Η σωστή λήψη της θεραπευτικής αγωγής από τον ασθενή σύμφωνα με την ιατρική συνταγή είναι ένα ζήτημα που αφορά και απασχολεί τον φαρμακοποιό, είτε αυτός εργάζεται σε φαρμακείο της κοινότητας είτε σε νοσοκομειακό περιβάλλον.
Γενικότερα, όπως αναφέρει πρόσφατο άρθρο στο PharmaTimes για τον αυτοματισμό στο φαρμακείο και στο πώς αυτός στο μέλλον θα επηρεάσει την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των φαρμάκων, η πρακτική του φαρμακείου έχει υποστεί μια σημαντική μεταμόρφωση τις τελευταίες δεκαετίες, οδηγούμενη σε μεγάλο βαθμό από τις εξελίξεις στην τεχνολογία και τον αυτοματισμό.
Η μετάβαση από τα χάρτινα στα ηλεκτρονικά αρχεία υγείας (electronic health records – EHR), από τις χειρόγραφες συνταγές στα συστήματα ηλεκτρονικής εισαγωγής παραγγελιών παρόχου (computerized provider order entry systems – CPOE) και από τα χειροκίνητα καροτσάκια φαρμάκων στα αυτοματοποιημένα ντουλάπια διανομής (automated dispensing cabinets – ADC) έχει αναμορφώσει πλήρως τη ροή εργασίας του φαρμακοποιού.
Η αυτοματοποίηση των φαρμακείων μπορεί να εντοπιστεί στα μέσα του εικοστού αιώνα, όταν ξεκίνησαν οι πρώτες προσπάθειες αυτοματοποίησης της διαδικασίας διανομής. Ωστόσο, η υιοθέτηση της τεχνολογίας στα φαρμακεία δεν ξεκίνησε πριν από την άφιξη των υπολογιστών στις δεκαετίες του 1970 και του 1980. Αυτή η στροφή προς τις ψηφιακές λύσεις θα αποκτούσε αργότερα δυναμική στις αρχές της δεκαετίας του 2000 με την ευρεία υιοθέτηση των συστημάτων EHR και CPOE.
Αυτές οι τεχνολογίες άνοιξαν το δρόμο για σύγχρονες καινοτομίες όπως τα ADC και τη χορήγηση φαρμάκων με γραμμωτό κώδικα (barcode medication administration – BCMA), ενισχύοντας σημαντικά τόσο την ασφάλεια όσο και την αποτελεσματικότητα.
Μπορεί να υπάρξει περαιτέρω βελτίωση στην πρακτική του φαρμακοποιού;
Αν και οι τεχνολογικές καινοτομίες έχουν επιφέρει αξιοσημείωτες βελτιώσεις στην πρακτική της φαρμακευτικής, οι αναποτελεσματικότητα και τα λάθη στη φαρμακευτική αγωγή εξακολουθούν να υφίστανται.
Σύμφωνα με την Αμερικανική Ακαδημία Ιατρικής, οι νοσηλευόμενοι σε νοσοκομειακό περιβάλλον ασθενείς αντιμετωπίζουν ένα σφάλμα φαρμακευτικής αγωγής την ημέρα. Αν και το περιθώριο λάθους είναι αναμενόμενο σε οποιαδήποτε διαδικασία, η φύση της εργασίας στο φαρμακείο απαιτεί την επιδίωξη της τελειότητας —όσο ανέφικτο κι αν είναι αυτό. Ένα φαινομενικά μικρό λάθος μπορεί να αποβεί μοιραίο, και ως εκ τούτου ο στόχος των φαρμακοποιών, σύμφωνα με τον άρθρο, δεν πρέπει να είναι η μείωση αλλά μάλλον η εξάλειψη των σφαλμάτων της φαρμακευτικής αγωγής.
Κι εδώ ο συγγραφέας του άρθρου χρησιμοποιεί ως παράδειγμα την αεροπορική βιομηχανία. «Μπορεί κανείς να κοιτάξει την αεροπορική βιομηχανία, για παράδειγμα, όπου ένα θανατηφόρο ατύχημα συμβαίνει μόνο μία φορά για κάθε 16,3 εκατομμύρια ώρες πτήσης. Αυτή δεν είναι μια τέλεια σύγκριση, αλλά είναι επιτακτική ανάγκη να εστιάσουμε στις ομοιότητες και να μάθουμε από αυτές. Ανακαλύπτοντας ότι το λάθος του πιλότου προκαλεί σχεδόν το 80% όλων των θανατηφόρων ατυχημάτων, η αεροπορική βιομηχανία έχει σχεδόν εξαλείψει το ανθρώπινο λάθος από τη διαδικασία. Ακολουθώντας μια προληπτική προσέγγιση, στοχεύοντας σε βελτιωμένη συνεργασία και διαφάνεια, και στηριζόμενη σε μεγάλο βαθμό στον αυτοματισμό, η αεροπορική βιομηχανία κατάφερε να επιτύχει αυτό που κανένας άλλος κλάδος δεν έχει πετύχει —πριν ή έκτοτε.
Ομοίως, το ανθρώπινο λάθος ευθύνεται για πολλά λάθη της φαρμακευτικής αγωγής, όπως αναφέρει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ). Όπως η αεροπορία, έτσι και εμείς πρέπει να βασιζόμαστε περισσότερο στη νέα τεχνολογία και λιγότερο σε χειροκίνητες διαδικασίες», όπως τονίζει.
Ο Αυτοματισμός Φαρμακείου σήμερα και η εξέλιξη του Φαρμακοποιού
Μερικές από τις πιο εντυπωσιακές και ευρέως χρησιμοποιούμενες τεχνολογικές καινοτομίες στη φαρμακευτική σήμερα είναι οι ADC, οι μηχανές συσκευασίας μοναδιαίας δόσης, τα συστήματα καρουζέλ και οι σαρωτές BCMA. Η ενσωμάτωση του αυτοματισμού φαρμακείων έχει δει σταθερή ανάπτυξη τις τελευταίες δεκαετίες. Μια έρευνα του 2013 σε νοσοκομειακά φαρμακεία των ΗΠΑ διαπίστωσε ότι το 97% αυτών είχε εφαρμόσει τεχνολογία αυτοματισμού στη διαδικασία χρήσης φαρμάκων.
Η αυτοματοποίηση φαρμακείων όχι μόνο βελτίωσε τη ροή εργασίας, αλλά και έφερε επανάσταση στον τομέα. Με την αυτοματοποίηση των εργασιών ρουτίνας, ο ρόλος του φαρμακοποιού έχει μετατοπιστεί από την παραδοσιακή διανομή του φαρμάκου σε πιο ακαδημαϊκή και κλινική εργασία. Τον Μάρτιο του 2023, η American Society of Health-System Pharmacists ανέφερε ότι ο αριθμός των θέσεων ειδικότητας είχε αυξηθεί κατά ένα αξιοσημείωτο 12% (5127 σε 5832) σε λιγότερο από 5 χρόνια. Παρατηρείται επίσης ένας αυξανόμενος αριθμός φαρμακοποιών να εμπλέκονται σε δραστηριότητες άμεσης φροντίδας ασθενών, που έχουν να κάνουν με συμβουλές, διαχείριση χρόνιων ασθενειών και διαχείριση φαρμακευτικής θεραπείας. Αυτή η αλλαγή όχι μόνο ενισχύει τα καλά αποτελέσματα στην υγεία των ασθενών αλλά βελτιώνει επίσης την εργασιακή ικανοποίηση μεταξύ των φαρμακοποιών.
Η τεχνητή νοημοσύνη στην οργάνωση του φαρμακείου
Από όλες τις τρέχουσες τάσεις στην τεχνολογία, καμία δεν είναι πιο σημαντική από την τεχνητή νοημοσύνη (Αrtificial Ιntelligence – AI). Το AI είναι μια τεχνολογία που αξιοποιεί τεράστιες ποσότητες δεδομένων για την εκτέλεση σύνθετων εργασιών που προηγουμένως απαιτούσαν νοημοσύνη σε ανθρώπινο επίπεδο. Δύο ισχυρές μορφές τεχνητής νοημοσύνης στο πλαίσιο της υγειονομικής περίθαλψης είναι η προγνωστική ανάλυση και η μηχανική μάθηση.
Η προγνωστική ανάλυση, κλάδος των προηγμένων analytics που κάνει προβλέψεις για μελλοντικά γεγονότα, συμπεριφορές και αποτελέσματα, η λιγότερο νέα μορφή τεχνητής νοημοσύνης, χρησιμοποιεί ιστορικά δεδομένα για να σχεδιάσει μοντέλα πρόβλεψης του μέλλοντος. Παραδείγματα περιλαμβάνουν τον δείκτη LACE – δείκτης που χρησιμοποιεί 4 μεταβλητές για την πρόβλεψη του κινδύνου θανάτου ή επείγουσας επανεισαγωγής εντός 30 ημερών μετά την έξοδο από το νοσοκομείο μεταξύ ιατρικών και χειρουργικών ασθενών: τη διάρκεια παραμονής στο νοσοκομείο (length of hospital stay-L), οξύτητα εισαγωγής (acuity of admission – A), συννοσηρότητα (comorbidity – C) και χρήση του τμήματος επειγόντων περιστατικών στους 6 μήνες πριν από την εισαγωγή (emergency department utilization – E).για την πρόβλεψη επανεισαγωγών στο νοσοκομείο 30 ημερών – το Wells Score για την πρόβλεψη της πιθανότητας φλεβικής θρομβοεμβολής και πολλά άλλα. Με το προηγμένο επίπεδο υπολογιστών που είναι διαθέσιμο σήμερα, αυτά τα εργαλεία είναι πιθανό να γίνουν πολύ πιο εξελιγμένα.
Η μηχανική μάθηση, από την άλλη πλευρά, είναι η νεότερη και πιο δυναμική μορφή AI. Ενώ η προγνωστική ανάλυση βασίζεται σε αναδρομικά δεδομένα, η μηχανική μάθηση συνεχίζει να ενσωματώνει εισερχόμενα δεδομένα και να προσαρμόζει ανάλογα τη λήψη αποφάσεων. Οι μελλοντικές επαναλήψεις μπορεί να ενσωματώσουν τις συνεχείς τάσεις του πληθυσμού σε αλγόριθμους τεχνητής νοημοσύνης, ικανούς να εντοπίζουν νωρίτερα και να αποτρέπουν τις ανεπιθύμητες ενέργειες του φαρμάκου για ορισμένους ασθενείς. Μια άλλη εφαρμογή για τη διαχείριση αποθέματος μηχανικής εκμάθησης είναι αυτή στην οποία μπορεί να «διαβάσει» ενημερώσεις προϊόντων από τον χονδρέμπορο και την αποστολή και να ενεργήσει σύμφωνα με αυτές σε πραγματικό χρόνο.
Επιπλέον, οι αλγόριθμοι επεξεργασίας φυσικής γλώσσας (NLP) θα μπορούσαν να φέρουν επανάσταση στον τρόπο με τον οποίο οι φαρμακοποιοί αλληλοεπιδρούν με τα ηλεκτρονικά αρχεία υγείας – επιτρέποντας ταχύτερη και ακριβέστερη ανάκτηση πληροφοριών ασθενών. Για παράδειγμα, ένας αλγόριθμος NLP θα μπορούσε να εκπαιδευτεί ώστε να διαβάζει κατακερματισμένες σημειώσεις γραφημάτων και περίπλοκη ιατρική ορολογία για την ανάπτυξη πρακτικών πληροφοριών.
Άλλες αξιοσημείωτες καινοτομίες περιλαμβάνουν ρομποτικές συσκευές που εκτελούν σύνθετες εργασίες φαρμακείου, λύσεις που βασίζονται σε cloud, όπως τηλεφαρμακείο και απομακρυσμένη επαλήθευση παραγγελιών, και λύσεις με επίκεντρο τον ασθενή που προσφέρουν εξαιρετικά εξατομικευμένη φροντίδα.
Εμπόδια στην Υλοποίηση
Ενώ υπάρχουν πολλές συναρπαστικές καινοτομίες σε αυτόν τον τομέα, υπάρχουν σημαντικοί περιορισμοί και εμπόδια στην εφαρμογή που πρέπει να λάβει κανείς υπόψη. Αυτά περιλαμβάνουν υψηλό αρχικό κόστος για εξοπλισμό, λογισμικό και συνδρομές. υλικοτεχνικές προκλήσεις κατά τη μετάβαση σε ένα νέο σύστημα και εκπαίδευση προσωπικού· επίσης ασφάλεια και απόρρητο δεδομένων. Η διασφάλιση της συμμόρφωσης με τους κανονισμούς και η προστασία ευαίσθητων πληροφοριών μπορεί να είναι μια πολύπλοκη επιχείρηση.
Τα οφέλη της αυτοματοποίησης στο φαρμακείο
Οι τεχνολογικές καινοτομίες και ο αυτοματισμός έχουν αναδιαμορφώσει ολόκληρη τη διαδικασία χρήσης φαρμάκων και οδήγησαν στην εξέλιξη της πρακτικής του φαρμακείου. Αναθέτοντας εργασίες ρουτίνας σε μηχανήματα, οι φαρμακοποιοί μπόρεσαν να επεκτείνουν τις υπηρεσίες τους, να προσφέρουν πιο άμεση φροντίδα στους ασθενείς και να εκτελούν περισσότερες κλινικές εργασίες. Με την έλευση της τεχνητής νοημοσύνης και των ισχυρών δυνατοτήτων της, η αυτοματοποίηση φαρμακείων είναι έτοιμη να δει ταχεία ανάπτυξη τα επόμενα χρόνια. Δεν είναι παράλογο βέβαια, όπως σημειώνεται στο άρθρο, να υπάρχει επιφυλακτικότητα για την αβεβαιότητα που μπορεί να φέρει αυτό το επόμενο κύμα τεχνολογίας στον ρόλο του φαρμακοποιού, αλλά, όπως τονίζεται, «αντί να το υποδεχόμαστε με απροθυμία και ανησυχία, θα πρέπει να προετοιμαστούμε γι’ αυτό και να το αγκαλιάσουμε. Με πολλούς τρόπους, η τεχνολογία μας βοηθά, αναπτύσσει τη δουλειά μας και μας δίνει τη δυνατότητα να γίνουμε καλύτεροι φαρμακοποιοί».