Τα γυαλιά ηλίου αποτελούν την κύρια ασπίδα προστασίας των ματιών από την ηλιακή υπεριώδη ακτινοβολία (UV), που μπορεί να προκαλέσει βλάβες τόσο στους επιφανειακούς ιστούς (π.χ. κερατοειδή χιτώνα) όσο και σε εκείνους που βρίσκονται βαθιά στο εσωτερικό τους (π.χ. κρυσταλλοειδή φακό, αμφιβληστροειδή χιτώνα).
Οι βλάβες αυτές μπορεί να είναι βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες. Κυμαίνονται από ηλιακά εγκαύματα στα βλέφαρα και τον κερατοειδή έως καταρράκτη και ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς στο απώτερο μέλλον.
Μολονότι, όμως, τα γυαλιά ηλίου είναι σημαντικά για την υγεία των ματιών μας, κάνουμε πολλά λάθη όταν τα χρησιμοποιούμε, με συνέπεια να μειώνουμε ή μερικές φορές να εκμηδενίζουμε την προστατευτική δράση τους.
Το μεγαλύτερο και συχνότερο ενδεχομένως λάθος είναι η πεποίθησή μας ότι όλα τα γυαλιά ηλίου είναι εξίσου προστατευτικά. Η πραγματικότητα είναι εντελώς αντίθετη.
Επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο στη Βραζιλία δημοσίευσαν το 2024 στο περιοδικό Scientific Reports ανάλυση 214 διαφορετικών γυαλιών ηλίου. Όπως διαπίστωσαν, πολλά δεν απορροφούσαν αρκετή UV (έπεφταν ακόμα και κάτω από 86%). Ειδικές μετρήσεις έδειξαν επίσης ότι η χρήση φτωχής ποιότητας γυαλιών ηλίου ήταν χειρότερη για τα μάτια απ’ ό,τι το να μην φορά κανείς καθόλου γυαλιά ηλίου.
Δυστυχώς περισσότεροι από τους μισούς ενήλικες (το 56%) που αγοράζουν γυαλιά ηλίου, δεν ελέγχουν ποτέ αν και πόσο προστατευτικά είναι, σύμφωνα με βρετανική δημοσκόπηση. Επιπλέον, σχεδόν τέσσερις στους δέκα (το 37%) δεν γνωρίζουν καν ότι τα γυαλιά ηλίου παρέχουν διαφορετικά επίπεδα προστασίας. Αυτός είναι εξάλλου ένας από τους κύριους λόγους που τα προμηθεύονται από κάθε είδους εμπορικά καταστήματα έως και πλανόδιους πωλητές, αντί να προτιμούν τα καταστήματα οπτικών όπου μπορούν να ενημερωθούν για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους.
«Τα γυαλιά ηλίου δεν είναι αξεσουάρ, αλλά ένα σημαντικό βοήθημα για την προστασία των ματιών από τις βλαβερές επιδράσεις της UV ακτινοβολίας. Όταν φοράει κανείς ένα φτωχής ποιότητας ζευγάρι, που απλώς έχει σκούρους φακούς χωρίς να διαθέτει προστατευτικά φίλτρα, προκαλεί τεράστια βλάβη στα μάτια του. Και αυτό διότι αφενός οι κόρες των οφθαλμών του διαστέλλονται, αφετέρου δε μισοκλείνει τα μάτια του για να προστατευτεί από τον ήλιο. Η συνέπεια είναι να εκτίθεται το εσωτερικό των ματιών σε πολύ περισσότερη υπεριώδη ακτινοβολία απ’ ό,τι δίχως τα γυαλιά ηλίου», εξηγεί ο δρ Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος, MD, Χειρουργός-Οφθαλμίατρος, ιδρυτής και επιστημονικός διευθυντής του Ινστιτούτου Οφθαλμολογίας LaserVision, Καθηγητής Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης.
Για να είναι προστατευτικά τα γυαλιά ηλίου πρέπει να φέρουν την επισήμανση CE που υποδηλώνει ότι πληρούν τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές ασφαλείας. Πρέπει επίσης να αναφέρουν ότι προστατεύουν κατά 100% από την UVA και την UVB (ή ότι απορροφούν την UV έως 400 nm), καθώς και να είναι ανθεκτικά στις γρατζουνιές και τη θραύση. Αντιθέτως, δεν χρειάζεται να έχουν μαύρους φακούς. Το χρώμα τους δεν προσδιορίζει τον βαθμό προστασίας, ενώ οι πολύ σκούροι φακοί θα εμποδίζουν την όραση τις μέρες με συννεφιά και δεν θα φοράτε τα γυαλιά σας.
Ένα άλλο μεγάλο λάθος είναι ότι περισσότεροι από τους μισούς άνδρες και γυναίκες (το 54%) δεν φορούν καθημερινά γυαλιά ηλίου, αλλά μόνο τις ηλιόλουστες ημέρες. Αν και τα γυαλιά ηλίου είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με το καλοκαίρι, είναι απαραίτητα ακόμα και όταν έχει συννεφιά ή χιονίζει.
«Η UV διαπερνά σε μεγάλο ποσοστό τα σύννεφα και την ομίχλη. Έτσι τα μάτια εκτίθενται σε αυτήν ακόμα και όταν ο ήλιος δεν μας ενοχλεί καθόλου. Επιπλέον, η UV αντανακλάται από κάθε λεία επιφάνεια, είτε είναι η θάλασσα είτε ένα γυάλινο κτήριο ή μία χιονισμένη βουνοπλαγιά. Δεν είναι τυχαίο ότι οι σκιέρ φορούν μεγάλα, προστατευτικά γυαλιά ηλίου. Αν εκτεθούν στα χιόνια χωρίς προστασία για πολλή ώρα, κινδυνεύουν να υποστούν φωτοκερατίτιδα, δηλαδή έγκαυμα στον κερατοειδή χιτώνα του ματιού. Αναλόγως με τη διάρκεια της έκθεσης μπορεί να προκληθεί παροδική ή και μόνιμη απώλεια όρασης. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και το καλοκαίρι», εξηγεί ο καθηγητής.
Η πεποίθηση ότι το κύριο κριτήριο για την αγορά ενός ζευγαριού ηλίου πρέπει να είναι το στυλ, επίσης είναι μεγάλο λάθος. Οι περισσότεροι από εμάς κοιτάζουν αν τους πηγαίνουν τα γυαλιά και ένας στους τέσσερις αγοράζουν μόνο ζευγάρια που είναι στη μόδα. Έτσι όμως παραβλέπουν το μέγεθος, το οποίο είναι καθοριστικό για την προστασία που παρέχουν.
«Η υπεριώδης ακτινοβολία φτάνει στα μάτια απ’ όλες τις κατευθύνσεις, επομένως τα μεγάλα γυαλιά ηλίου, που καλύπτουν σημαντικό τμήμα του προσώπου και οπωσδήποτε τα πλάγια των ματιών είναι πιο προστατευτικά», επισημαίνει ο κ. Κανελλόπουλος.
Η φροντίδα που επιδεικνύουμε στα γυαλιά ηλίου μας επίσης είναι καθοριστική για την προστατευτική δύναμή τους. Το ίδιο και η παλαιότητά τους. «Η τοποθέτηση στην τσάντα ή στην τσέπη χωρίς προστατευτική θήκη, είναι ό,τι πρέπει για να δημιουργηθούν γρατζουνιές στους φακούς τους από την τριβή. Το ίδιο και η τοποθέτησή τους σε επιφάνειες (π.χ. πάνω στο τραπέζι) με τους φακούς προς τα κάτω», εξηγεί ο καθηγητής.
Τα γυαλιά ηλίου φθείρονται επίσης όταν εκτίθενται απευθείας στον ήλιο και τις υψηλές θερμοκρασίες. Η UV και η ζέστη αλλοιώνουν τον σκελετό και προκαλούν βλάβες στους φακούς τους. Επομένως, δεν είναι καθόλου καλή ιδέα να τα αφήνουμε πάνω στην πετσέτα στην παραλία ή μέσα στο ντουλαπάκι του αυτοκινήτου (μετατρέπεται σε «φούρνο» στη ζέστη).
Ούτε είναι καλή ιδέα να τα καθαρίζουμε με χαρτομάντιλα ή χαρτί κουζίνας και όχι με το ειδικό, μαλακό πανάκι που μας δίνει ο οπτικός σε κάθε αγορά. Η τριβή με σκληρά χαρτιά μπορεί να τους προκαλέσει γρατζουνιές που διαταράσσει τη συνοχή του προστατευτικού φακού.
Η παλαιότητα των γυαλιών ηλίου επίσης είναι σημαντική. Τα ειδικά φίλτρα με τα οποία επιστρώνονται για να απορροφούν την UV, χάνουν την προστατευτική δράση τους με την πάροδο του χρόνου και την έκθεση στον ήλιο. Μελέτη στη Βραζιλία είχε δείξει ότι δύο ώρες καθημερινής έκθεσης στον ήλιο είχε ως αποτέλεσμα τα γυαλιά ηλίου να μην είναι πια προστατευτικά μετά από σχεδόν 2 χρόνια χρήσης. Αν όμως έχουν γρατζουνιές οι φακοί τους, πρέπει να τα αλλάζετε συχνότερα.
«Ο κύριος στόχος των γυαλιών ηλίου είναι να μειώνουν το ορατό φως σε άνετα επίπεδα φωτεινότητας, φιλτράροντας ταυτοχρόνως την επιβλαβή υπεριώδη ακτινοβολία, αλλά χωρίς να παρεμποδίζουν την όραση. Η προσεκτική επιλογή τους και η σωστή φροντίδα τους μπορούν να εξασφαλίσουν επαρκή προστασία των ματιών», καταλήγει ο κ. Κανελλόπουλος.