Από τον Χαράλαμπο Πετρόχειλο
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μεγάλη κινητικότητα στη χώρα μας σε ό,τι αφορά τις υπηρεσίες Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας που μπορεί να προσφέρει ο φαρμακοποιός, με την πολιτεία να έχει επιλέξει τα φαρμακεία να παίξουν έναν σημαντικό ρόλο για να καλυφθεί το κενό που πάντα υπήρχε στην Ελλάδα στα θέματα πρόληψης και προαγωγής υγείας του πληθυσμού.
Η κ. Αλίκη Πελετίδη, Επίκουρη Καθηγήτρια Κλινικής Φαρμακευτικής Πρακτικής και Υπηρεσιών Υγείας στο Φαρμακείο, Συντονίστρια Προγράμματος Φαρμακευτικής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, Εντεταλμένη Διδάσκοντας Πρακτικής Άσκησης, Τμήμα Φαρμακευτικής ΑΠΘ, Επισκέπτρια Καθηγήτρια στη Κλινική Φαρμακευτική Πρακτική, Σχολή Φαρμακευτικής, Πανεπιστήμιο Νιούκαστλ μίλησε στο DailyPharmaNews σχετικά με άρθρο που δημοσιεύτηκε πολύ πρόσφατα σε κορυφαίο επιστημονικό περιοδικό με θέμα τις προηγμένες κλινικές υπηρεσίες στα κοινοτικά φαρμακεία – εστιάζοντας στο παράδειγμα των ελληνόφωνων χωρών.
Η κ. Πελετίδη ως υπεύθυνη της δημοσίευσης από ομάδα φαρμακοποιών/ ακαδημαϊκών (κ.κ. Μιχάλης Πετρίδης, Βασίλης Μπιρλιράκης, Διαμαντής Κλιμεντίδης, Κωνσταντίνος Λιάρας και Χρίστος Πέτρου) ανέφερε ότι το εν λόγω άρθρο εξερευνά τη μετάβαση των κοινοτικών φαρμακοποιών από τις παραδοσιακές αρμοδιότητες διάθεσης φαρμάκων σε πιο διευρυμένους ρόλους, ως πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης, προσφέροντας προηγμένες κλινικές υπηρεσίες. Αυτή η μετατόπιση δίνει έμφαση στην προληπτική φροντίδα και τη διαχείριση ασθενειών, ενώ παράλληλα υπόσχεται βελτιωμένα αποτελέσματα για τους ασθενείς και μείωση των πιέσεων στα συμβατικά συστήματα υγειονομικής περίθαλψης. Η ενσωμάτωση των φαρμακοποιών στα μοντέλα πρωτοβάθμιας περίθαλψης περιλαμβάνει νέες στρατηγικές, συμπεριλαμβανομένων παρεμβάσεων υπό την καθοδήγηση των φαρμακοποιών, π.χ. αξιολόγηση φαρμακευτικής θεραπείας και εμβολιασμών, που έχουν υιοθετηθεί σε συστήματα σε ολόκληρη την Ευρώπη – όπως η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο – και αποδεικνύουν επιτυχημένα πλαίσια αποζημίωσης και διευρυμένες αρμοδιότητες.
Το θέμα είναι κατά πόσο οι ελληνόφωνες χώρες, Ελλάδα και Κύπρος, μπορούν να ακολουθήσουν αυτές τις νέες στρατηγικές.
Σύμφωνα με το άρθρο «σε συγκεκριμένα πλαίσια, όπως στην Ελλάδα και την Κύπρο, όπου υπάρχει υψηλή πυκνότητα φαρμακείων, τα κοινοτικά φαρμακεία αρχίζουν να ενσωματώνουν υπηρεσίες με επίκεντρο τον ασθενή. Ωστόσο, o εμπορικός εστιασμός – που ακόμη επικρατεί – θέτει προκλήσεις για την αξιοποίηση του πλήρους δυναμικού στην παροχή υγειονομικής περίθαλψης». Το άρθρο υπογραμμίζει περαιτέρω τη σημασία της συνεχούς επαγγελματικής ανάπτυξης (CPD), των προσαρμοσμένων προγραμμάτων κατάρτισης και της μεταρρύθμισης του προγράμματος σπουδών στην πανεπιστημιακή φαρμακευτική εκπαίδευση. Τέτοια μέτρα είναι απαραίτητα για τον εξοπλισμό των φαρμακοποιών με τις απαραίτητες δεξιότητες και γνώσεις, ώστε να μπορούν να υπηρετήσουν αποτελεσματικά τους εμπλουτισμένους κλινικούς ρόλους. Προτείνονται δομημένες ενότητες μεταπτυχιακής κατάρτισης, ειδικά προσαρμοσμένες στις ανάγκες CPD των φαρμακοποιών, για την ενίσχυση των ικανοτήτων τους για την προσφορά ολοκληρωμένων παρεμβάσεων υγείας, καθώς και για την υποστήριξη των εθνικών συστημάτων υγείας. Συνολικά, η δημοσίευση αυτή υπογραμμίζει έναν καίριο μετασχηματισμό στο πλαίσιο της φαρμακευτικής πρακτικής, υποστηρίζοντας τον επαναπροσδιορισμό των κοινοτικών φαρμακείων ως κέντρων πρωτοβάθμιας περίθαλψης. Ο μετασχηματισμός αυτός ευθυγραμμίζεται με τις παγκόσμιες προτεραιότητες υγείας και απαιτεί υποστηρικτικές πολιτικές, για την αξιοποίηση του πλήρους δυναμικού των κοινοτικών φαρμακοποιών στην ενίσχυση των αποτελεσμάτων της δημόσιας υγείας.
«Μιλάμε για υπηρεσίες, για κλινικό ρόλο του φαρμακοποιού στην κοινότητα» εξήγησε η κ. Πελετίδη που έδωσε μία πρώτη απάντηση για το λόγο που προχώρησε σε αυτή τη δημοσίευση. «Ουσιαστικά έπρεπε να δημοσιεύσουμε και να ενημερώσουμε τον κόσμο για το πως πρέπει να συμβεί αυτό και στην Ελλάδα, έχοντας παραδείγματα, πέρα από το Ηνωμένο Βασίλειο. όπου όλα αυτά είναι εδώ και πολύ καιρό μία πραγματικότητα, και άλλων χωρών, όπως για παράδειγμα είναι η Γερμανία, όπου έκαναν πολλές προσπάθειες και αφού απέδειξαν ότι οι υπηρεσίες λειτουργούν, όχι απλά έχουν θεσμοθετηθεί υπηρεσίες αλλά πλέον πληρώνονται οι φαρμακοποιοί για την παροχή τους».
«Κλειδί» η δομημένη εκπαίδευση
Πως μπορεί και η Ελλάδα να ακολουθήσει αυτό το παράδειγμα. Η δομημένη εκπαίδευση και οι δομημένες υπηρεσίες είναι η απάντηση, όπως υποστηρίζει η κ. Πελετίδη. «Για να φτάσουμε κι εμείς σε τέτοια αποτελέσματα όπως αυτά της Γερμανίας, έπρεπε να κάνουμε αυτήν την εργασία για να πούμε ποια είναι η ανάγκη. Η ανάγκη λοιπόν είναι να υπάρχει μία δομημένη εκπαίδευση που θα ξεκινάει από το Πανεπιστήμιο και ουσιαστικά θα συνεχίζεται κατά τη διάρκεια της πρακτικής άσκησης, κατά τη διάρκεια δηλαδή που εργάζεται στο φαρμακείο ή και ως συνεχιζόμενη εκπαίδευση μέσα από σεμινάρια, ημερίδες, συνέδρια κτλ. Έτσι λοιπόν η δομημένη εκπαίδευση πρέπει να στηριχτεί σε τρεις πυλώνες.
Ο πρώτος πυλώνας είναι τα πανεπιστήμια. Γι’ αυτό και πρέπει στα ελληνικά πανεπιστήμια να εισαχθούν αυτά τα μαθήματα που αφορούν την παροχή υπηρεσιών με τέτοιο τρόπο όμως που να εκπαιδεύουν τους μελλοντικούς φαρμακοποιούς στις υπηρεσίες φαρμακείου οι οποίες χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: Τις υπηρεσίες πρόληψης και προαγωγής υγείας και τις υπηρεσίες διαχείρισης ασθενειών. Γίνεται μεν μία προσπάθεια στα ελληνικά πανεπιστήμια αλλά δεν υπάρχει η αντίστοιχη ειδίκευση, ο συγκεκριμένος Τομέας σπουδών. Συνεχίζει το πρόγραμμα σπουδών να είναι εστιασμένο σε μαθήματα βασικής έρευνας και πρέπει εξειδικευμένα άτομα που έχουν αυτές τις γνώσεις, την εμπειρία και τις δεξιότητες να μπορούν με μαθήματα βιωματικά, με μαθήματα που είναι όχι παθητικής αλλά ενεργητικής μάθησης, να προετοιμάσουν τους μελλοντικούς φαρμακοποιούς για τις υπηρεσίες του φαρμακείου μιας και το φαρμακείο του 2030 με τις αναπτυξιακές κατευθύνσεις της FIP (σ.σ. Διεθνούς Οργάνωσης Φαρμακοποιών) ή τους στόχους που έχουν θέσει τα Ηνωμένα Έθνη που μιλούν για προηγμένη εκπαίδευση και για υγεία και ευημερία των ανθρώπων (3ος και 4ος στόχος των ΗΕ).
Ο δεύτερος πυλώνας είναι η συνεχιζόμενη εκπαίδευση στην οποία περιλαμβάνονται όλες αυτές οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες που οργανώνει ο Πανελλήνιος Φαρμακευτικός Σύλλογος, η Ομοσπονδία Συνεταιρισμών Φαρμακοποιών Ελλάδος και κάποιες εταιρείες. Είναι πολύ σημαντικό κομμάτι η συνεχιζόμενη εκπαίδευση γιατί δυστυχώς οι υπηρεσίες αλλάζουν. Πλέον μάς μιλούν για υπηρεσίες ελέγχου μέσα από το φαρμακείο, όπως για παράδειγμα είναι και τα τεστ για τον καρκίνο του παχέος εντέρου. Ωστόσο αυτή η συνεχιζόμενη εκπαίδευση θα πρέπει να γίνεται ουσιαστικά, όχι διεκπεραιωτικά. Όχι δηλαδή με τη λογική ότι δίνω ένα τεστ και λέω απλά ποιο είναι το θετικό και ποιο είναι το αρνητικό αποτέλεσμα. Θα πρέπει ο φαρμακοποιός να παρακολουθεί μία πραγματικά συνεχιζόμενη εκπαίδευση, να εκπαιδεύεται ο ίδιος πως θα επικοινωνεί με τον ασθενή, το άτομο που έχει απέναντί του στον πάγκο του φαρμακείου, και να μπορεί να εκπαιδεύει το άτομο αυτό, ανάμεσα στα άλλα και στην αυτοφροντίδα, αν μιλάμε για παθήσεις ήσσονος σημασίας ή παθήσεις μικρής διάρκειας αλλά και στην αυτοδιαχείριση των χρόνιων ασθενειών. Θα πρέπει λοιπόν ο φαρμακοποιός να φροντίζει να επικαιροποιεί τις γνώσεις του και αφού πάρει το πτυχίο του και την άδεια εξασκήσεως επαγγέλματος. Και σίγουρα δεν μπορεί ένα online σεμινάριο να αντικαταστήσει μία πλήρη εκπαίδευση που θα οδηγήσει ένα άτομο να είναι όπως πρέπει κατηρτισμένο έτσι ώστε να μπορεί να προσφέρει σωστές και ολοκληρωμένες υπηρεσίες.
Στο άρθρο μάλιστα κάνουμε αναφορά στα μαθήματα και στο πόσες εβδομάδες θα πρέπει να διαρκέσουν. Και έχουμε χωρίσει όλες τις θεματικές ενότητες με τέτοιο τρόπο ώστε να προετοιμάσουμε τον φαρμακοποιό για όλες τις πιθανές υπηρεσίες που θα κληθεί να παρέχει. Κι όταν μιλάμε για υπηρεσία, μιλάμε για παρεμβάσεις οι οποίες θα είναι δομημένες και ο φαρμακοποιός θα τις παρέχει με τον ίδιο τρόπο σε όποιο σημείο της Ελλάδας κι εάν βρίσκεται».
Ο τρίτος πυλώνας έχει να κάνει με το να ελέγχουμε τις γνώσεις μας ανά τακτά χρονικά διαστήματα, κάτι που ενδεχομένως στη χώρα μας μπορεί να γίνει μέσω του νέου φορέα εκπαίδευσης (Ινστιτούτο Φαρμακευτικών Επιστημονικών Ερευνών – ΙΦΕΕ) που έχει δημιουργήσει ο Πανελλήνιος Φαρμακευτικός Σύλλογος. Είναι σημαντικό να υπάρχει επικαιροποίηση των γνώσεων και αυτό να συνοδεύεται από πιστοποιήσεις, όχι όμως μέσα από ένα μόνο σεμινάριο αλλά με μία εκπαίδευση πάνω σε μία βάση μαθημάτων που θα πρέπει να έχει παρακολουθήσει ο κάθε φαρμακοποιός για να μπορέσει να παράσχει τις όποιες υπηρεσίες. Είναι η αρχή επειδή δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή κάτι στο ελληνικό Πανεπιστήμιο. Ωστόσο το σωστό είναι να ξεκινούν όλα από το πανεπιστήμιο γιατί θα πρέπει οι μελλοντικοί φαρμακοποιοί να είναι έτοιμοι για να τις παρέχουν».
Ο φαρμακοποιός του σήμερα στην Ελλάδα δεν είναι έτοιμος
Για την κ. Πελετίδη είναι πολύ βασικό ζήτημα η εξέλιξη του κλινικού ρόλου του φαρμακοποιού στην κοινότητα. Αλλά όχι αυτό από μόνο του. «Για μένα είναι πολύ σημαντικό θέμα -για το οποίο μιλάω συνέχεια- η εξέλιξη του κλινικού ρόλου του φαρμακοποιού στην κοινότητα διότι έχουμε δει πλέον όλοι ότι προσφέρει πάρα πολλά καλά με αυτόν του τον ρόλο ο φαρμακοποιός στην κοινότητα. Και στην περίοδο της πανδημίας το είδαμε αλλά και σήμερα με τους εμβολιασμούς, τα τεστ κλπ. Δεν μπορούμε όμως να λέμε το φαρμακείο να πάρει έτσι απλά υπηρεσίες χωρίς να ξέρουμε τι σημαίνει παρέμβαση, τι σημαίνει υπηρεσία. Θα πρέπει να αναλύσουμε, να δούμε τι σημαίνει υπηρεσία, τι σημαίνει παρέμβαση και το πιο σημαντικό να είμαστε κατηρτισμένοι, να έχουμε τις απαραίτητες γνώσεις στο να παρέχουμε σωστά την όποια υπηρεσία. Ο φαρμακοποιός του σήμερα δεν είναι έτοιμος να παρέχει αυτές τις υπηρεσίες. Πρέπει να εκπαιδευτεί ώστε να είναι σε θέση να παρέχει τις υπηρεσίες που αναλαμβάνει με σωστό και οργανωμένο τρόπο. Δεν φτάνει ένα απλό webinar.
Η PGEU μας λέει ότι το φαρμακείο το 2030 θα έχει έναν τελείως διαφορετικό ρόλο, τελείως διαφορετική οπτική. Φεύγουμε από το προϊόντο – κεντρικό φαρμακείο και πάμε στο ανθρωπο – κεντρικό – φαρμακείο των υπηρεσιών. Πως εγώ προετοιμάζω τον φαρμακοποιό; Τον προετοιμάζω με τον σωστό τρόπο. Με δομημένη εκπαίδευση η οποία ξεκινά από το πανεπιστήμιο. Σίγουρα οι βασικές επιστήμες, η φαρμακογνωσία, η φαρμακολογία, η ανάλυση, η χημεία είναι απαραίτητες για να πατήσουμε πάνω και να δώσουμε σωστά το φάρμακο. Όμως θα πρέπει η θεωρητική εκπαίδευση να πάει χεράκι – χεράκι με την πρακτική εκπαίδευση στους φαρμακοποιούς. Αυτό τονίζουμε.
Σημαντική επιτυχία η δημοσίευση του άρθρου
Για την κ. Πελετίδη από μόνο του το γεγονός της δημοσίευσης του εν λόγω άρθρου σ’ ένα παγκοσμίως αναγνωρισμένο επιστημονικό περιοδικό για το χώρο των υπηρεσιών στο φαρμακείο αλλά και τα σχόλια που ήδη υπάρχουν από πολλούς ακαδημαϊκούς είναι μία μεγάλη επιτυχία. Επιτυχία την οποία θα πρέπει να αξιοποιήσουν, όπως λέει, οι συνδικαλιστικοί φορείς των φαρμακοποιών στη χώρα μας. «Είναι πολύ σημαντικό για εμάς το που δημοσιεύτηκε το άρθρο μας. Δημοσιεύτηκε σ’ ένα από τα καλύτερα επιστημονικά περιοδικά φαρμακευτικής πολιτικής και πρακτικής που υπάρχουν αυτή τη στιγμή στον κόσμο, με πολύ υψηλό impact factor. Είναι πολύ τιμητικό για εμάς ότι ένα τέτοιο περιοδικό δέχεται να δημοσιεύσει για τις χώρες που μιλούν ελληνικά ένα άρθρο που λέει ότι πρέπει να γίνει η αλλαγή στη φαρμακευτική πρακτική και ότι πρέπει κατηρτισμένα άτομα να υπάρχουν πάνω στο αντικείμενο αυτό ώστε να μπορούν να βοηθήσουν τους φοιτητές που σπουδάζουν φαρμακευτική στο κομμάτι αυτό το οποίο είναι πολύ σημαντικό στο φαρμακείο που αλλάζει.
Όλο αυτό, η έρευνα, το πως θα πρέπει να δομηθούν τα μαθήματα, οι αναφορά σε θεματικές ενότητες κτλ. ξεκίνησε από την ανάγκη μου να δω να γίνεται κάτι σωστά στην Ελλάδα. Έχοντας εμπειρία από την Αγγλία -γιατί εργαζόμουν στην Αγγλία και στο Πανεπιστήμιο και σαν φαρμακοποιός- έβλεπα πως το κάνουν όλο αυτό. Και το κάνουν οργανωμένα. Αυτό είναι βασικό.
Η δημοσίευση αυτή λοιπόν θα ήθελα να είναι η αρχή για την αλλαγή. Για να πάμε την Ελλάδα ένα βήμα μπροστά στο κομμάτι των υπηρεσιών που προσφέρονται από τα φαρμακεία και κυρίως στο θέμα της εκπαίδευσης των φαρμακοποιών ώστε να μπορούν να παρέχουν όλες αυτές τις υπηρεσίες.
Αυτοί που πρέπει να δώσουν το λάκτισμα ούτως ώστε αυτή η προσπάθεια να γίνει το εφαλτήριο για τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν είναι οι συνδικαλιστικοί φορείς και μετά το υπουργείο Υγείας. Και βέβαια το Πανεπιστήμιο αλλά πρέπει να αναδειχθεί από τους συνδικαλιστικούς φορείς η ανάγκη για αλλαγή.
Εάν δεν υπάρχει αυτή η φωνή που να λέει ότι το φαρμακευτικό επάγγελμα μεταλλάσσεται και υπάρχει ένας… επαναπεπαγγελματισμός –και θα ήθελα να μπει αυτή η λέξη- ότι υπάρχουν νέοι ρόλοι στο φαρμακευτικό επάγγελμα που τους προστάζει όλος ο κόσμος, όχι εμείς αλλά τα Ηνωμένα Έθνη, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η FIP, πως θα γίνει κατανοητό όσο γίνεται ταχύτερα ότι είναι επιτακτική η ανάγκη γι’ αυτήν την αλλαγή;
Ο Πανελλήνιος Φαρμακευτικός Σύλλογος, προσπαθεί και πλέον έχει κι ένα δυνατό χαρτί στα χέρια του για να πει σε όλους το τι πρέπει να γίνει. Αυτό το άρθρο επεξηγεί ακριβώς το πως πρέπει να γίνουν τα μαθήματα για τις υπηρεσίες. Όλα αυτά θα πρέπει να ξεκινήσουν και να μπουν στην εκπαίδευση του φαρμακοποιού.
Ο Πανελλήνιος Φαρμακευτικός Σύλλογος πιστεύω ότι πρέπει να παλέψει και θα παλέψει γι’ αυτό. Γιατί εάν δεν δώσει στα Πανεπιστήμια και στα υπουργεία και στον κόσμο γενικότερα να καταλάβει ότι υπάρχει ανάγκη για εκπαίδευση σε αυτό το αντικείμενο, στο ρόλο του φαρμακοποιού στις υπηρεσίες και στο να επικοινωνηθεί αυτό και στον κόσμο, δεν θα μπορέσει να γίνει αυτή η αλλαγή.
Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό να διασφαλίσουμε ότι τέτοιες υπηρεσίες, όπως αυτή που ανέλαβαν πρόσφατα οι φαρμακοποιοί στη χώρα μας, τη χορήγηση τεστ για τον καρκίνο του παχέος εντέρου, θα παραμείνουν στο φαρμακείο και θα είναι ένα εργαλείο για τον φαρμακοποιό να πάει και το επάγγελμά του ένα βήμα πιο μπροστά αλλά και ο ασθενής να νιώσει ασφάλεια. Γιατί μέχρι τώρα οι περισσότεροι λένε “εγώ εμπιστεύομαι τον φαρμακοποιό μου για τα φάρμακα”. Μέχρι εκεί. Όχι για κάτι άλλο. Άρα είναι πολύ βασικό να δώσουμε χρόνο και χώρο στον κόσμο να καταλάβει το ρόλο των φαρμακοποιών γιατί ο φαρμακοποιός δίνοντας απλά ένα kit και με το να σημειώσει απλώς, εάν η απάντηση ήταν θετική ή αρνητική ώστε εφόσον χρειάζεται, να γίνει παραπομπή του πολίτη στον γιατρό, περιορίζεται σε έναν πιο διεκπεραιωτικό ρόλο. Και δεν είναι αυτός ο ρόλος του ούτε ο ίδιος τον βλέπει έτσι.