Ποιες είναι οι «ξεχασμένες» τροπικές ασθένειες που μας υπενθυμίζουν με την παρουσία τους ότι τελικά είναι «εδώ» και ευθύνονται για τον θάνατο εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων κάθε χρόνο.
Από τη Γιάννα Τριανταφύλλη
Η Παγκόσμια Ημέρα Ξεχασμένων Τροπικών Ασθενειών ( Neglected Tropical Diseases – NTD ) γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 30 Ιανουαρίου, με ομόφωνη έγκριση από όλα τα κράτη μέλη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ). Η ημέρα αυτή είναι μία από τις 11 Παγκόσμιες Ημέρες Υγείας που αναγνωρίζονται επίσημα από τον ΠΟΥ.
Σκοπός της Παγκόσμιας Ημέρας Ξεχασμένων Τροπικών Ασθενειών είναι να αναδείξει το προφίλ των επικίνδυνων αυτών ασθενειών, την καταπόνηση που προκαλούν σε εκατομμύρια άτομα καθώς και να συγκεντρώσει τους αναγκαίους πόρους και την υποστήριξη που απαιτείται για τον έλεγχο και την εξάλειψη τους.
Ο όρος «ξεχασμένες» ή αλλιώς «παραμελημένες» τροπικές ασθένειες χρησιμοποιείται για να περιγράψει μία ομάδα ασθενειών που παρουσιάζουν μεγάλη ετερογένεια στην γεωγραφική τους εξάπλωση και στην παθογένειά τους. Κοινό σημείο των ασθενειών αυτών είναι ότι εμφανίζονται στις φτωχότερες χώρες του κόσμου.
Στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρας Ξεχασμένων Τροπικών Ασθενειών 2024, ο ΠΟΥ απευθύνει έκκληση σε ηγέτες και κοινότητες να ενωθούν και να δράσουν αποφασιστικά, εφαρμόζοντας τολμηρές και βιώσιμες επενδύσεις ώστε να αντιμετωπιστούν οι ανισότητες που προκαλούν οι ξεχασμένες τροπικές ασθένειες σε περισσότερους από 1,62 δισεκατομμύρια ανθρώπους.
Οι 10 ξεχασμένες τροπικές ασθένειες
Οι ξεχασμένες τροπικές ασθένειες πλήττουν τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου και κοστίζουν δισεκατομμύρια δολάρια στις αναπτυσσόμενες οικονομίες. Εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα σε γυναίκες και παιδιά και αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό, αλλά μέχρι στιγμής μη υπολογισμένο, ποσοστό των μη μεταδιδόμενων νόσων. Η επιδημιολογία τους είναι εξαιρετικά πολύπλοκη και συχνά συνδέεται με τις περιβαλλοντικές συνθήκες
Κάποιες από τις ασθένειες αυτές τείνουν να συνυπάρχουν και να εμφανίζονται σε 149 χώρες από τις 193 του κόσμου, σε 100 από τις οποίες εμφανίζονται ως και δύο ασθένειες από αυτές, ενώ σε 30 χώρες μπορεί να είναι ενδημικές 6 ή περισσότερες ασθένειες ταυτόχρονα.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας οι κυριότερες «ξεχασμένες» τροπικές ασθένειες είναι ο Δάγκειος Πυρετός, η Λύσσα, η Αμερικανική Τρυπανοσωμίαση (ασθένεια Chagas), η Αφρικανική Τρυπανοσωμίαση (ασθένεια του Ύπνου), η Λεϊσμανίαση, η νόσος Νόμα, οι Τροφιμογενείς Trematodiasis, παρασιτικές Ελμινθιάσεις, η Σχιστοσωμίαση, η Λεμφική Φιλαρίαση.
– Δάγκειος πυρετός: Η συχνότητα εμφάνισης του Δάγκειου Πυρετού έχει αυξηθεί κατά 30 φορές τα τελευταία 50 χρόνια. Εκτιμάται ότι τα κρούσματά του κυμαίνονται από 50 – 100 εκατομμύρια το χρόνο σε περισσότερες από 100 χώρες που θεωρούνται ενδημικές της νόσου, θέτοντας σε κίνδυνο δυνητικά το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού. Ο δάγκειος πυρετός σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. εξαπλώνεται ταχύτατα σε όλο τον κόσμο και αποτελεί πλέον κίνδυνο και για τις αναπτυγμένες χώρες.
– Η λύσσα εμφανίζεται σε περισσότερες από 150 χώρες σε όλες τις ηπείρους εκτός από την Ανταρκτική. Αν και είναι μια 100% ιάσιμη ασθένεια, περίπου 60.000 άνθρωποι κάθε χρόνο πεθαίνουν από λύσσα.
– Η νόσος chagas είναι η πιο κοινή παρασιτική ασθένεια στην Κεντρική και Νότια Αμερική. Εκτιμάται ότι από την νόσο αυτή έχουν μολυνθεί περίπου 15 εκατομμύρια άνθρωποι και περισσότεροι από 70 εκατομμύρια διατρέχουν κίνδυνο μόλυνσης καθημερινά. Με την έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία η ασθένεια μπορεί να θεραπευτεί, ωστόσο οι περισσότεροι ασθενείς παραμένουν ασυμπτωματικοί για πολλά χρόνια γεγονός που οδηγεί σε καθυστερημένη διάγνωση, με αποτέλεσμα η ασθένεια να γίνεται ανίατη.
-Η αφρικανική τρυπανοσωμίαση, γνωστή και ως Ασθένεια του Ύπνου, μεταδίδεται από παράσιτο από το τσίμπημα του εντόμου «Glossina» ή αλλιώς μύγα τσε-τσε. Πλήττει κυρίως φτωχούς πληθυσμούς που ζουν σε απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές της Αφρικής. Χωρίς θεραπεία, η ασθένεια είναι θανατηφόρα ενώ εάν αντιμετωπιστεί πολύ αργά, οι ασθενείς μπορεί να εμφανίσουν μόνιμες αλλαγές προσωπικότητας και ψυχιατρικά προβλήματα.
– Η δερματική λεϊσμανίαση είναι μια από τις πιο διαδεδομένες και ξεχασμένες τροπικές ασθένειες και προκαλείται από πρωτόζωα παράσιτα και μεταδίδεται στον άνθρωπο από το τσίμπημα του μολυσμένου θηλυκού εντόμου Φλεβοτόμος. Πλήττει περίπου 1 εκατομμύριο ανθρώπους κάθε χρόνο. Η ασθένεια δεν είναι θανατηφόρα αλλά μπορεί να προκαλέσει σοβαρές μόνιμες βλάβες και παραμορφώσεις στο δέρμα. Η υπάρχουσα θεραπεία είναι επώδυνη και μπορεί να είναι τοξική για τον ασθενή με αποτέλεσμα οι περισσότεροι να μη λαμβάνουν θεραπεία.
– Η νόσος Νόμα γνωστή και ως «το πρόσωπο της φτώχειας». Είναι μια λοίμωξη της στοματικής κοιλότητας, ένας τύπος γάγγραινας που αναπτύσσεται πολύ γρήγορα και καταστρέφει που κυρίως τους βλεννογόνους του στόματος, τα οστά και τους ιστούς. Πλήττει κυρίως παιδιά που ζουν σε συνθήκες φτώχειας. Έως και το 90% αυτών των παιδιών, εάν δεν λάβουν θεραπεία, πεθαίνουν τις πρώτες δύο εβδομάδες. Όσα επιζούν μένουν με σοβαρές παραμορφώσεις στο πρόσωπο, οι οποίες τα δυσκολεύουν στο φαγητό, στην ομιλία ή στην αναπνοή.
– Η σπλαχνική λεϊσμανίαση ή Καλά Αζάρ είναι μια θανατηφόρα ενδημική ασθένεια, η οποία εντοπίζεται σε 78 χώρες, σε τροπικές ή υπο-υποτροπικές περιοχές. Αν η ασθένεια δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως, οι ασθενείς εξασθενούν και πεθαίνουν, συνήθως λόγω λοιμώξεων.
– Οι τροφιμογενείς λοιμώξεις trematodiases είναι ζωονοσογόνες λοιμώξεις, δηλαδή ασθένειες που προσβάλλουν κυρίως οικόσιτα ή άγρια ζώα και μπορούν να μεταδοθούν στον άνθρωπο. Οι λοιμώξεις αυτές είναι διαδεδομένες κυρίως στην ανατολική και νοτιοανατολική Ασία, και στην κεντρική και νότια Αμερική. Εκτιμάται ότι από τις λοιμώξεις αυτές έχουν μολυνθεί περισσότεροι από 40 εκατομμύρια άνθρωποι.
– Η λεμφική φιλαρίαση, γνωστή και ως ελεφαντίαση, είναι μια επώδυνη, παραμορφωτική ασθένεια που πλήττει περισσότερα από 120.000.000 άτομα, κυρίως στις τροπικές περιοχές. Προκαλείται από τρία διαφορετικά είδη του νηματοειδούς σκώληκα και μεταδίδεται από τα κουνούπια μέσω των προνυμφών των παρασίτων που εναποτίθενται στο δέρμα του ανθρώπου κατά τη διάρκεια του τσιμπήματος. Προκαλεί βλάβες στους νεφρούς, υψηλό πυρετό και επώδυνο λεμφοίδημα των άκρων και των γεννητικών οργάνων.
– Η σχιστοσωμίαση εκδηλώνεται ως λοίμωξη που αποκτάται όταν οι άνθρωποι έρχονται σε επαφή με φρέσκο νερό μολυσμένο με προνύμφες των παρασίτων των σχιστοσωμάτων. Η λοίμωξη επηρεάζει σχεδόν 240 εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο και είναι διαδεδομένη σε τροπικές περιοχές, σε φτωχές κοινότητες που δεν διαθέτουν καθαρό πόσιμο νερό. Εκτιμάται ότι περισσότεροι από 200.000 θάνατοι κάθε χρόνο οφείλονται σε σχιστοσωμίαση στις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής.
– Οι μεταδιδόμενες από το έδαφος παρασιτικές ελμινθιάσεις είναι από τις πιο κοινές λοιμώξεις σε όλο τον κόσμο και επηρεάζουν τις φτωχότερες και πιο υποβαθμισμένες κοινότητες. Οι μεταδιδόμενοι από το έδαφος σκώληκες επηρεάζουν την διατροφική κατάσταση των ατόμων που έχουν μολυνθεί και μπορεί να προκαλέσουν εντερική αιμορραγία, απώλεια όρεξης, διάρροια ή δυσεντερία, εντερική απόφραξη και πρόπτωση ορθού και σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη και θάνατο.
Όσο η φτώχεια εξαπλώνεται, μαζί της εξαπλώνονται και οι ξεχασμένες ασθένειες
Παρά τη μεγάλη πρόοδο στον αγώνα κατά των ξεχασμένων τροπικών ασθενειών, μερικές από τις πιο απειλητικές για τη ζωή ασθένειες απέχουν πολύ από την εξάλειψη ή ακόμη και τον έλεγχο και συνεχίζουν να ευθύνονται για τον θάνατο εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων κάθε χρόνο.
Σύμφωνα με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, «οι ξεχασμένες τροπικές ασθένειες πλήττουν σχεδόν αποκλειστικά ανθρώπους που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας. Ως αποτέλεσμα, δεν υπάρχουν εμβόλια, τα διαγνωστικά μέσα είναι περιορισμένα, οι θεραπείες είναι κάθε άλλο παρά βέλτιστες και συχνά δεν είναι διαθέσιμες ή είναι πολύ ακριβές».
Σε πρόσφατη Έκθεση των Γιατρών Χωρίς Σύνορα επισημαίνεται ότι, οι ασθενείς που υποφέρουν από ξεχασμένες τροπικές ασθένειες χρειάζονται καλύτερη πρόσβαση στη διάγνωση και σε ασφαλείς και αποτελεσματικές θεραπείες. Στην ίδια Έκθεση τονίζεται επίσης ότι για την αντιμετώπιση αυτών των ασθενειών είναι αναγκαίο να αναπτυχθούν νέες διαγνωστικές μέθοδοι και θεραπείες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν – κατόπιν βασικής εκπαίδευσης – από εργαζομένους στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης σε απομακρυσμένες περιοχές.
Υπάρχει λύση για τις ξεχασμένες τροπικές ασθένειες;
Παρόλο που το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας γύρω από τις παραμελημένες τροπικές ασθένειες έχει αυξηθεί κατακόρυφα τις τελευταίες δεκαετίες, οι έρευνες, οι πόροι και τα κεφάλαια που διατίθενται δεν φαίνεται να επαρκούν για την εξάλειψή τους.
Σύμφωνα με την ιατρική ανθρωπιστική οργάνωση Γιατροί Χωρίς Σύνορα (MSF), «οι εκτεταμένες δωρεές φαρμάκων από τη φαρμακευτική βιομηχανία και η αύξηση των επενδύσεων για νέα και καλύτερα διαγνωστικά τεστ και φάρμακα θα μπορούσαν να αποτελέσουν μέρος της λύσης, αλλά δεν είναι δυνατό να περιορίσουν και να ελέγξουν ασθένειες, όπως τη νόσο Chagas, το Καλά-Αζάρ, ή την ασθένεια του Ύπνου. Όλες οι συζητήσεις για τους φιλόδοξους στόχους και τον περιορισμό των ασθενειών δε θα φέρουν κάποια αλλαγή, αν δε υποστηρίξουμε σθεναρά τα εθνικά προγράμματα ελέγχου – για τον εντοπισμό ή τη θεραπεία ασθενών – και τα εθνικά συστήματα υγείας χωρών, όπου η ασθένεια είναι ενδημική».
Ο νέος «οδικός χάρτης» από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για τις ξεχασμένες τροπικές ασθένειες αποτελεί μια ευκαιρία για την ανάπτυξη θεραπειών, εμβολίων και διαγνωστικών εργαλείων για αυτές τις ασθένειες. Οι φιλόδοξοι στόχοι του περιλαμβάνουν την εξάλειψη τουλάχιστον μίας ξεχασμένης τροπικής ασθένειας σε 100 χώρες και τη μείωση κατά 90% του αριθμού των ατόμων που χρειάζονται ιατρική παρέμβαση για την αντιμετώπισή τους έως το 2030.
Ο ΠΟΥ έχει ήδη δημιουργήσει περισσότερα από 50 συνεργαζόμενα Κέντρα στον κόσμο που σχετίζονται με τις ξεχασμένες τροπικές ασθένειες. Τα ιδρύματα αυτά διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην ανάπτυξη προηγμένων τεχνολογιών και οικονομικά αποδοτικών στρατηγικών και συμβάλλουν σημαντικά στην ενίσχυση του ελέγχου και της εξάλειψης των NTD παγκοσμίως.
Όλα αυτά τα συνεργαζόμενα Κέντρα του ΠΟΥ, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ξεχασμένων Τροπικών Ασθενειών, θα συγκεντρωθούν στις 30 Ιανουαρίου 2024 σε ένα εικονικό εργαστήριο για να συζητήσουν πώς μπορούν να συμβάλουν στην επιτάχυνση της προόδου προς τους στόχους του 2030, έτσι όπως αυτοί καθορίζονται από τον νέο oδικό χάρτη του ΠΟΥ.
Οι «ξεχασμένες» ασθένειες αποτελούν μία πρόκληση για την παγκόσμια κοινότητα καθώς η απλή αντιμετώπισή τους με μέτρα καθαρά «ιατρικά» δεν φαίνεται ικανή να επιφέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα, αν δεν συνδυαστούν παράλληλα με δράσεις που αποσκοπούν στην βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και του επιπέδου ζωής των χωρών όπου εμφανίζονται.