Ερευνητές από την Ελλάδα και τη Βρετανία επισημαίνουν ότι κατά τα μνημονιακά έτη 2011-2012 υπήρξε αύξηση 35% στις αυτοκτονίες, σε σχέση με την περίοδο έως το 2010, κυρίως λόγω της αύξησης της ανεργίας και της απόγνωσης που αυτή προκαλεί.
Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον Γεώργιο Ραχιώτη, επίκουρο καθηγητή Επιδημιολογίας του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ανέλυσαν τα στοιχεία αυτοκτονιών για την περίοδο 2003 – 2012 και διαπίστωσαν μία σημαντική αύξηση στη θνησιμότητα από αυτοκτονίες μετά το 2010, έτος «ορόσημο» για την εφαρμογή του μνημονίου και των πολιτικών λιτότητας στην χώρα μας. Η έρευνα δημοσιεύτηκε στο βρετανικό ιατρικό περιοδικό «BMJ Open».
Τι «κρύβεται» πίσω από την αυτοχειρία
Ενώ ο θάνατος αποτελεί το μεγαλύτερο φόβο για τους περισσότερους ανθρώπους, για κάποιους άλλους μοιάζει να είναι ο καλύτερός τους φίλος. Κι ενώ για ορισμένους η αυτοχειρία είναι κάτι που δεν θα περνούσε ποτέ απ’ το μυαλό τους, για κάποιους άλλους φαντάζει ως η μοναδική λύση. Σε τι διαφέρουν αυτοί οι άνθρωποι και ποιοι είναι οι παράγοντες που θα παίξουν καταλυτικό ρόλο; Ο Διευθυντής της Ψυχιατρικής Κλινικής 414 Στρατιωτικού Νοσοκομείου, Ορέστης Γιωτάκος δίνει τις εξηγήσεις.
Ποιο είναι το «ψυχογράφημα» μιας αυτοκτονίας;
Σύμφωνα με τα επιστημονικά στοιχεία, 9 περίπου από τα 10 άτομα που αυτοκτονούν πάσχουν από κάποια ψυχική νόσο τη στιγμή του θανάτου τους. Μεταξύ όλων των ψυχιατρικών διαγνώσεων, οι τέσσερις διαταραχές που σχετίζονται συχνότερα με την αυτοκτονία είναι οι διαταραχές της διάθεσης, με κύριο εκπρόσωπο την κατάθλιψη (30% του συνόλου των ψυχικά ασθενών), ακολουθεί η χρήση ουσιών (17%), η σχιζοφρένεια (14%) και τις διαταραχές προσωπικότητας (13 %).
Το υπόλοιπο ποσοστό των ατόμων που αυτοκτονούν (περίπου 1στους 10) φαίνεται να μην πάσχει από κάποια ψυχική νόσο. Αιτίες στις περιπτώσεις αυτές είναι συνήθως βαριές σωματικές νόσοι ή ποικίλα κοινωνικοοικονομικά γεγονότα. Οι νέοι μεταξύ 15-24 ετών αποτελούν την ηλικιακή ομάδα που παρουσιάζει τη μεγαλύτερη αύξηση σε απόπειρες αυτοκτονίας τα τελευταία 20 χρόνια. Έχει βρεθεί επίσης ότι οι άνδρες αυτοκτονούν σε ποσοστό τετραπλάσιο του αντίστοιχου των γυναικών, ενώ το 25% όλων των αυτοκτονιών επιχειρείται από άτομα άνω των 65 ετών
Ποιος είναι ο ρόλος της οικονομικής κρίσης;
Το ποσοστό των ατόμων που αυτοκτονεί χωρίς να πάσχει από ψυχική νόσο φαίνεται να διπλασιάζεται κατά την περίοδο μιας οικονομικής κρίσης. Αυτό σημαίνει ότι 2 στα 10 άτομα που αυτοκτονούν δεν πάσχουν από ψυχική νόσο και οι αιτίες σχετίζονται με τις πιεστικές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες.
Οι φτωχοί αποτελούν ομάδα κινδύνου, αφού είναι οι πρώτοι που πλήττονται, καθώς επίσης και τα άτομα που ήδη νοσούν από ψυχικά νοσήματα. Mε τον τρόπο αυτό δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος, όπου η φτώχεια ευνοεί τις ψυχιατρικές διαταραχές και αντίστροφα.
Σε μελέτη που διερεύνησε τον τρόπο με τον οποίο οι οικονομικές μεταβολές επηρέασαν τα ποσοστά θνησιμότητας σε 26 χώρες της Ευρώπης τα τελευταία 30 χρόνια, βρέθηκε ότι για κάθε αύξηση 1% στην ανεργία, υπήρχε αύξηση 0,8% στις αυτοκτονίες, στις ηλικίες κάτω των 65 ετών, καθώς και αύξηση 0,8% στις ανθρωποκτονίες. Πρόσφατη μελέτη για την κατάσταση στην Ελλάδα (Γιωτάκος, 2011) , έδειξε ότι η αύξηση της ανεργίας σχετίζεται σημαντικά με αύξηση των επισκέψεων στα εξωτερικά ιατρεία Ψυχιατρικής όλων των νοσοκομείων που μελετήθηκαν, καθώς και με αύξηση του αριθμού ανθρωποκτονιών, ενώ η μείωση του μέσου εισοδήματος έδειξε να σχετίζεται σημαντικά με αύξηση του ποσοστού αυτοκτονιών.
Γιατί στην επαρχία εμφανίζονται υψηλότερα ποσοστά;
Όπως προκύπτει απ’ την διεθνή βιβλιογραφία, η ευκολότερη πρόσβαση στους ειδικούς ψυχικής υγείας στις αστικοποιημένες περιοχές δικαιολογεί τη διαφορά ανάμεσα στους δείκτες αυτοκτονιών σε αστικές και αγροτικές περιοχές. Πρόσφατη έρευνα στην Ελλάδα (Γιωτάκος, 2012) έδειξε ότι οι ακριτικές περιοχές Κρήτη Θράκη και Ιόνια Νησιά εμφανίζουν τους υψηλότερους δείκτες αυτοκτονίας, επιβεβαιώνοντας το παραπάνω συμπέρασμα. Επιπλέον, από έρευνες που διαξήχθησαν στις ΗΠΑ προέκυψε το συμπέρασμα ότι η δυνατότητα πρόσβασης σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας, ο αριθμός ψυχιάτρων και το ύψος επιδομάτων υγείας,καθώς και η ποιότητα της φροντίδας ψυχικής υγείας (όπως αυτή προέκυψε από τη συνταγοράφηση αντικαταθλιπτικών), σχετίζονται αντίστροφα με τον αριθμό των αυτοκτονιών. Άλλες μελέτες στο εξωτερικό καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα: η καλή πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας αυξάνει τη δυνατότητα για έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία των ψυχικών διαταραχών, καθώς και για μείωση του αριθμού των αυτοκτονιών. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, αν σκεφτεί κανείς ότι τουλάχιστον τα μισά από τα άτομα που αυτοκτονούν, έρχονται σε επαφή με ειδικό παροχής ψυχικής υγείας ή πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας ένα μήνα πριν τη διάπραξη της αυτοκτονίας.
Ως πότε εκτιμάται ότι θα «θρηνούμε» θύματα
Όπως έχει φανεί και από άλλες χώρες που έχουν βιώσει συνθήκες οικονομικής κρίσης, το φαινόμενο των αυξημένων αυτοκτονιών ακολουθεί τη διάρκεια της εκάστοτε κρίσης. Κατά συνέπεια, για όσο η χώρα βρίσκεται σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία, θα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με αυξημένα ποσοστά αυτοκτονικότητας και αυτοκτονιών.
Τι πρέπει να γίνει;
Σε σύγκριση με τις υπόλοιπες 15 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ελλάδα διαθέτει την παλαιότερη επικυρωμένη νομοθεσία για την ψυχική υγεία (1999), ενώ είναι η μόνη χώρα που δεν έχει ακόμη θεσμοθετήσει πολιτική για την ψυχική υγεία στα πλαίσια της πρωτοβάθμιας περίθαλψης. Δεδομένης λοιπόν της σημαντικής ύφεσης που γνωρίζει η χώρα μας την περίοδο αυτή, κρίνεται σκόπιμη η περαιτέρω μελέτη της σχέσης ανάμεσα στις παρεχόμενες υπηρεσίες ψυχικής υγείας και την αυτοκτονικότητα. Η ανάλυση επίσης περισσότερων ψυχοκοινωνικών παραγόντων, παράλληλα με την περαιτέρω εκπαίδευση των ειδικών, αναμένεται ότι θα βοηθήσει στον καλύτερο σχεδιασμό πρόσβασης των πολιτών στις σχετικές υπηρεσίες, αλλά και στην αύξηση της αποτελεσματικότητας και ποιότητας των υπηρεσιών ψυχικής υγείας.
*Ο Ορέστης Γιωτάκος είναι Πρόεδρος της «Ελληνικής Εταιρίας Μελέτης & Πρόληψης της Σεξουαλικής Κακοποίησης», της «Προσαρμογή: Διεπιστημονική Εταιρία Ψυχολογικής Παρέμβασης» και της «Επινόηση: Θεραπευτικές Εφαρμογές με Εικονική Πραγματικότητα»
