Από τη Γιάννα Τριανταφύλλη.
Το ιώδιο είναι ένα φυσικό ιχνοστοιχείο, που υπάρχει σε σταθερές ποσότητες στο θαλασσινό νερό αλλά και σε ορισμένα εδάφη. Ανακαλύφθηκε – κατά λάθος – το 1811 από το Γάλλο χημικό Bernard Courtois, όταν κατά την παρασκευή πυρίτιδας – από στάχτη φυκιών -για το στρατό του Ναπολέοντα, δημιουργήθηκε μια ποσότητα ατμού μωβ χρώματος.
Το ιώδιο είναι απαραίτητο για την παραγωγή ορμονών του θυρεοειδή, οι οποίες βοηθούν στον έλεγχο της ανάπτυξης των κυττάρων, επισκευάζουν τα κατεστραμμένα κύτταρα και υποστηρίζουν έναν υγιή μεταβολισμό. Η ανεπάρκεια ιωδίου μπορεί να προκαλέσει διαταραχές στην εύρυθμη λειτουργία του θυρεοειδή αδένα.
Μέχρι και τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, η έλλειψη ιωδίου επηρέαζε έντονα τα παιδιά. Οι γιατροί είχαν παρατηρήσει τότε ότι ορισμένα παιδιά ήταν ασυνήθιστα κοντά, καχεκτικά, κωφά και με μειωμένη διανοητική ικανότητα. Το πρόβλημα της ανεπάρκειας ιωδίου αντιμετωπίστηκε από τους ειδικούς της δημόσιας υγείας με την εισαγωγή του ιωδίου στο επιτραπέζιο αλάτι, το 1924. Μέχρι τη δεκαετία του 1950, περίπου το 70% των νοικοκυριών στις ΗΠΑ χρησιμοποιούσαν ιωδιούχο επιτραπέζιο αλάτι. Το ψωμί και ορισμένα άλλα τρόφιμα επίσης εμπλουτίστηκαν με ιώδιο και η έλλειψη ιωδίου σε μεγάλο βαθμό εξαλείφθηκε.
Γιατί επιστρέφει η έλλειψη ιωδίου
Τα τελευταία χρόνια οι ειδικοί παρατηρούν μια ανησυχητική αύξηση της ανεπάρκειας του ιωδίου σε παγκόσμιο επίπεδο. Σύμφωνα με μελέτες, αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στις διατροφικές αλλαγές και στις νέες μεθόδους παρασκευής των τροφίμων. Τα επεξεργασμένα τρόφιμα αποτελούν πλέον ένα μεγάλο μέρος της διατροφής, και παρόλο που περιέχουν πολύ αλάτι, σχεδόν πάντα δεν είναι ιωδιούχο.
Όσοι δεν χρησιμοποιούν ιωδιούχο αλάτι στη διατροφή τους, όσοι ακολουθούν μια vegan ή χορτοφαγική διατροφή, οι έγκυες γυναίκες και όσοι ζουν σε χώρες όπου υπάρχει μικρή ποσότητα ιωδίου στο έδαφος διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν ανεπάρκεια ιωδίου.
«Οι άνθρωποι έχουν ξεχάσει γιατί υπάρχει ιώδιο στο αλάτι. Απαιτούνται συντονισμένες δράσεις για τον περιορισμό του ανησυχητικού αυτού φαινομένου», εξηγεί η Δρ Ελίζαμπεθ Πιρς από το Ιατρικό Κέντρο της Βοστώνης και επικεφαλής του Iodine Global Network, μιας μη κυβερνητικής υπηρεσίας που εργάζεται για την εξάλειψη των διαταραχών ανεπάρκειας ιωδίου.
Οι ερευνητές αναφέρουν όλο και περισσότερο χαμηλά επίπεδα ιωδίου σε έγκυες γυναίκες και σε άλλους ανθρώπους, εγείροντας ανησυχίες σχετικά με τις επιπτώσεις στα νεογέννητά τους. Και υπάρχει επίσης ένας πολύ μικρός, αλλά αυξανόμενος αριθμός αναφορών για έλλειψη ιωδίου στα παιδιά.
Ευρήματα πρόσφατων ερευνών αποκαλύπτουν επίσης ότι τα τελευταία 15 χρόνια διαπιστώνεται όλο και πιο συχνά μια ήπια ανεπάρκεια ιωδίου σε έγκυες γυναίκες. Μελέτη του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν σε περίπου 460 έγκυες γυναίκες διαπίστωσε ότι περίπου το 1/4 από αυτές τις γυναίκες εμφάνιζαν ανεπάρκεια ιωδίου.
Ποια είναι τα συμπτώματα της ανεπάρκειας ιωδίου
Το πρήξιμο του λαιμού, γνωστό ως βρογχοκήλη είναι το πιο κοινό σύμπτωμα της έλλειψης ιωδίου.
Άλλα συμπτώματα που μπορεί να εκδηλωθούν όταν υπάρχει έλλειψη ιωδίου είναι η αύξηση βάρους, η απώλεια μαλλιών, η κόπωση, ο λήθαργος, η αδυναμία, η δυσκοιλιότητα, το ξηρό δέρμα, ο ακανόνιστος καρδιακός παλμός, η δυσκολία συγκέντρωσης, τα γνωστικά προβλήματα, οι διαταραχές της περιόδου, το αίσθημα κρύου (ακόμα και τις ζεστές μέρες), το πρήξιμο του προσώπου, η κατάθλιψη.
Τι προκαλεί η ανεπάρκεια ιωδίου
Σύμφωνα με τους ειδικούς, η ανεπάρκεια ιωδίου αποτελεί ένα σημαντικό ζήτημα για τη δημόσια υγεία καθώς επηρεάζει περίπου το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού.
Η έλλειψη ιωδίου είναι η πιο κοινή αιτία διαταραχών του θυρεοειδούς παγκοσμίως. Μια δίαιτα χαμηλή σε ιώδιο μπορεί να προκαλέσει υποθυρεοειδισμό και μεγέθυνση του θυρεοειδούς αδένα (βρογχοκήλη). Έρευνες δείχνουν ότι έως και το 50% των εγκύων ή των γυναικών που θηλάζουν έχουν έλλειψη ιωδίου και κινδυνεύουν να αναπτύξουν νόσο του θυρεοειδούς.
Οι ορμόνες του θυρεοειδούς – και επομένως το ιώδιο – είναι απαραίτητες για τη φυσιολογική ανάπτυξη του εγκεφάλου. Εάν το έμβρυο ή το νεογέννητο δεν εκτεθεί σε αρκετή θυρεοειδική ορμόνη, μπορεί να μην επιβιώσει ή μπορεί να έχει μόνιμη νοητική υστέρηση.
Πρόσφατες μελέτες έχουν συσχετίσει την ανεπάρκεια ιωδίου, ειδικά κατά την εγκυμοσύνη και παιδική ηλικία, με αυξημένο ρίσκο εμφάνισης νευροδιανοητικών διαταραχών σε παιδιά. Η έλλειψη ιωδίου της μητέρας μπορεί να προκαλέσει αποβολή, άλλες επιπλοκές της εγκυμοσύνης, όπως πρόωρο τοκετό και στειρότητα.
Ορισμένες μελέτες έχουν συνδέσει ακόμη και την ήπια ανεπάρκεια ιωδίου με χαμηλότερο δείκτη νοημοσύνης και γλωσσική καθυστέρηση στα παιδιά. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), τη UNICEF και το Διεθνές Συμβούλιο για τον Έλεγχο των Διαταραχών Ανεπάρκειας Ιωδίου (ICCIDD), η ανεπάρκεια ιωδίου αποτελεί κύρια αιτία μειωμένου IQ στα παιδιά. Όταν η ανεπάρκεια είναι πολύ σοβαρή, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι έως και 15 βαθμούς IQ χαμηλότερο από το κανονικό (ή μείωση 15% του μέσου IQ).
Επιπλέον, το ιώδιο, με την μορφή στοματικού διαλύματος, προλαμβάνει τις στοματικές λοιμώξεις και τη βλεννογονίτιδα, σε περιπτώσεις όπως είναι η περίοδος μετά τη χημειοθεραπεία. Πολλές φορές επίσης, σε περιπτώσεις θεραπείας με έκθεση σε ακτινοβολία, χορηγείται ιωδιούχο κάλιο από το στόμα, για να ενεργοποιηθεί η απορρόφηση του ιωδίου από το θυρεοειδή αδένα.
Ποιες τροφές περιέχουν ιώδιο
Το ιώδιο δεν μπορεί να παραχθεί από το σώμα και το λαμβάνουμε είτε μέσω της διατροφής είτε μέσω συμπληρωμάτων διατροφής. Ενδεικτικά, τροφές πλούσιες σε ιώδιο είναι οι ακόλουθες:
• Τα οστρακοειδή, τα θαλασσινά και τα λευκά ψάρια (γαρίδες, αστακός, μπακαλιάρος).
• Τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά (αγκινάρα, σπανάκι, γογγύλια).
• Τα φρούτα (φράουλες, cranberries, ανανάς, μήλο).
• Τα γαλακτοκομικά προϊόντα.
• Τα όσπρια.
• Τα αυγά.
• Το σκόρδο.
• Το σουσάμι.
• Η σόγια.
• Τα καφέ φύκια.
Πόσο ιώδιο χρειαζόμαστε
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνιστά τις ακόλουθες ημερήσιες ποσότητες ιωδίου, και πάντα σε συνεννόηση με το γιατρό σας:
• Ηλικία 0-7 ετών: 90 μικρογραμμάρια (mcg).
• Ηλικία 7-12 ετών: 120 μικρογραμμάρια (mcg).
• Από 12 ετών και άνω, άνδρες και γυναίκες: 150 μικρογραμμάρια (mcg).
• Έγκυες και θηλάζουσες γυναίκες: Η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής και άλλες ιατρικές ομάδες συμβουλεύουν όλες τις έγκυες και θηλάζουσες γυναίκες να λαμβάνουν τουλάχιστον 150 μικρογραμμάρια ιωδίου κάθε μέρα.