Ο χρόνιος πόνος δεν είναι απλώς ένα σωματικό «καμπανάκι, μία «ένδειξη ότι κάτι πονάει». Πρόκειται για μια πολυδιάστατη κατάσταση που μπορεί να διαρκέσει μήνες ή και χρόνια, επηρεάζοντας σημαντικά την καθημερινότητα, την ποιότητα ζωής και την ψυχολογία των ανθρώπων που τον βιώνουν. Σε αντίθεση με τον οξύ πόνο, που ενεργοποιείται ως άμεση αντίδραση του οργανισμού σε τραυματισμό ή νόσο και συνήθως υποχωρεί με την επούλωση, ο χρόνιος πόνος επιμένει παρά την υποχώρηση της αρχικής βλάβης και γίνεται ανεξάρτητη νοσολογική οντότητα.
Από τη Ρούλα Σκουρογιάννη
Ο χρόνιος πόνος ως μια σύνθετη κατάσταση επηρεάζει το σώμα, την ψυχή και την καθημερινότητα χιλιάδων ανθρώπων. Μιλώντας στο DailyPharmaNews, δύο γυναίκες από διαφορετικές αλλά συμπληρωματικές θέσεις φωτίζουν τις πολλαπλές όψεις του προβλήματος: την επιστημονική, κλινική αντιμετώπιση και τη βιωματική εμπειρία της νόσου.
Η Καθηγήτρια Αναισθησιολογίας και Εντατικής Θεραπείας, Αικατερίνη Αμανίτη, υπεύθυνη του Ιατρείου Πόνου στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ της Θεσσαλονίκης, εξηγεί τον κρίσιμο ρόλο των ιατρείων πόνου στη διάγνωση και τη διαχείριση του χρόνιου πόνου, αναδεικνύοντας τη σημασία της διεπιστημονικής προσέγγισης και της εξατομικευμένης φροντίδας για τους ασθενείς.
Παράλληλα, η Νάντια Μάλλιου, αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Αντιρευματικού Αγώνα (ΕΛ.Ε.ΑΝ.Α.), Ψυχολόγος και η ίδια ασθενής με χρόνιο πόνο, μιλά ανοιχτά για το ψυχολογικό βάρος της νόσου, την αόρατη καθημερινή μάχη που δίνουν οι πάσχοντες και τους τρόπους με τους οποίους η ίδια έχει μάθει να διαχειρίζεται τον πόνο, διατηρώντας την ισορροπία και τη λειτουργικότητά της.
Οι δύο αυτές φωνές συνθέτουν μια ολοκληρωμένη εικόνα: ο χρόνιος πόνος ως ιατρική πρόκληση, αλλά και ως ανθρώπινη εμπειρία που απαιτεί κατανόηση, στήριξη και πρόσβαση σε εξειδικευμένες δομές φροντίδας.
Χρόνιος πόνος: Κατανόηση, αιτίες, διάγνωση και διαχείριση:
Τι είναι ο χρόνιος πόνος και πώς λειτουργεί
Ο πόνος αποτελεί έναν πολύπλοκο μηχανισμό του νευρικού συστήματος, έναν «συναγερμό» που ενεργοποιείται όταν αισθητήρια κύτταρα (αλγοϋποδοχείς) εντοπίσουν βλάβη ή ερεθισμό στους ιστούς και στέλνουν σήματα μέσω του νωτιαίου μυελού στον εγκέφαλο. Στον χρόνιο πόνο, όμως, αυτός ο μηχανισμός παραμένει ενεργός πολύ πέραν της αναμενόμενης περιόδου επούλωσης.
Πώς συνδέεται με τα συστήματα του οργανισμού
Ο χρόνιος πόνος εμπλέκει πολλαπλά συστήματα του οργανισμού:
- Νευρικό σύστημα: Η βλάβη ή δυσλειτουργία στο περιφερικό ή κεντρικό νευρικό σύστημα μπορεί να προκαλέσει νευροπαθητικό πόνο, έναν τύπο πόνου που προέρχεται από διαταραγμένη νευρική αγωγιμότητα.
- Μυοσκελετικό σύστημα: Εκφυλιστικές παθήσεις, όπως η οστεοαρθρίτιδα, οι δισκοπάθειες, η ισχιαλγία και η οσφυαλγία, είναι συχνά αίτια χρόνιου πόνου, καθώς φθείρουν σταδιακά τους ιστούς και τις αρθρώσεις.
- Ανοσοποιητικό σύστημα: Πολλά αυτοάνοσα και ρευματικά νοσήματα —όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα, ο ερυθηματώδης λύκος και η ινομυαλγία— προκαλούν χρόνιο πόνο με φλεγμονώδη και νευρολογικά χαρακτηριστικά.
- Ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες: Το στρες, η κατάθλιψη, η έλλειψη ύπνου και άλλοι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες επηρεάζουν την αίσθηση και την αντίληψη του πόνου, κάνοντας τον πιο επίμονο.
Αιτίες του χρόνιου πόνου
Οι αιτίες του χρόνιου πόνου είναι ποικίλες και, πολλές φορές, πολλαπλές ταυτόχρονα:
- Τραυματισμοί: Αρχική βλάβη μετά από ατύχημα ή χειρουργική επέμβαση που δεν επουλώνεται πλήρως.
- Εκφυλιστικές παθήσεις: Οστεοαρθρίτιδα, σπονδυλική στένωση και άλλες καταστάσεις που προκαλούν σταδιακή φθορά των ιστών.
- Νευρολογικές βλάβες: Νευροπάθειες, εγκεφαλικά επεισόδια και διαβητική νευροπάθεια που «διαταράσσουν» τη νευρική αγωγή.
- Αυτοάνοσα/ρευματικά νοσήματα: Ρευματοειδής αρθρίτιδα, ινομυαλγία, λύκος, αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα και άλλες παθήσεις που ενισχύουν τη φλεγμονή και τον πόνο.
- Ογκολογικοί παράγοντες: Καρκινικοί όγκοι ή επιπλοκές από θεραπεία, όπως η χημειοθεραπεία, μπορεί να προκαλέσουν χρόνιο, νευροπαθητικό ή σπλαχνικό πόνο.
Πώς γίνεται η διάγνωση
Η διάγνωση του χρόνιου πόνου είναι πολυπαραγοντική και βασίζεται σε:
- Ιατρικό ιστορικό και καταγραφή συμπτωμάτων: Περιγραφή από τον ίδιο τον ασθενή για την ένταση, τη διάρκεια και την επίδραση του πόνου στην καθημερινότητά του.
- Κλινική εξέταση: Αξιολόγηση της κινητικότητας, νευρολογικού ελέγχου και αναγνώρισης σημείων παθολογίας.
- Εργαστηριακές και απεικονιστικές εξετάσεις: Αιματολογικές εξετάσεις, μαγνητικές τομογραφίες ή ακτινογραφίες, όταν κριθούν απαραίτητες για την αποκάλυψη της υποκείμενης αιτίας.
Επειδή ο πόνος είναι υποκειμενική εμπειρία, η διάγνωση απαιτεί ολοκληρωμένη συνεργασία μεταξύ ειδικών, καθώς και διεπιστημονική προσέγγιση για την πλήρη κατανόηση του προβλήματος.
Ιατρεία πόνου και διεπιστημονική προσέγγιση
Τα ιατρεία πόνου (pain clinics) είναι εξειδικευμένες μονάδες που συνδέουν διάφορες ειδικότητες — αναισθησιολόγους, νευρολόγους, φυσιάτρους, φυσικοθεραπευτές, ψυχολόγους και άλλους — για μια ολιστική προσέγγιση στον χρόνιο πόνο. Σε αυτά:
- Αναλύονται οι υποκείμενες αιτίες
- Συνδυάζονται φαρμακευτικές, φυσιοθεραπευτικές και παρεμβατικές θεραπείες
- Εφαρμόζονται εξατομικευμένα σχέδια θεραπείας για τη βελτίωση της λειτουργικότητας και της ποιότητας ζωής
Η πρόσβαση στα ιατρεία πόνου μπορεί να είναι καθοριστική, όμως σε πολλές χώρες οι ασθενείς αναφέρουν μεγάλη αναμονή και έλλειψη επαρκούς πληροφόρησης για τις διαθέσιμες επιλογές θεραπείας.
Για τη λειτουργία των ιατρείων του χρόνιου πόνου, μίλησε στο DailyPharmaNews, η Καθηγήτρια Αναισθησιολογίας και Εντατικής Θεραπείας, Αικατερίνη Αμανίτη, υπεύθυνη ιατρείου πόνου στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ:
«Υπάρχουν ιατρεία πόνου στα περισσότερα κρατικά νοσοκομεία της χώρας, όπως και σε πολλά ιδιωτικά νοσοκομεία, τα οποία -χωρίς καμία σχεδόν αναμονή- δέχονται τους ασθενείς για να τους βοηθήσουν να διαχειριστούν το σύνθετο πρόβλημα του χρόνιου πόνου, το οποίο δεν είναι μόνο ένα σύμπτωμα, αποτελεί μία ξεχωριστή νόσο. Αυτό είναι και το πρώτο βήμα που πρέπει να κάνει ο πάσχων από χρόνιο πόνο: Να κατανοήσει ότι -όταν έχει ένα επώδυνο σύνδρομο, το οποίο ξεπερνάει τους τρεις και πλέον μήνες- δεν πρόκειται, απλώς, για ένα σύμπτωμα μιας νόσου, αλλά αρχίζει και γίνεται μία ανεξάρτητη νοσολογική οντότητα, η οποία χρειάζεται μία ολιστική προσέγγιση, μία προσέγγιση από ομάδα ειδικών, προκειμένου να βρει ανακούφιση. Δεν αρκεί, στις περιπτώσεις αυτές, μία απλή θεραπεία, ένα «μαγικό» χάπι, το οποίο θα δώσει απάντηση στο πρόβλημα».
Ο χρόνιος πόνος είναι μια ασθένεια, η οποία αναπτύσσεται ουσιαστικά στον εγκέφαλο!
«Στο ιατρείο πόνου, εξετάζουμε ποια είναι η αιτία του πόνου, πόσο καιρό διαρκεί, πού εντοπίζεται, ποιοι είναι οι μηχανισμοί πίσω από αυτόν τον πόνο. Ο πόνος δεν έχει έναν μηχανισμό, έχει πολλούς διαφορετικούς μηχανισμούς. Είναι μια ασθένεια, η οποία αναπτύσσεται ουσιαστικά στον εγκέφαλο! Θα μπορούσαμε να πούμε και όταν ο χρόνιος πόνος οργανωθεί μέσα στον εγκέφαλό μας, δεν αρκεί μια απλή θεραπεία για να τον θεραπεύσει. Τότε, χρειαζόμαστε μία προσέγγιση η οποία, συνήθως και ανάλογα με την πάθηση, πέραν της φαρμακευτικής αγωγής, περιλαμβάνει φυσιοθεραπείες, ενδεχομένως ψυχολογική υποστήριξη, ειδικές επεμβατικές θεραπείες με ειδικούς αποκλεισμούς σε νεύρα. Πολλές φορές, μπορεί να χρειαστεί να καθοδηγήσουμε τους ασθενείς σε μία χειρουργική επέμβαση, όταν οι ίδιοι δεν μπορούν να βρουν μόνοι τον δρόμο που θα οδηγήσει σε μία εξειδικευμένη προσέγγιση για το πρόβλημά τους. Ειδικά στη χώρα μας, που δεν υπάρχει πολύ καλά ακόμα οργανωμένη Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, πολλές φορές, έχουμε ασθενείς τους οποίους τους αναλαμβάνουμε, κυριολεκτικά, από το «άλφα» και τους οδηγούμε βήμα-βήμα στο πώς θα βρουν λύσεις στο πρόβλημά τους, κάτι το οποίο στο εξωτερικό δεν γίνεται, τόσο συχνά, επειδή εκεί οι ασθενείς προσεγγίζουν τις μονάδες πόνου όταν είναι ήδη διαγνωσμένοι και έχουν περάσει από μία σειρά ιατρικές ειδικότητες».
Πώς η ψυχολογική υποστήριξη και η εκπαίδευση μπορούν να βοηθήσουν τον ασθενή με χρόνιο πόνο;
«Γνωρίζουμε, σήμερα, ότι υπάρχουν μηχανισμοί στον πόνο που τον δυναμώνουν, ενώ υπάρχουν και μηχανισμοί που τον καταστέλλουν. Ο ίδιος ο εγκέφαλός μας μπορεί να καταστείλει τον πόνο, μέσω μηχανισμών οι οποίοι υπάρχουν από την εμφάνιση του ανθρώπου στη γη. Ουσιαστικά, λοιπόν, οι ψυχολογικές προσεγγίσεις ενδυναμώνουν αυτούς τους μηχανισμούς και έτσι μπορεί ο άνθρωπος να αποκτήσει έλεγχο πάνω στο σώμα του και μέσω αυτού του ελέγχου να μειώσει και τον πόνο του», καταλήγει η κα Αμανίτη.
Πώς διαχειριζόμαστε τον χρόνιο πόνο
Η διαχείριση του χρόνιου πόνου δεν έχει μια «μαγική λύση», αλλά συνδυασμό στρατηγικών:
- Φαρμακευτική αγωγή:
Αντιφλεγμονώδη, παυσίπονα και, σε πιο σύνθετες περιπτώσεις, νευροπαθητικά φάρμακα που στοχεύουν συγκεκριμένους μηχανισμούς πόνου. - Παρεμβατικές τεχνικές:
Μπλοκαρίσματα νεύρων, ενδο-αρθρικές εγχύσεις και άλλες τεχνικές που μειώνουν τον πόνο σε συγκεκριμένες περιοχές. - Φυσικοθεραπεία & άσκηση:
Η κίνηση προάγει τη λειτουργική ικανότητα, ενισχύει τους μυς και μπορεί να μειώσει την ευαισθησία του πόνου μέσω νευρομυϊκών αλλαγών. - Ψυχολογική υποστήριξη:
Τεχνικές, όπως η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία, βοηθούν στην αντιμετώπιση του πόνου που επηρεάζεται από το στρες, το άγχος και συναισθηματικούς παράγοντες. - Ολιστικές παρεμβάσεις:
Τεχνικές χαλάρωσης, mindfulness, διαχείριση ύπνου και διατροφικές προσεγγίσεις μπορούν να συμπληρώσουν τη θεραπεία και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής.
Όπως αναφέρει η Νάντια Μάλλιου, αντιπρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Αντιρευματικού Αγώνα (ΕΛ.Ε.ΑΝ.Α.), Ψυχολόγος και ασθενής η ίδια με χρόνιο πόνο, μιλώντας στο DailyPharmaNews, της εκδηλώθηκε αμέσως μετά τη γέννηση της κόρης της, σύστηματικός πόνος στη μέση, ο οποίος δεν περνούσε. «Ήταν ένας πόνος με πολύ περίεργα χαρακτηριστικά: με ξυπνούσε το βράδυ, ήμουν πάρα πολύ δυσκίνητη το πρωί, είχα πόνο στις αρθρώσεις και κάποια άλλα συμπτώματα που δεν μπορούσα να τα αξιολογήσω και να τα συνδέσω με τον πόνο. Ήμουν πάρα πολύ τυχερή γιατί ο πρώτος γιατρός που απευθύνθηκα, ο ορθοπεδικός, με παρέπεμψε γρήγορα σε ρευματολόγο».
Το σοκ της διάγνωσης και το ψυχολογικό φορτίο του χρόνιου πόνου
«Από τη στιγμή που πήρα τη διάγνωση για αυτοάνοσο ρευματικό νόσημα, που συνοδεύεται από χρόνιο πόνο, ξεκίνησα ένα πολύ περίεργο ταξίδι: ήμουν πολύ νέα μαμά, δεν μπορούσα ούτε να ασχοληθώ με το παιδί μου, δυσκολευόμουν στα πολύ καθημερινά, δεν μπορούσα να σκύψω, ούτε καν να κινηθώ το πρωί. Ψυχολογικά πέρασα δύσκολα… Ήταν δυνατό το σοκ! Ο γιατρός μου έδωσε τις πληροφορίες, ήταν πολύ καλός μαζί μου, αλλά εγώ δεν ήμουν έτοιμη για τόση πολλή πληροφορία…».
«Επιβαρύνθηκα πολύ ψυχικά από τον χρόνιο πόνο»
«Εγώ (για διάφορους λόγους) άργησα να μπω σε φαρμακευτική αγωγή για το νόσημα, κάτι που σήμαινε ότι ήμουν πολύ εκτεθειμένη στον πόνο και αυτό σήμαινε χαμηλή ποιότητα ζωής, πολύ μεγάλη ψυχική επιβάρυνση: πέρασα μια πολύ μεγάλη περίοδο με κατάθλιψη, κλείστηκα πάρα πολύ, δεν φρόντιζα όπως θα ήθελα το μικρό μου, τον εαυτό μου… Υπήρξε περίοδος που δεν μπορούσα να δουλέψω, άφησα λίγο πίσω τις σπουδές μου, τη ζωή μου… Έμεινα κλεισμένη πολύ στο σπίτι χωρίς κίνηση χωρίς κινητοποίηση.
Έχω ζητήσει, πολλές φορές, συγνώμη από την οικογένειά μου για όσα δεν μπορούσα να κάνω τότε!
Με βοήθησε πολύ η οικογένειά μου, ο σύζυγός μου, αλλά και η ψυχοθεραπεία και η φαρμακευτική αγωγή που μου συστήθηκε στο πλαίσιο της ψυχοθεραπείας. Με βοήθησε πολύ η σωματική άσκηση και το κολύμπι που μου σύστησε ο γιατρός μου. Τέλος, σημαντική βοήθεια έλαβα από την επικοινωνία με συνασθενείς, που συνάντησα στον σύλλογο ασθενών ΕΛ.Ε.ΑΝ.Α. Μίλησα με ανθρώπους που είχαμε το ίδιο πρόβλημα, πήρα βοήθεια και μπόρεσα κι εγώ να δώσω βοήθεια!», καταλήγει η κα Μάλλιου.
Ο χρόνιος πόνος είναι περισσότερο από απλή ενόχληση: αποτελεί μια σύνθετη, πολυπαραγοντική κατάσταση που εμπλέκει νευρολογικούς, μυοσκελετικούς, ανοσοποιητικούς και ψυχοκοινωνικούς μηχανισμούς. Η σωστή διάγνωση και η διεπιστημονική προσέγγιση — από ιατρεία πόνου έως ειδικούς σε ρευματικά και νευρολογικά νοσήματα — είναι το κλειδί για μια αποτελεσματική διαχείριση. Με τη σωστή θεραπεία, πολλές φορές είναι δυνατό να βελτιωθεί σημαντικά η καθημερινότητα και η ποιότητα ζωής, ακόμα και όταν ο πόνος επιμένει.