυτή την ηλικιακή ομάδα.
Μετατόπιση των αιτιών θανάτου
Ένα άλλο κρίσιμο εύρημα είναι η μετατόπιση στις αιτίες θανάτου. Οι «παραδοσιακές» ασθένειες, όπως οι λοιμώξεις, τα παιδικά νοσήματα και οι επιπλοκές της εγκυμοσύνης, έχουν υποχωρήσει εντυπωσιακά.
Στη θέση τους, κυριαρχούν πλέον τα μη μεταδοτικά νοσήματα, όπως τα καρδιαγγειακά, τα εγκεφαλικά επεισόδια και οι καρκίνοι.
Ο σακχαρώδης διαβήτης αποτελεί ξεχωριστή περίπτωση, καθώς αυξάνεται σταθερά σε όλες τις περιοχές του πλανήτη, με ιδιαίτερη ένταση στην Ινδία και την κεντρική και ανατολική Ευρώπη.
Η ανάγκη για προσαρμογή
Αυτά τα δεδομένα φέρνουν στην επιφάνεια τρεις βασικές προκλήσεις για τις κοινωνίες μας:
1. Αισιοδοξία και Επενδύσεις: Η τεράστια μείωση της θνησιμότητας αποδεικνύει ότι οι επενδύσεις στην υγεία είναι αποτελεσματικές. Αυτό αποτελεί κίνητρο για συνέχιση των προσπαθειών.
2. Δημογραφική Πίεση: Η γήρανση του πληθυσμού θα αυξήσει το κόστος για τα συστήματα υγείας και θα δημιουργήσει μεγαλύτερη ανάγκη για μακροχρόνια φροντίδα. Μέχρι το 2050, σχεδόν το 70% των θανάτων θα αφορά άτομα άνω των 70 ετών.
3. Στοχευμένη Στρατηγική: Οι κυβερνήσεις πρέπει να εστιάσουν στην καταπολέμηση των παθήσεων που ευθύνονται για το μεγαλύτερο μέρος της ανισότητας στην υγεία, όπως οι καρδιοπάθειες, οι καρκίνοι και, κυρίως, ο σακχαρώδης διαβήτης. Η μείωση των γεννήσεων και η αύξηση των ηλικιωμένων δημιουργούν ένα «δημογραφικό ψαλίδι» που μπορεί να απειλήσει την κοινωνική συνοχή. Συνοψίζοντας, το ταξίδι της παγκόσμιας υγείας προς το 2050 είναι μια ιστορία θριάμβου αλλά και δύσκολων διλημμάτων. Η επίλυσή τους θα εξαρτηθεί όχι μόνο από την επιστημονική πρόοδο, αλλά και από τις πολιτικές αποφάσεις, τις κοινωνικές αλλαγές και τις προσωπι