Το σκεπτικό της απόφασης
Από τον Χαράλαμπο Πετρόχειλο
H σύμπτωση στον ίδιο φαρμακοποιό των σημαντικών αξιωμάτων διοίκησης του φαρμακευτικού συλλόγου (προέδρου, αντιπροέδρου, γραμματέα και ταμία) με την ιδιότητα του μέλους διοικητικού συμβουλίου συνεταιρισμού φαρμακοποιών είναι δυνατόν να τον περιαγάγει σε κατάσταση σύγκρουσης συμφερόντων.
Πάνω σε αυτό το σκεπτικό η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) έκρινε ότι υπάρχει ασυμβίβαστο μεταξύ της ιδιότητας του προέδρου, αντιπροέδρου, γραμματέα και ταμία τοπικού Φαρμακευτικού Συλλόγου και της ιδιότητας του μέλους Διοικητικού Συμβουλίου Συνεταιρισμού Φαρμακοποιών (ΣΥ.ΦΑ.).
Συγκεκριμένα, η Ολομέλεια του ΣτΕ, με πρόεδρο της Ευαγγελία Νίκα και εισηγήτρια την σύμβουλο Επικρατείας Αναστασία-Μαρία Παπαδημητρίου (684/2024) έκρινε, κατά πλειοψηφία, ότι το θεσπισθέν με το νόμο 4812/2021 ασυμβίβαστο μεταξύ της ιδιότητας του προέδρου, αντιπροέδρου, γραμματέα και ταμία φαρμακευτικού συλλόγου και της ιδιότητας του μέλους Διοικητικού Συμβουλίου Συνεταιρισμού Φαρμακοποιών, «δεν αντίκειται στις διατάξεις των άρθρων 5 παρ. 1, 12 παρ. 1 και 4, 23 παρ. 1 και 25 παρ. 1 του Συντάγματος, ούτε στις διατάξεις του άρθρου 11 της Ε.Σ.Δ.Α. ή του άρθρου 12 παρ. 1 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Απέρριψε έτσι λοιπόν την αίτηση φαρμακοποιού, ο οποίος είχε εκλεγεί σε θέση αντιπροέδρου τοπικού Φαρμακευτικού Συλλόγου και, στη συνέχεια, μετά τη δημοσίευση και του ν. 4816/2021, σε θέση γραμματέα ΣΥ.ΦΑ. και στρεφόταν κατά της απόφασης του αρμοδίου αντιπεριφερειάρχη, με την οποία διαπιστώθηκε η αυτοδίκαιη έκπτωσή του (φαρμακοποιού) από την θέση του αντιπροέδρου Φαρμακευτικού Συλλόγου, επειδή συνέτρεξε στο πρόσωπό του το επίδικο ασυμβίβαστο.
Γιατί όμως η ολομέλεια του ΣτΕ κατέληξε κατά πλειοψηφία στο ότι η σύμπτωση στον ίδιο φαρμακοποιό των σημαντικών αξιωμάτων διοίκησης του φαρμακευτικού συλλόγου με την ιδιότητα του μέλους διοικητικού συμβουλίου συνεταιρισμού φαρμακοποιών είναι δυνατόν να τον περιαγάγει σε κατάσταση σύγκρουσης συμφερόντων;
Διότι, «ενώ οι φαρμακευτικοί σύλλογοι έχουν ως δημόσιο σκοπό, στο πλαίσιο κανόνων διοικητικού δικαίου, την εν γένει διασφάλιση των συμφερόντων όλων των φαρμακοποιών που είναι υποχρεωτικά μέλη τους, καθώς και συνθηκών ομαλών σχέσεων μεταξύ τους, οι συνεταιρισμοί φαρμακοποιών αποβλέπουν, στο πλαίσιο του ελεύθερου εμπορίου, στην βέλτιστη ικανοποίηση των συμφερόντων των φαρμακοποιών εκείνων, που εκουσίως καθίστανται μέλη τους, με την εξασφάλιση φαρμάκων ή άλλων, επιτρεπομένων προς διάθεση από τα φαρμακεία, προϊόντων με ευνοϊκούς όρους επάρκειας και τιμών ή με παροχή διευκολύνσεων (λ.χ. πιστώσεων). Ως εκ τούτου, είναι δυνατόν η δράση των συνεταιρισμών φαρμακοποιών να διαμορφώσει εκ των πραγμάτων σχέσεις εξάρτησης των φαρμακοποιών μελών τους, απότοκες της σημασίας των ως άνω υπηρεσιών για τη λειτουργία των φαρμακείων τους στην ελεύθερη αγορά, οι οποίες, κατά την κοινή πείρα, μπορεί να έχουν περαιτέρω αντανάκλαση στην ανάδειξη των ασκούντων διοίκηση στους φαρμακευτικούς συλλόγους με εκλογή από τα μέλη τους.
Επομένως, η θέσπιση του επίδικου ασυμβίβαστου και της συνακόλουθης αυτοδίκαιης έκπτωσης εξυπηρετεί λόγους δημοσίου συμφέροντος, προκειμένου να αποφευχθούν οι σχέσεις εξάρτησης κατά την ανάδειξη των σημαντικών οργάνων διοίκησης των φαρμακευτικών συλλόγων, καθώς και η σύγκρουση συμφερόντων, που συνεπάγεται η σύμπτωση στο ίδιο πρόσωπο των σημαντικών αξιωμάτων διοίκησης φαρμακευτικού συλλόγου με την ιδιότητα του μέλους του διοικητικού συμβουλίου συνεταιρισμού φαρμακοποιών, προκειμένου να διασφαλισθεί η εύρυθμη λειτουργία των φαρμακευτικών συλλόγων και η αποτελεσματική εκπλήρωση των σκοπών δημοσίου ενδιαφέροντος, που τους έχουν ανατεθεί.
Περαιτέρω, ο επίδικος περιορισμός τελεί σε συνάφεια προς τους δι’ αυτού επιδιωκόμενους σκοπούς δημοσίου συμφέροντος, τηρείται η συνταγματική αρχή της αναλογικότητας και δεν θίγεται ο πυρήνας του περιοριζομένου δικαιώματος, καθόσον θεσπίζεται στο αναγκαίο μέτρο, μη συνεπαγόμενος τον πλήρη αποκλεισμό από την διοίκηση των φαρμακευτικών συλλόγων, δεδομένου ότι το επίδικο ασυμβίβαστο: (α) καταλαμβάνει μόνον τις σημαντικές θέσεις διοίκησης του προέδρου, του αντιπροέδρου, του γραμματέα και του ταμία των φαρμακευτικών συλλόγων, και όχι την ιδιότητα του απλού μέλους του διοικητικού συμβουλίου αυτών, (β) αίρεται σε περίπτωση παραίτησης από την ασύμβατη ιδιότητα, και (γ) εφαρμόζεται από την διενέργεια των πρώτων αρχαιρεσιών για την ανάδειξη νέου διοικητικού συμβουλίου συνεταιρισμού φαρμακοποιών μετά την εισαγωγή της επίδικης ρύθμισης και, ως εκ τούτου, δεν παρίσταται προδήλως ακατάλληλο ή μη αναγκαίο μέτρο για την εξυπηρέτηση των δημοσίων αυτών σκοπών.
Είναι, συνεπώς, δυνατή η εφαρμογή της επίδικης, γενικού και αντικειμενικού χαρακτήρα, ρύθμισης και επί των ήδη αναδειχθέντων, προ της δημοσίευσης του ν. 4812/2021, σε θέσεις προέδρου, αντιπροέδρου, γραμματέα ή ταμία φαρμακευτικού συλλόγου, με συνέπεια την έκπτωση αυτών σε θέση απλού μέλους του διοικητικού συμβουλίου του οικείου συλλόγου μέχρι τέλους της θητείας του (όπως στην προκειμένη περίπτωση).
Με τα δεδομένα αυτά, το επίδικο ασυμβίβαστο και η συνακόλουθη αυτοδίκαιη έκπτωση δεν αντίκεινται (α) στις διατάξεις των άρθρων 5 παρ. 1, 12 παρ. 1 και 23 παρ. 1, σε συνδυασμό με το άρθρο 25 παρ. 1 του Συντάγματος ή (β) στο άρθρο 11 της Ε.Σ.Δ.Α. – ανεξαρτήτως του εάν οι φαρμακευτικοί σύλλογοι εμπίπτουν, ως νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου σωματειακού χαρακτήρα, συσταθέντα δυνάμει διατάξεων νόμου προς εκπλήρωση σκοπών δημοσίου συμφέροντος, με χρήση μέσων δημοσίας εξουσίας, στο πεδίο εφαρμογής των άρθρων 23 παρ. 1 και 12 παρ. 1 του Συντάγματος, σε συνδυασμό με το άρθρο 11 της Ε.Σ.Δ.Α. -, ούτε παραβιάζουν (γ) το άρθρο 12 παρ. 1 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διότι, ανεξαρτήτως του εάν η παρούσα υπόθεση εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του ενωσιακού δικαίου και, συνακόλουθα, του Χάρτη, πάντως το κατοχυρούμενο στο άρθρο αυτό δικαίωμα αντιστοιχεί στο δικαίωμα που διασφαλίζεται με το άρθρο 11 της ΕΣΔΑ.
Εξάλλου, εφόσον, κατά την επίδικη διάταξη, η σύμπτωση στο ίδιο πρόσωπο της ιδιότητας του μέλους διοικητικού συμβουλίου συνεταιρισμού φαρμακοποιών με τα αξιώματα του προέδρου, αντιπροέδρου, γραμματέα ή ταμία φαρμακευτικού συλλόγου δεν επιδρά στην κατοχή θέσης στο διοικητικό συμβούλιο του συνεταιρισμού, αλλά αποκλειστικά στην κατοχή μιας εκ των σημαντικών θέσεων του διοικητικού συμβουλίου του φαρμακευτικού συλλόγου, (δ) η επιρροή του επίδικου ασυμβίβαστου στην άσκηση της προστατευόμενης από το άρθρο 12 παρ. 4 του Συντάγματος και το άρθρο 11 της Ε.Σ.Δ.Α. ελευθερίας σύστασης συνεταιρισμών και συμμετοχής στη διοίκηση αυτών – υπό την έννοια ότι, όπως προβλήθηκε, αποθαρρύνει την διεκδίκηση θέσης στα διοικητικά συμβούλια των συνεταιρισμών φαρμακοποιών από μέλη τους, τα οποία προσβλέπουν στην εκλογή τους σε αξίωμα του φαρμακευτικού τους συλλόγου -, ως έμμεση και ενδεχόμενη, δεν συνιστά, λαμβανομένων υπόψη των σκοπών δημοσίου συμφέροντος, στην εξυπηρέτηση των οποίων στοχεύει η ρύθμιση, περιορισμό που αντιβαίνει στις ως άνω διατάξεις του Συντάγματος ή της Ε.Σ.Δ.Α.
Με τα δεδομένα αυτά, το Δικαστήριο απέρριψε ως αβάσιμους τους περί του αντιθέτου λόγους ακυρώσεως και την αίτηση στο σύνολό της».
Υπενθυμίζεται ότι η σχετική διάταξη για τη θέσπιση ασυμβίβαστου ταυτόχρονης διοίκησης σε τοπικό (ή τον Πανελλήνιο) Φαρμακευτικό Σύλλογο και σε Συνεταιρισμό Φαρμακοποιών, που εισήχθη σε νόμο τον Ιούνιο το 2021 είχε προκαλέσει έντονη αντιπαράθεση ανάμεσα σε φαρμακοποιούς που την υποστήριζαν και σε φαρμακοποιούς που θεωρούσαν ότι δεν υπήρχε κανένας ουσιαστικός λόγος να θεσπιστεί και ότι τελικά η εφαρμογή της θα δημιουργούσε προβλήματα.
