Μια σημαντική ανακάλυψη, που μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικής σημασίας για την αντιμετώπιση ασθενειών του σύγχρονου κόσμου και για όλες τις ελαιοπαραγωγικές χώρες της Μεσογείου, έκαναν πρόσφατα Έλληνες και Τούρκοι επιστήμονες, που μελετούν τα συστατικά του εξαιρετικού παρθένου ελαιολάδου.
Μετά από δύο χρόνια συνεργασίας κατάφεραν να εφαρμόσουν στο εργαστήριο μία καινοτόμα μέθοδο, που προσδιορίζει την παρουσία του συστατικού «3,3 διμεθυλο-1-βουτανόλης» (3,3 Dimethyl 1-butanol, εφεξής και DMB) στο εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, ενός συστατικού ευεργετικού για την υγεία του ανθρώπινου οργανισμού, το οποίο δρα κατά των επιβλαβών ενώσεων (ΤΜΑ και ΤΜΑΟ), οι οποίες σχετίζονται με την πρόκληση αθηροσκλήρωσης και την εμφάνιση φλεγμονών σε διάφορες καρδιαγγειακές παθήσεις.
Έως τώρα στη διεθνή βιβλιογραφία εμφανίζονται λιγοστές και κυρίως αποσπασματικές αναφορές για τη σημασία της DMB και καμία μέθοδος δεν έχει δημοσιευτεί, που να προσδιορίζει εργαστηριακά και με ασφάλεια τις συγκεντρώσεις της DMB στο εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο. Όπως σημειώνουν συμμετέχοντες στη μελέτη, είναι «η πρώτη φορά που επιβεβαιώνεται εργαστηριακά, βάσει μιας αξιόπιστης επιστημονικής μεθόδου, η παρουσία του συστατικού DMB στο ελαιόλαδο και προσδιορίζονται οι τιμές της με εντυπωσιακά αποτελέσματα».
Στα τέλη Ιουνίου, η διεθνής επιστημονική ομάδα, αποτελούμενη από 4 Έλληνες, 3 Τούρκους κι έναν Καναδό, ιρανικής καταγωγής (και συγκεκριμένα τους: Rifat Gimatdin, Hasan Yavuz Gören, Nikos Sakellaropoulos, Konstantinos Kiritsakis, Charalampos Anousakis, Fereidoon Shahidi, Ahmet Ceyhan Gören), με επικεφαλής τον ομότιμο καθηγητή του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδας Απόστολο Κυριτσάκη, δημοσίευσε στο διεθνές επιστημονικό και έγκριτο περιοδικό Journal of Food Bioactives τα εντυπωσιακά αποτελέσματα της πρωτοποριακής μελέτης, υπό τον γενικό τίτλο «Quantification of 3,3-dimethyl-1-butanol(DMB) in olive oil: a rapid and novel method». H έρευνα αυτή έδωσε, παράλληλα, οριστική απάντηση σε δύο βασικά, μέχρι σήμερα, ερωτήματα της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας του ελαιολάδου: «εάν υπάρχει πράγματι η DMB στο ελαιόλαδο» και «αν αυτό το συστατικό τού προσδίδει ακόμη μεγαλύτερη αξία».
Aναζητώντας την DMB σε ελαιόλαδα και εργαστήρια του κόσμου, ο καθηγητής Α. Κυριτσάκης, που είχε μιλήσει πρώτος στην Ελλάδα, τη δεκαετία του ’80, για τις πολύτιμες πολυφαινόλες, έχοντας προσδιορίσει τη μεταβολή τους στον καρπό της ελιάς με την πρόοδο της ωρίμανσής του, δήλωσε στο ΑΠΕ ΜΠΕ ότι «από το 2014 μας απασχολούσε η ανίχνευση και ο προσδιορισμός του σημαντικού συστατικού DMB, που μπορεί να υπάρχει στο εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο».
Ο καθηγητής στο παρελθόν είχε εντοπίσει μόνο σε έρευνα προερχόμενη από το πανεπιστήμιο των Συρακουσών μία αναφορά για την παρουσία του DMB στο ελαιόλαδο και τις θεραπευτικές του ιδιότητες, αλλά πέραν αυτής κανένα άλλο στοιχείο. Σε κάθε ευκαιρία, όλα αυτά τα χρόνια, στις συναναστροφές του με άλλους επιστήμονες, σε παγκόσμια συνέδρια και επιστημονικές συναντήσεις, έθετε το ερώτημα ύπαρξης της DMB στο ελαιόλαδο και του τρόπου ανίχνευσής της, έχοντας αναπτύξει παράλληλα και σχετική αλληλογραφία με ερευνητές στη Γερμανία, στην Ιταλία, στην Ταιβάν και άλλες χώρες, αλλά τα αποτελέσματα τόσο εντός όσο και εκτός ήταν αποκαρδιωτικά. «Ψάξαμε στην βιβλιογραφία και σε περισσότερες από 200 εργασίες για το ελαιόλαδο, αλλά πουθενά δεν φαίνεται o τρόπος προσδιορισμού του συστατικού DMB», ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Κυριτσάκης.
Τελικά, τα τελευταία δύο χρόνια, με πρωτοβουλία του και «σε συνεργασία με τον γνωστό και πολυβραβευμένο για τις διεθνείς διακρίσεις του στο ελαιόλαδο και την ελιά Γιώργο Σακελλαρόπουλο από τη Σπάρτη και τον επίσης γνωστό καθηγητή Ahmet Ceyhan Gören του Πανεπιστημίου Gebze της Kωνσταντινούπολης, πετύχαμε για πρώτη φορά διεθνώς την ανίχνευση και τον προσδιορισμό της σημαντικής αυτής ένωσης σε δείγματα βιολογικού ελαιολάδου από την Ελλάδα και την Τουρκία», ανέφερε ο καθηγητής του ΔΙΠΑΕ.
Ο κομβικός ρόλος των βιολογικών ελαιώνων της Σπάρτης
«Οι βιολογικοί ελαιώνες Σακελλαρόπουλου, όπως είπε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο υπεύθυνος παραγωγής – χημικός μηχανικός M.sc. Νίκος Σακελλαρόπουλος, ήταν εξαρχής αρωγοί σε όλη την προσπάθεια. Έχοντας ήδη κάνει πληθώρα πειραματισμών, δοκιμών και αναλύσεων, παρήγαγαν πολυποικιλιακά εξαιρετικά παρθένα ελαιόλαδα, τα οποία προσέφεραν για χρήση στη συγκεκριμένη έρευνα, ενώ παράλληλα στήριξαν επιστημονικά το υπόβαθρο και την κατεύθυνση της εν λόγω συνέργειας.
Έτσι, τα περισσότερα δείγματα που αναλύθηκαν σε εργαστήριο της Κωνσταντινούπολης και στα οποία προσδιορίστηκε η υψηλότερη παρουσία της DMB, προέρχονται από τους βιολογικούς ελαιώνες Σακελλαρόπουλου της Σπάρτης. Συγκεκριμένα και σύμφωνα με τα όσα αναφέρει η δημοσιευμένη μελέτη στο Journal of Food Bioactives, οι τιμές DMB στα 9 δείγματα ελαιολάδου από την Ελλάδα και την Τουρκία είναι: N1 «Plus health blue» πολυποικιλιακό: 9,7 mg/L, Ν2 «Plus health DMB» πολυποικιλιακό: 11,4 mg/L, N3 «Fyllikon» πρώτης συγκομιδής βιολογικό»: 8,3 mg/L, N4 «Plus health green πολυποικιλιακό»: 7,8 mg/L, N5 «Agourelaio» πρώιμης συγκομιδής βιολογικό: 6,8 mg/L, N6 (άγνωστο) 4,8 μg/L, N7 «Armonia» μονοποικιλιακό βιολογικό: 4,8 μg/L, N8 (ελαιόλαδο τύπου Edremit από το Kırkağaç, Manisa) 8,8 μg/L και N9 (προϊόν αγοράς στην Τουρκία) 1,5 μg/L. To N2 έλαβε, μάλιστα, και τον χαρακτηρισμό DMB επειδή εμφάνισε στις αναλύσεις τις υψηλότερες τιμές της.
«Είμαστε οι πρώτοι που προσδιορίσαμε τις τιμές του συστατικού DMB», σχολίασε ο κ. Κυριτσάκης και πρόσθεσε: «Τώρα οδηγούμαστε στο επόμενο βήμα: να δούμε την αποτελεσματικότητα αυτού του συστατικού, που είναι ξεχωριστό και δεν είναι φαινόλη….Το συστατικό που έχουμε εντοπίσει και προσδιορίσει φαίνεται ότι μπορεί να αναστείλει τη δράση των ενζύμων που δημιουργούν τις ενώσεις ΤΜΑ και ΤΜΑΟ, οι οποίες συνδέονται με πολλές ασθένειες της εποχής μας, όπως είναι η αθηροσκλήρωση και οι καρδιοαγγειακές παθήσεις».
«Ένα από τα προσεχή βήματα της μελέτης μας», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Νίκος Σακελλαρόπουλος, «είναι να δούμε και τον ρόλο των συνθηκών, των μεθόδων, των ποικιλιών, των εποχών συγκομιδής και της παραγωγής ελαιολάδου και πόσο αυτές επηρεάζουν τις τιμές συγκέντρωσης της DMB. Είναι ένα συστατικό που δεν είχαμε διερευνήσει εκτενώς την ωφελιμότητά του. Από την υπάρχουσα, όμως, βιβλιογραφία ξέρουμε ότι είναι ευεργετικό για την υγεία, αλλά πιθανώς συμβαίνει ό,τι συνέβη και με τις φαινόλες, που στην αρχή δεν γνωρίζαμε πολλά για τα ευεργετικά χαρακτηριστικά τους και τις μάθαμε στη συνέχεια μέσα από μελέτες, έρευνες και αναλύσεις. Η μέθοδος πάντως που εφαρμόσαμε για τις αναλύσεις των βιολογικών δειγμάτων μας είναι αξιόπιστη, ασφαλής, γρήγορη και μπορεί πλέον να χρησιμοποιηθεί από οποιοδήποτε εργαστήριο…».
Η ανάπτυξή της ως νέα μέθοδος χρωματογραφίας αερίου/φασματογραφίας μάζας (HS GC/MS, ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Κυριτσάκης, «θα βρει σύντομα ευρείες εφαρμογές στην έρευνα για το ελαιόλαδο ως βιολειτουργικό τρόφιμο και στην πρόληψη ασθενειών, όπως είναι οι καρδιοαγγειακές παθήσεις, η νόσος Αλτσχάιμερ κ.ά.».
Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ οι Απόστολος Κυριτσάκης και Νίκος Σακελλαρόπουλος τόνισαν ότι έχουν ξεκινήσει ήδη οι επαφές και οι διεργασίες και πολύ σύντομα θα ακολουθήσουν διευρυμένες μελέτες (και κλινικές), προκειμένου να ερευνηθεί ο ρόλος του συστατικού DMB στο ελαιόλαδο και ο μηχανισμός λειτουργίας του, καθώς και πώς αυτή δρά προστατευτικά σε διάφορες ασθένειες.
Είναι αξιοσημείωτο γεγονός ότι όλη την προσπάθεια και εξέλιξη μέχρι σήμερα παρακολουθεί στενά ο Δρ. Τάσσος Κυριακίδης, ερευνητής Επιδημιολογίας, Βιοστατιστικής και Κλινικών Μελετών, επίκουρος καθηγητής στη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Yale των ΗΠΑ, όπου και θα συμμετέχει ενεργά αλλά και με πρωταγωνιστικό ρόλο σε μελλοντικές σχετικές έρευνες και κλινικές μελέτες, που θα ακολουθήσουν.
Ahmet Ceyhan Gören: Άνοιξε ένας νέος δρόμος για την έρευνα
Κληθείς να σχολιάσει τη σημασία της πρόσφατης μελέτης για τον προσδιορισμό της DMB σε ελληνικά και τουρκικά δείγματα ελαιολάδου, ο συμμετέχων σ’ αυτή, καθηγητής Ahmet Ceyhan Gören, δηλώνει καταληκτικά ότι «άνοιξε ένας νέος δρόμος για την έρευνα για το ελαιόλαδο». Τόνισε, επίσης, ότι «συνεχίζουμε το έργο μας για την ανάπτυξη νέων μεθόδων εκτός από την υπάρχουσα μέθοδο». Και πρόσθεσε ότι «αυτή η μελέτη, όχι μόνο μας παρέχει νέες πληροφορίες, αλλά καταδεικνύει επίσης ότι ο πλούτος της ελιάς είναι μεγαλύτερος από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως. Έχει, επίσης, χρησιμεύσει ως απόδειξη των δυνατοτήτων για ακόμη μεγαλύτερη συνεργασία μεταξύ Τούρκων και Ελλήνων ερευνητών. Και οι δύο ομάδες έχουν πλέον ξεκινήσει νέες προσκλήσεις για έργα και στοχεύουν στην περαιτέρω ενίσχυση της συνεργασίας τους. Εκφράζουμε την ειλικρινή μας ευγνωμοσύνη στην πολιτιστική μας κληρονομιά, την ελιά, για την παροχή αυτής της ευκαιρίας».
Τι έχουν δείξει μελέτες για ΤΜΑ και ΤΜΑΟ
Επιχειρώντας να αναδείξουν συνολικά τη σημασία του ελαιολάδου και τον καίριο ρόλο της DMB στην αντιμετώπιση του ΤΜΑ και του παραγώγου του ΤΜΑΟ, τα μέλη της ελληνοτουρκικής επιστημονικής ομάδας σημειώνουν στην ίδια μελέτη «τον κρίσιμο διατροφικό ρόλο που παίζει αυτό στον μεσογειακό πολιτισμό εδώ και χιλιάδες χρόνια και τα τελευταία χρόνια παγκοσμίως». Πολυάριθμες μελέτες έχουν αναδείξει το ελαιόλαδο ως σημαντική πηγή αντιοξειδωτικών με βάση το φαινολικό του προφίλ, το οποίο περιλαμβάνει φαινολικά οξέα και αλκοόλες, πολυφαινόλες, λιγνάνες, σεκοϊριδοειδή, ελαιασίνη και ελαιοκανθάλη. Οι βιολογικές επιδράσεις των συστατικών του ελαιολάδου περιλαμβάνουν προστασία από καρδιαγγειακά νοσήματα, αντιφλεγμονώδη δράση και νευρο- και ενδοθηλιακή προστασία.
Σχετικά με την TMA, οι επιστήμονες υπογραμμίζουν ότι αυτή «παράγεται από το μικροβίωμα του εντέρου, προέρχεται από τρόφιμα όπως το κόκκινο κρέας και στη συνέχεια απορροφάται στην κυκλοφορία του αίματος και οξειδώνεται σε TMAO στο ήπαρ. Η TMAO φαίνεται να διευκολύνει την ανάπτυξη αθηροσκλήρωσης σε ζωικά μοντέλα που τρέφονται με δίαιτα πλούσια σε ζωικές πρωτεΐνες. Η TMAO, ένας μεταβολίτης που εξαρτάται από την εντερική μικροχλωρίδα, σχετίζεται με φλεγμονώδεις ασθένειες, όπως η αθηροσκλήρωση, των οποίων οι ανοσολογικές διεργασίες αντικατοπτρίζουν εκείνες της ρευματοειδούς αρθρίτιδας (RA).
Τα αντιοξειδωτικά του ελαιολάδου, τα καρδιαγγειακά, ο καρκίνος
«Έχουν διεξαχθεί μελέτες τόσο in vitro όσο και in vivo σε ανθρώπους και ζώα για την καλύτερη κατανόηση του μεταβολισμού και της βιοδραστικότητας των φαινολικών ενώσεων του ελαιολάδου. Τα αντιοξειδωτικά από το ελαιόλαδο, όχι μόνο απορροφώνται από τον οργανισμό, αλλά μπορούν, επίσης, να συνδεθούν με το βλεννογόνο του πεπτικού σωλήνα, συμβάλλοντας στα οφέλη του για την υγεία. Η κατανάλωση εξαιρετικού παρθένου ελαιολάδου (EVOO), μέσω της διατροφής, σχετίζεται με την πρόληψη καρδιαγγειακών παθήσεων (CVD) και ορισμένων τύπων καρκίνου. Αυτό συνδέεται με την ισορροπημένη σύνθεση λιπαρών οξέων, με κύριο συστατικό το ελαϊκό οξύ, καθώς και με την παρουσία δευτερευουσών ενώσεων, όπως πολικές φαινόλες, τοκοφερόλες και στερόλες. Αυτά τα χαρακτηριστικά καθιστούν το ελαιόλαδο ένα λειτουργικό τρόφιμο υψηλής ποιότητας…».
Η DMB οδηγός σε νέες στρατηγικές για την πρόληψη και τη θεραπεία ασθενειών
Ο μεταβολίτης TMAO που εξαρτάται από το εντερικό μικροβίωμα σχετίζεται με κακή πρόγνωση στην πνευμονική αρτηριακή υπέρταση», σημειώνει η μελέτη, ενώ παραθέτει την περίπτωση ερευνητών στην Κλινική Cleveland, Ohio, ΗΠΑ και στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Los Angeles, ΗΠΑ, «οι οποίοι διεξήγαγαν πειράματα σε ποντίκια, ανέφεραν ότι η διατροφική συμπλήρωση με DMB ανέστειλε με ασφάλεια την αθηροσκλήρωση (τη γνωστή συσσώρευση πλάκας στις αρτηρίες) και μείωσε σημαντικά την παραγωγή TMAO. Μια προκλινική μελέτη από τον Wang (2015) έδειξε ότι το DMB μείωσε τα επίπεδα TMAO, αναστέλλοντας την αθηροσκλήρωση σε ζωικά μοντέλα. Έτσι, το DMB είναι ένας από του στόματος ενεργός αναστολέας της τριμεθυλαμίνης (TMA) και της TMAO. Οι μεταβολίτες που προέρχονται από το εντερικό μικροβίωμα, συμπεριλαμβανομένων των TMA, TMAO και λιπαρών οξέων βραχείας αλυσίδας, έχουν συνδεθεί με την υπέρταση».
Η θεραπεία με DMB κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και της γαλουχίας έχει αποδειχθεί ότι ανακουφίζει από την υπέρταση, παρέχοντας πληροφορίες για το θεραπευτικό δυναμικό της DMB ως μεταβολίτη που βασίζεται στο μικροβίωμα για την πρόληψη της υπέρτασης αναπτυξιακής αιτιολογίας. Οι ερευνητές έχουν προτείνει ότι εάν μελλοντικές μελέτες σε ανθρώπους δείξουν παρόμοια αποτελέσματα, η DMB θα μπορούσε να οδηγήσει σε νέες στρατηγικές για την πρόληψη ή ακόμα και τη θεραπεία καρδιακών παθήσεων και εγκεφαλικού επεισοδίου, δύο από τις κύριες αιτίες θανάτου παγκοσμίως. Η TMAO έχει επίσης συνδεθεί με τη γήρανση, τη γνωστική εξασθένηση και άλλες εγκεφαλικές διαταραχές. Μια μελέτη του 2021 παρείχε για πρώτη φορά άμεσες ενδείξεις ότι η επαναλαμβανόμενη έκθεση σε DMB παράγει σημαντικές επιπτώσεις στην κοινωνική κυριαρχία ενήλικων ποντικών χωρίς καμία επίδραση στο άγχος, τον φαινότυπο συμπεριφοράς που μοιάζει με κατάθλιψη ή τον σχηματισμό μνήμης».