Από τον Χαράλαμπο Πετρόχιλο
Στις 31 Μαΐου κάθε χρόνο εορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα κατά του καπνίσματος. Το θέμα της φέτος είναι «Ελκυστικά προϊόντα – Σκοτεινές προθέσεις» και επικεντρώνεται στην ανάδειξη των κρυφών κινδύνων που συνοδεύουν τα νέα προϊόντα καπνού με ελκυστικές γεύσεις και συσκευασίες καθώς και στην αποκάλυψη των σχετικών στρατηγικών της βιομηχανίας καπνού.
Η χρήση καπνού σύμφωνα με τη Διεθνή Φαρμακευτική Ομοσπονδία (FIP) είναι μια από τις σημαντικότερες αιτίες θανάτου που μπορούν να προληφθούν παγκοσμίως, υπεύθυνη για περισσότερους από οκτώ εκατομμύρια θανάτους κάθε χρόνο. Από αυτά, πάνω από επτά εκατομμύρια συνδέονται άμεσα με τη χρήση καπνού, ενώ 1,3 εκατομμύρια προκαλούνται από την έκθεση μη καπνιστών σε παθητικό κάπνισμα
Καθώς οι προσπάθειες που αφορούν τη δημόσια υγεία αυξάνονται, σε παγκόσμιο επίπεδο το 60% των χρηστών καπνού επιθυμούν να διακόψουν το κάπνισμα, αλλά περίπου το 70% αυτών δεν έχουν πρόσβαση σε ολοκληρωμένες υπηρεσίες διακοπής του καπνίσματος λόγω των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν τα συστήματα υγείας, όπως οι περιορισμένοι ανθρώπινοι και οικονομικοί πόροι και οι περιορισμένες δυνατότητες των υπηρεσιών διακοπής του καπνίσματος σε επίπεδο χώρας. Η προθυμία των ασθενών να διακόψουν το κάπνισμα υπογραμμίζει τη σημασία της επέκτασης της πρόσβασης και της ανάδειξης της διακοπής του καπνίσματος ως προτεραιότητας στα συστήματα υγείας. Η χρήση καπνού έχει αναφερθεί ως ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου κοινός για διάφορες μη μεταδοτικές ασθένειες, ιδίως χρόνιες αναπνευστικές ασθένειες, καρδιαγγειακές παθήσεις, καρκίνο και διαβήτη – τέσσερις από τις πέντε κύριες μη μεταδοτικές ασθένειες που ορίζονται από τα Ηνωμένα Έθνη και προκαλούν ανησυχία. Παγκοσμίως, το 14% όλων των θανάτων ενηλίκων ηλικίας 30 ετών και άνω που σχετίζονται με μη μεταδοτικά νοσήματα αποδίδονται στον καπνό. Η διακοπή του καπνίσματος μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο διαφόρων ασθενειών, κυρίως αυτών των μη μεταδοτικών νόσων. Παρόλο που οι συνέπειες της χρήσης καπνού ξεπερνούν την υγεία και επηρεάζουν την οικονομική σταθερότητα και την κοινωνική ευημερία των χρηστών καπνού και των οικογενειών τους, η διακοπή του καπνίσματος παραμένει μια απαιτητική διαδικασία. Λόγω της εξαιρετικά εθιστικής φύσης του καπνού, πολλοί χρήστες δυσκολεύονται να διακόψουν το κάπνισμα μόνοι τους και χρειάζονται επαγγελματική υποστήριξη από παρόχους υγειονομικής περίθαλψης για να το επιτύχουν. Μόνο το 4% των χρηστών είναι σε θέση να το διακόψουν μόνοι τους. Ωστόσο, με υποστήριξη, τα άτομα μπορούν να επιτύχουν μια ζωή χωρίς καπνό. Οι φαρμακοποιοί, ως αξιόπιστοι και εύκολα προσβάσιμοι επαγγελματίες υγείας, βρίσκονται σε ιδανική θέση για να παρέχουν συμβουλές, φαρμακευτική αγωγή και υποστήριξη βασισμένες σε τεκμήρια σε άτομα που επιθυμούν να διακόψουν τον καπνό. Η διαθεσιμότητά τους στις κοινότητες, σε συνδυασμό με την εμπειρογνωμοσύνη τους, καθιστά τους φαρμακοποιούς απαραίτητους στην παγκόσμια προσπάθεια για την καταπολέμηση της χρήσης καπνού. Το 2003, τα κράτη μέλη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) υιοθέτησαν τη Σύμβαση-Πλαίσιο του ΠΟΥ για τον Έλεγχο του Καπνού (FCTC) με στόχο την αντιμετώπιση της παγκόσμιας επιδημίας καπνού, η οποία υποστηρίζεται από την FIP έκτοτε. Η Σύμβαση-Πλαίσιο του ΠΟΥ για τον Ελέγχου του Καπνού (FCTC) απαιτεί από τα μέρη να εφαρμόσουν μέτρα για την προώθηση της διακοπής του καπνίσματος και την αντιμετώπιση της εξάρτησης από τον καπνό. Στην έκθεση του ΠΟΥ για την παγκόσμια επιδημία καπνού, που δημοσιεύθηκε το 2019, δίνεται έμφαση στην προσφορά βοήθειας για τη διακοπή του καπνίσματος και τα κράτη μέλη ενθαρρύνονται έντονα να ενεργήσουν προς αυτή την κατεύθυνση. Η έκθεση αποκάλυψε ότι η προσφορά βοήθειας στους καπνιστές μέσω της διαδικασίας διακοπής είχε αντίκτυπο, ειδικά όταν συνδυάζεται με άλλες στρατηγικές ελέγχου του καπνού. Οι φαρμακοποιοί, είτε ατομικά είτε συλλογικά μέσω φαρμακευτικών ενώσεων, μπορούν να συμβάλουν στην προώθηση του ελέγχου και της διακοπής του καπνίσματος κινητοποιώντας το φαρμακευτικό επάγγελμα για την υποστήριξη των μέτρων MPOWER του ΠΟΥ. Το MPOWER είναι αρκτικόλεξο για:
• Παρακολούθηση των πολιτικών για τη χρήση και την πρόληψη του καπνού·
• Προστασία των ατόμων από τη χρήση καπνού·
• Προσφορά βοήθειας για τη διακοπή της χρήσης καπνού (διακοπή)·
• Προειδοποίηση για τους κινδύνους του καπνού·
• Επιβολή απαγορεύσεων στη διαφήμιση, την προώθηση και τη χορηγία του καπνού· και
• Αύξηση των φόρων στον καπνό.
Αυτές οι στρατηγικές, ευθυγραμμισμένες με τις κατευθυντήριες γραμμές της Σύμβασης-Πλαίσιο του ΠΟΥ για τον Έλεγχο του Καπνού (FCTC), έχουν αποδείξει την αποτελεσματικότητά τους στη διάσωση ζωών και στη μείωση του κόστους υγειονομικής περίθαλψης.
Η διακοπή της χρήσης καπνού (και ιδιαίτερα η διακοπή του καπνίσματος) είναι μια από τις πιο σημαντικές παρεμβάσεις για τη μείωση της συχνότητας εμφάνισης των μη μεταδοτικών ασθενειών. Ο ΠΟΥ έχει ενσωματώσει τη διακοπή του καπνίσματος ως ένα από τα έξι βασικά οικονομικά αποδοτικά και υψηλού αντίκτυπου μέτρα για να βοηθήσει τις χώρες να μειώσουν τη ζήτηση καπνού στο πλαίσιο του MPOWER.
Για τον ΠΟΥ, οι επαγγελματίες υγείας, συμπεριλαμβανομένων των φαρμακοποιών, έχουν το μεγαλύτερο δυναμικό από οποιαδήποτε άλλη ομάδα στην κοινωνία για να προωθήσουν τη μείωση της χρήσης καπνού.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και η Διεθνής Φαρμακευτική Ομοσπονδία έχουν αναγνωρίσει τον κρίσιμο ρόλο των φαρμακοποιών στην προώθηση της διακοπής του καπνίσματος και στην πρόληψη ασθενειών που σχετίζονται με τον καπνό σε μια κοινή δήλωση ΠΟΥ-FIP σχετικά με τον ρόλο των φαρμακοποιών στη διακοπή του καπνίσματος, η οποία υπογράφηκε την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος 2024. Η δήλωση αυτή καλεί τους φαρμακοποιούς να υιοθετήσουν μια βιώσιμη και συνεργιστική προσέγγιση για τη διακοπή του καπνίσματος και την εξάρτηση από τη νικοτίνη. Τονίζει επίσης την ανάγκη για συνεχή καινοτομία στην ενίσχυση του ρόλου των φαρμακοποιών για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των προκλήσεων δημόσιας υγείας που θέτει ο καπνός.
Τον Σεπτέμβριο του 2024, το Διοικητικό Συμβούλιο της FIP ενέκρινε μια νέα Δήλωση Πολιτικής με θέμα «Ο ρόλος του φαρμακοποιού στη δημιουργία ενός μέλλοντος απαλλαγμένου από την εξάρτηση από τον καπνό και τη νικοτίνη». Μέσω αυτής της δήλωσης πολιτικής, η FIP προτρέπει τους φαρμακευτικούς οργανισμούς να υποστηρίξουν ενεργά τις υπηρεσίες διακοπής καπνίσματος στα φαρμακεία, αναπτύσσοντας κατευθυντήριες γραμμές και εργαλεία εφαρμογής. Οι φαρμακοποιοί θα πρέπει να αναλάβουν πιο ενεργό ρόλο στην πρόληψη της έναρξης της χρήσης καπνού από τους ανθρώπους και ενθαρρύνονται να χρησιμοποιούν ψηφιακές τεχνολογίες και άλλα μέτρα υποστήριξης για να αυξήσουν την εφαρμογή αποτελεσματικών θεραπειών διακοπής καπνίσματος. Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα θα πρέπει να ενσωματώσουν γνώσεις σχετικά με την πρόληψη και τη διακοπή της χρήσης καπνού στα προγράμματα σπουδών και στα πλαίσια ικανοτήτων τους, ενώ οι κυβερνήσεις και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής καλούνται να διασφαλίσουν βιώσιμη αμοιβή για τις υπηρεσίες διακοπής. Τα τελευταία χρόνια, η FIP έχει υποστηρίξει ενεργά τους φαρμακοποιούς στην αποστολή τους να ενδυναμώσουν τους ασθενείς να διακόψουν τη χρήση καπνού και έχει διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην προώθηση των προσπαθειών διακοπής του καπνού. Μέσω των πρωτοβουλιών της, η FIP παρέχει στους φαρμακοποιούς τα εργαλεία και τους πόρους που είναι απαραίτητα για την παροχή αποτελεσματικών παρεμβάσεων διακοπής του καπνού, ενισχύοντας τον κρίσιμο ρόλο των φαρμακοποιών στην προώθηση πιο υγιεινών, χωρίς καπνό ζωών. Αυτή η νέα δημοσίευση χρησιμεύει ως πρακτικός οδηγός για τους φαρμακοποιούς, προσφέροντας σαφείς οδηγίες για το πώς να υποστηρίξουν τα άτομα στις προσπάθειές τους να διακόψουν τον καπνό. Παρουσιάζει τις πιο πρόσφατες πρακτικές και τεχνικές που βασίζονται σε τεκμήρια και μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι φαρμακοποιοί για να βοηθήσουν τους ασθενείς να ξεπεράσουν τον εθισμό τους μέσω σύντομων παρεμβάσεων διακοπής του καπνίσματος. Αναγνωρίζοντας τον γρήγορο και χρονικά περιορισμένο χαρακτήρα των σύγχρονων δομών υγειονομικής περίθαλψης, το εργαλείο αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη παροχής σύντομων, αλλά αποτελεσματικών παρεμβάσεων για την υποστήριξη των ασθενών στο ταξίδι τους για τη διακοπή του καπνίσματος, ακόμη και εν μέσω μιας πολυάσχολης καθημερινότητας. Αυτές οι σύντομες παρεμβάσεις μπορούν να αποτελέσουν το σημείο εκκίνησης για πιο ολοκληρωμένες στρατηγικές διακοπής του καπνίσματος που υποστηρίζονται από τους φαρμακοποιούς, για τις οποίες παρέχονται οδηγίες στην έκδοση του FIP με τίτλο «Υποστηρίζοντας τη διακοπή του καπνίσματος και τη θεραπεία της εξάρτησης από τον καπνό: Ένα εγχειρίδιο για φαρμακοποιούς» και στον συνοδευτικό οδηγό του, «Οδηγός αναφοράς γνώσεων και δεξιοτήτων FIP για τη διακοπή του καπνίσματος και άλλους παράγοντες κινδύνου στις μη μεταδοτικές ασθένειες», οι οποίες δημοσιεύθηκαν και οι δύο το 2023. Αυτό το εργαλείο υπογραμμίζει τη σημασία του ενεργού ρόλου των φαρμακοποιών στην παροχή ολιστικής φροντίδας.
Ο Πανελλήνιος Φαρμακευτικός Σύλλογος
Η πρόληψη του καρκίνου μέσω της διακοπής του καπνίσματος αποτελεί μία από τις πέντε υπηρεσίες που έχει προτείνει ο Πανελλήνιος Φαρμακευτικός Σύλλογος προς το Υπουργείο Υγείας να παρέχονται από τα φαρμακεία όλης της χώρας και αναμένει πλέον την επίσημη αναγνώρισή της από την όποια νέα ηγεσία του.
Στόχος είναι ο φαρμακοποιός να υποστηρίζει τους καπνιστές που θέλουν να διακόψουν το κάπνισμα με συμβατικά μέσα κατευθύνοντάς τους με συμβουλευτική αλλά και παραπέμποντάς τους για ραντεβού σε κάποιο κέντρο διακοπής καπνίσματος.
Η παροχή από τους φαρμακοποιούς τέτοιων υπηρεσιών έχει ήδη πολύ θετικά αποτελέσματα σε χώρες που ήδη εφαρμόζεται τέτοιο πρόγραμμα.
Σε σχέση με το φετινό θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας κατά του Καπνίσματος θα πρέπει να επισημανθεί ο συμβουλευτικός ρόλος του φαρμακοποιού.
Ούτε το κάπνισμα ούτε το άτμισμα είναι ευεργετικά για την ανθρώπινη υγεία. Αν και το άτμισμα μπορεί να έχει λιγότερο επιβλαβή επίδραση στην υγεία του ατόμου από το κάπνισμα, αυτό δεν σημαίνει ότι το άτμισμα είναι ασφαλές. Πολύ λίγες μακροχρόνιες μελέτες για τα ηλεκτρονικά τσιγάρα μπορούν να επιβεβαιώσουν το προφίλ ασφάλειάς του, επειδή είναι ένα νέο προϊόν. Η παρουσία καρκινογόνων ουσιών, βαρέων μετάλλων και πιθανή φυσική βλάβη στους πνεύμονες αποδεικνύει ότι οι συσκευές για το άτμισμα εξακολουθούν να είναι ένα επιβλαβές προϊόν που πρέπει να αποφεύγεται.
Κι εδώ ο φαρμακοποιός μπορεί να είναι παρών